Халкьуннал аьдатру дуручланшиврул

boto_12Мартрал 5-7-нний МахIачкъалалив Р. ХIамзатовлул цIанийсса Миллатирттал библиотекалуву хьунни регионнал дянивсса «Совершенствование деятельности культурно-досуговых учреждений клубного типа как Центров по сохранению традиционной культуры народов России» цIанилусса совещание-семинар. Мунил сакиншинначитал бия ДР-лул Культуралул министерство, Рес­публикалул Халкьуннал творчествалул къатта, Республикалул дуккаврил ва методикалул центр.

Бадрижамал Аьлиева
Совещание-семинарданул давривух гьуртту хьунни Аьрасатнал Культуралул министерствалул вакилталгу, цайми республикарттаясса хъамалгу, яъни АьФ-лул Культуралул министерствалул искусствалул ва халкьуннал творчествалул паччахIлугърал чIаравбацIаврил Департаментрал халкьуннал творчествалул отделданул начальник Фурманова Галина Григорьевна, Аьрасатнал ПаччахIлугърал халкьуннал творчествалул къатлул директорнал хъиривчу Русанова Мери Вахтанговна, Чачаннал республикалул Халкьуннал творчествалул центрданул информациялул ва аналитикалул отделданул каялувчи Кизаев Руслан Авалуевич ва цаймигу. Мукунма, ва совещание-семинарданувух гьуртту хьунни Дагъусттан Республикалул муниципал сакиншиннардил культуралул управлениярдал каялувчитал, миннавух жулла шаннагу райондалулмигу.
Совещание-семинарданул даву дайдихьлай, ДР-лул культуралул министр Зумруд Сулаймановал цилва ихтилатраву чIурчIав дунни ва хIакьинусса батIаврил хъунмур мурад бушиву республикалул каялувчи Рамазан АьбдуллатIиповлул бивхьусса бигарду щаллу баву, яъни республикалий Аьрасатнал халкьуннал аьдатрайнусса культуралул Центрду сакин баву. Мукун, Зумруд Запировнал бувсмунийн бувну, 2016-ку шинайннин респуб­ликалий, районнал ва шагьрулул культуралул идарарттал базалий, сакин бан най бусса бур Аьрасатнал халкьуннал аьдатрайнусса культуралул 52 центр. Аьрасатнал халкьуннал аьдатрайнусса культура ядавриву республикалул каялувшиннарал бивхьусса масъалартту щаллу буллай, сакин дурну, кьамул дан аьркинну бур «Культура села» цIанилусса республикалул целевой программа.
Гихунмай гьарта-гьарзасса доклад бунни Галина Григорьевнал. Цилвамур ихтилатраву ванил кIицI лавгунни махъсса шиннардий халкьуннал культура ядаврил, шяраваллал культуралул чIаравбацIаврил масъаларттах паччахIлугърал чулухасса бургаву лахъ хьушиву, махъсса чIумуву культуралул идарарттал даву уттизаманнул ххуллийн дуруглай душивруцIун, Аьрасатнал Федерациялул чIяруми субъектру луглай душиву даврил цIусса журардах. Культуралул идарарттаву хъанахъисса цIушиннардия буслай, ванил бацIаву дунни Белгородуллал областьралмур Культуралул управлениялий. 2006-ку шинал Аьрасатнал Культуралул министерствалул щаллу дуллалисса проектравух гьуртту хьуну, ва областьрал культуралул управлениялул ххуйсса ккаккияртту чIалачIи дурну дур. Белгородуллал культуралул управлениялул сипталийн бувну, сакин дурну дур модельданул клубрал учреждениялул Стандарт.
Агьалинахь дурсса цIуххаврил чIалачIи бувну бур модельданул культуралул къатта шяраваллил кIанай бакъа чара бакъашиву, му хъанай буну тIий агьалинал хайр-мюнпатранну чIун гьан дувансса даражалийсса цимивагу къуллугъ цал архIал бусса, шартIру дусса идарану, цивугу ца чIумух бигьалаган бюхъантIисса хъуниминнащагу, мюрщиминнащагу, кутIану учин, щаллусса кулпатирттайну. 2007 шинал мукунсса 6 къатта бивкIхьурча, 2012 шиналнин хьуну бур 116.
