Мюхчаншиву дузал дансса чаран ляхълай

dso_1Вай гьантрай республикалул хъуншагьрулул ххуллурдай хъанахъисса бала-апатIирттал, хIакъиравусса ихтилат хьунни ттул МахIачкъалаливсса ДПС-лул личIисса батальондалул командир, полициялул подполковник Сулайманов Юсуп ХирамахIаммадовичлущал

Шинал лажиндарай жу буслайнма бивкIру республикалул хъуншагьрулул ххуллурдай хъанахъисса бала-апатIирттая, тагьар ххуй дансса чаран ляхълай, ГИБДД-лул зузалтрал дуллалимуния.
Вай гьантрай мува аькьувасса масъалалул хIакъиравусса ихтилат хьунни ттул МахIачкъалаливсса ДПС-лул личIисса ба­тальондалул командир, полициялул подполковник Сулайманов Юсуп ХирамахIаммадовичлущал

— Юсуп Хирама­хIам­мадович, цукунсса дур ларгсса шинал­сса хIасиллу? Тагьар цахъисрагу къулай къархьурив?
— Ци чаран ляхъларчагу МахIачкъалалив чIярусса аварияртту хъанай дур. Ларгсса шинал хIасиллу хьхьичIмур шинах бурувгун цахъис къулайсса хьурчагу, ххуллурдайсса тагьар ххуй хьунни учин къахьунссар.
ТIайлассар, жуща чан дан бювхъунни цирда ДТП-ттугу (2,4%-рал), миннуву оьрмулуцIа хьуминнал ккалгу (3,4%-рал). Ци чулийгу, ларгсса шиналгу МахIачкъалалив диялсса ДТП-тту (394) хьуну дур. Миннуву 56 инсан оьрмулуцIа хьуну ур, 550 инсан лихха-личча хьуну ур. Ми къачанссар. Мунияту жун жура дурсса даврил хIакъи-хIисав дурну, вай цифрарду чан дан ххишаласса чаран лякъин багьлагьи­ссар. МахIачкъалаллал шаннагу райондалий хьусса аварияр­ттал хIасиллу укунсса дур: Ленинский р-он. – 131 ДТП, 28 ивкIусса, 190 ивщусса (2012 ш-114-20-151); Советский р-он. – 118-9-157 (2012 ш. – 137-8-178); Кировский р-он. – 145-19-203. (2012 ш.153-30-188).
Ленинский райондалийсса тагьар оькки хьунни Петр 1 кучалий хьусса ДТП-тту сававну. Ларгсса шинал микку 30 ДТП хьуну дур, цавугу 9 инсан ивкIусса, 50 лихха-личча хьусса. Мукунна чIярусса ДТП-тту хьунни Насруттиновлул цIанийсса кучалий (19-5-40). Мигу чIяруми шупIиртал анаварну бачин бувну най бивкIун тIий хьусса дур.
Кировский райондалий чIяруми ДТП-тту хьуну дур Ахъушинскийл цIанийсса кучалий (51-7-59), Советский райондалий – Ярагскийл цIанийсса кучалий (18-3-21) ва Шамиллул цIанийсса кучалий (25-2-37).
Цинярдагу МахIачкъалалив хьусса ДТП-ттал 68% бур шупIиртал багьанану хьусса (280-46-399). Миннуву дур шупIиртал хIарчIун рульданух щябивкIун хьусса (5-1-8), хьунив ххуллийн бувксса (37-9-90), анаварну най бивкIсса (56-17-86), мукунма ливхъсса шупIиртал багьана хьусса (33-2-36). Жу гуж дарду ххуллул низам лирсса ишру ашкара бансса давуртту. Ларгсса шинал МахIачкъалалив жул батальондалул зузалтрал ялун личин бувссар ххуллул низам лирсса 137201 иш.
Ххуллийн бувкминнал ххуллул низамрал тIалавшиннарду ккалли къадуллалаврийну чIявусса бала-апатIру хъанай бур.
Масала, январь зурул 20-нний хьхьуниву ХIамидовлул цIанийсса кучалий «ВАЗ-2107» машиналул шупIир Абакар ХIалимовлучIа (1984 ш.у.) шупIирнал права къадиркIун дур, цувагу анаварну бачин бувну най ивкIун ур. Машина байгьин къавхьуну, ттукIрал ххаллу дусса ттурцIайн щуну бур. ШупIир усса кIанай къуртал хьуну ур. Мунащалсса кIия захIматсса тагьарданий азарханалийн иян увну ур.
— ЧIявусса ишру хьурив бахьттагьалтрайн машина щусса?
— Шагьрулул ххуллурдай бахьттагьалтрал мюхчаншиву дузал даврил масъала муданма жул зузалтрал хьхьичI бавцIусса масъала бур.
Цинярдагу ДТП-ттал 50% мукунсса ишру бур (197-25-189).
Миннувагу 31% ДТП-рал цайва бахьттагьалтрай аьй хьусса бур (126-15-115).
ЧIявуми ккаккан къабув­сса кIанттурдай ххуллу лахълай бивкIсса (74-8-67) ягу бавцIусса машиналул махъату ххуллийн бувксса (29-5-23) ишру бур.
ЧIявуми бахьттагьалт бикIай ххуллул низам так шупIиртурал дуруччин аьркинсса кунма, ДПС-лул зузалтрал аьй дуллалиний къаччан бикIлай. Жунма гьарнан ххалшай бири-биривний ххуллу лахълахъисса, ссал-бунугу махъату цакуну ххуллийн буклакисса, машиналул ххуллийх хIарчIунгума заназисса бахьттагьалт.
ШупIирталгу ккалли дуллай бакъар бахьттагьалтрал ихтиярду, итабакьлай бакъар ми хьхьичI бахьттагьалтран ккаккан був­сса кIанттурдай, бацIан буллай бур машинартту тротуардай. ХьхьичIунсса билаятирттай, масала, ахьттачунан ххуллу лахъан ччай бушиву бувчIайхту, цинявппа машинартту бавцIуну му итаакьайссар.
Статистикалул чIалачIи буллай бур, чIявумур чIумал бахьттагьалтрайн машина щавриву миннай цайра аьй хъанай душиву. ЧIявусса бахьттагьалт ххуллу лахълахъийни ххуллул низамрал тIалавшиннарду дуручлай бакъар.
ЧIяруми аварияртту ци чIумал хъанай дурив хIисав дуллан бивкIукун, чIалай бур 47% ДТП-ттал ссят 18.00-нния ссят 05.00 хьуннинсса чIумуву, гьамин цIансса чIумал хъанай душиву (190-41-269).
Мунин багьанагу, ттул пикрилий, жула ххуллурдай чани бакъашиву дур. ШупIиртуран, хаснува машиналул пюрун цIан бувминнан, ххуллу лахълахъисса бахьттагьалт чIалай бакъар.
Ххуйну хьунссия агана бахьттагьалтрал, хаснува оьрчIал, янналий чанна лархъсса затру лачIурча.
ДПС-лул личIисса батальондалул каялувчитал бахьттагьалтрайн машина щусса ишру чан бансса чаран ляхълай бур. Ччя-ччяни байсса «Пешеход» операциялия цин лавхьхьусса кумаг хъанай бур. Му чулухуннай хъуннасса даву дуллай бур шагьрулул администрация ва ххуллий мюхчаншиву дузал дайсса комиссия. Шагьрулул агьамми магистраллу цIубаврийнугу бахьттагьалтрал мюхчаншиврунсса шартIру дузал хьунни.
КIицI бан ччива Ахъушинскийл цIанийсса куча. Ва цIубайхту, шиккусса аварияртту кIилий чан хьунни.
Ттигу биялну чанна бувну бакъар захIматсса ишру хъанахъисса Шамиллул цIанийсса куча, МахIачкъалалия Ленинккантливсса ххуллу, Убекинское шоссе.
— ДТП хьусса кIаная шупIиртал ливхъсса ишругу шай. Ми кIул баврил, ашкара баврил тагьар цукунсса дур?
— Ххуллул низамрава бувккун, авариягу дурну, яла цивппа жавабрайн къабуцин, кумаг аьркин багьлагьисса инсангу кьаивтун, лихълай бур цаппара шупIиртал. Ларгсса шинал ДТП хьусса кIаная ливхъсса шупIиртал багьана хьуну 2 инсан ивкIуну ур, 36 лихха-личча хьуну ур. Бахьттагьалтрайн машина щусса 17 иш уттигу ашкара бувну бакъар. Ва журалул тахсиркаршиву ашкара дан хъунмасса бияла бур бардултрахь. Амма жула инсантал «Моя хата с краю» тIисса позиция бувгьуну, кумаг буллай бакъар тахсиркартал лякъин. Ми ишру инсантал чIявусса кIанттурдай хъанай бунугу, цичIав бусансса цучIав къаикIай. Мунияту, сант дирирну дунура, тавакъю бан ччива укунсса иширттал бардулт хьуминнахь, зунма ккавкмур, кIулмур вай телефоннавух бусияра куну. 99-66-30, 99-66-59, ягу 02. Жу зул цIа ашкара къадуванну, бувсмунихгу лахъаву данну.
— ХIакьинусса кьини шагьрулул яла аькьувамур ма­съала ци бур?
— Ххуллурдайсса пробкарду. Ми хIасул хъанай бур шагьрулуву чIявусса машинартту бушиврийн бувну, шагьрулул агьамми кIичIиртту миксса машинартту занансса даражалул бакъашиврий бувну ва машинартту бири-биривний бацIан буллай бушиврийн бувну. Му бакъассагу, шагьрулул агьамми магистраллай бур чIявусса базарду ва цаймигу машлул, дуки-хIачIиялул заведенияртту. Миннул чIарав бакъар машинартту бацIан бансса кIанттурду. МахIачкъалаллал кIичIиртту ва ххуллурду цIубуккан бан багьлай бур.
Шамиллул, Абубакаровлул, Орд­жоникидзел цIанийсса кучарду 10-хъул шиннардий багьайсса куццуй бакьин бувну бакъар. Цаппара ххуллул лишанну цIудуккан дан ягу даххана дан багьлай бур.
Машинартту заназисса ххуллурдай, зунххи бивкIсса кIанттурду бакъашиврийн бувну, кIичIирттаву щинал ва кьяркьарал бярду бацIлай бур. Щинаххуллурду, теплотрасса, ттукIрал кабеллу дух хьуну душиврийн бувну, мудан ппив буллай, бихлай, ххуллурду зия хъанай бур. Ми давуртту дуллалисса идарарттал цила чIумал бакьин буллай бакъар ппив бувсса ххуллурду. Ххуллурдай захIматсса тагьар хIасул дуллай дур шагьрулуву ччя-ччяни чани лешлашаврил, зукъазисса светофордал, стоянкарду бакъасса Дахадаевлул, Ярагъскийл, Къорхъмасовлул, ХIамидовлул цIанийсса кIичIираваллаву чIявусса базарду ва машлул точкарду бушиврул.
Шагьрулул администрациялул ххуллийн бувкминнан рахIатшиву дансса чаран ляхълай бур. Коммунал къуллугъирдал дузал бувну бур маршруткарттах ялугьлай бавцIуминнан бигьа-рахIатшиву дан маршруткартту бацIайсса кIанттурду, бивхьуну бур павильонну. Амма чIявуми шупIиртурал машинартту бишаврил ва бацIан баврил низам дуручлай бакъар. КъабучIи буллалисса кIанттурдай бацIан бувсса машинартту букьан бан ишла дан багьай эвакуатор. Жула билаятрал законодательствалул уттигу ихтияр дуллуну дакъар ДПС-лул зузалтрахьхьун тахсир хьусса шупIир акъанува протокол бувну, хьхьичIсса пюрундалий квитанция лачIун дан цайми хIукуматирттай кунна. Жул службалучIасса техникарив внедорожникру чарича, куклу «иномаркардувагу» букьан бан шайсса дакъар. Мунил ДПС-лул нарядир­ттан захIматшивуртту дуллай дур. Ци чулийгу, ларгсса шинал машинартту бишаврил ва бацIан баврил низамрава бувксса 31077 шупIир жу жавабрайн кIункIу арду.
Низамрава бувкминнащал профилактикалул даву дуллалисса чIумал, чIалан бивкIунни чIявуминнан кIулну дакъашиву маршруткартту бацIан ккаккан буллалисса ва цайми машинартту бацIан бан къабучIи буллалисса ххуллул лишан – хъахъисса рангирал аьрчча ххуллу (зигзаг).
Маршруткартту бацIан байсса кIанттурдай ягу мичча 15 метралул гъанну машина бацIан бувминнай 1000 къуруш аькIлул дишайссар. Агана машина къатIайлану бацIан бувну, цайми машинартту бачин бахчилай бухьурча, 2000 къуруш аькIлул дишайссар.
Шиккува кIицI бан, марш­руткар­ттал шупIирталгу буклай бур бацIан баврил низамравату, ккаккан дурсса остановкарттай къабавцIуна, бири-биривний бацIлай, цайми нанисса машинарттахун бахчилай. Шагьрулул ххуллурдай захIматсса тагьар хIасул дуллай дур таксирдалгу. Ми чIявуми МахIачкъалалив букIлай бур цайми шагьрурдая ягу шяраваллава цанна арцу лякъин.
Ххуллий мюхчаншиву дузал даву мурадрай, батальондалул зузалтрал гьарица кьини дуллалиссар рейдру, ярагъ, пIякь учай затру ларсун наними ашкара бан, цIан бувсса пюрунтращалсса ва номерду бакъасса машинартту занан къабитан.
Рейдру дувайссар хьхьурайгу, чIявусса машинартту заназисса агьам­сса магистраллай. Хьхьурайми рейдру дуллалийни кIункIу байссар ППСП-лул нарядругу.
Ихтилат бувссар Андриана Аьбдуллаевал