Дагъусттанналми культуралул идарарттая ихтилат буллай, Фурмановал кIицI лавгунни укун авадансса зузалтрал луртан ва ххаллилсса Республикалул Халкьуннал творчествалул къатта бусса республикалий душиву творчествалул цинярдагу шартIру, агьалинан ччимур, аьркинмургу хIисавравун ларсун, культуралул даву хъиннура хьхьичIунну дачин дувансса.
Гихунмай махъ лавхъсса Мери Русановал чIурчIав дунни Аьрасатнал халкьуннал авадансса культура ядавриву клубрал журалул культуралул идаралул хъинну агьамсса кIану бугьлай бушиврий.
Хъирив махъ лавхъунни ДР-лул культуралул министрнал хъиривчу, ДР-лул Культуралул министерствалул Республикалул Халкьуннал творчествалул къатлул директор Марита МухIадовал. Ванил бувсунни 2012-ку шинал рес­публикалий бивкIшиву 1028 КДУ (культурно-досуговое учреждение), миннувагу шяраваллаву – 1008, шагьрурдай – 20. 2011-ку шиналлив бивкIун бур 1044 культуралул идара, яни 16 единицалул чан хьуну бур. 2012 шинал лавкьуну бур 24 культуралул идара, миннувух ЦIуссалакрал райондалий 2 единица. Амма, оптимизациялийн бувну, зузалт давуртту дакъа ливчIсса, культуралул къатрацIа хьусса ишру хьуну бакъар.
2012 шинал Табасараннал райондалий ва ва шинал январьданий Лакрал райондалийсса Уриннал шяраву, цIудагьну, ччувччуну бур клубрал идарартту.
Республикалий буцири клубрал идарарттава 79 бусса бур лекьавайсса тагьардануву, мурив хъанай бур хьхьичIмур шинах бурувгун 7 единицалул чанну. Капитальныйсса ремонтру дуван багьлай бусса бур 507 клубраву. Миннувух Ккуллал райондалий бусса 14 клуб­ралгу. Культуралул идарарттаву чIявуминнуву диял хъанай дакъар кьай-кьуй, хасъсса оборудование, уттизаманнул коммуникациярдал кьяйдарду, миннувух интернетгу. Гихунмай Марита Велихановнал бувсунни республикалул районнал клубрал идарарттаву ремонтру дуршиву, миннувух Ккуллал райондалийсса Хъусращиял, Вихьуллал, Хъювхъиял шяраваллавугу, Лакрал райондалий ЧIурттащиял шяравугу. Бувсунни республикалул районнай цIуну бувсса цаппарасса клубирттаягу. Ца агьамсса масъалану личIлай бур клубирттал цалла транспорт дакъашивугу, миннувух лакрал шаннагу райондалулми клубиртталгу. Республикалул районнайсса оьрчIал ва оьрмулул хъуниминнал коллективирдай бавцIуну, бувсунни миннува чIяруминнун аьркинну душиву цIудуван яннарду, биял хъанай бакъашиву музыкалул инструментру, дакъашиву цIусса программарду щаллу дуллансса арцу, аьркиннийн биянсса транспорт. Хьунадакьлакьисса захIматшивурттах къабурувгун, сакин дурну дур цIу-цIусса художествалул коллективру.
Хъирив махъ лавхъунни Чачаннал республикалиясса хъамаличу Руслан Авалуевичлул.
Гихунмай цалла дурсса давур­ттая ва хьхьичI бавцIусса щаллу буван багьлагьисса масъаларттая бувсунни республикалул районнал культуралул управлениярттал каялувчитурал.
Ахирданийгу хьунни кIива томрай бувксса «Народное творчество Дагестана» луттирал-альбомдалул презентация. Ва луттирал автортал бур Э.Кунина, З.Сулайманова ва М.МухIадова. Лу бивщуну бур «Эпоха» издательствалул къатлуву. Ва луттираву гьарта-гьарзану бувсун бур халкьуннал искусствалул творчествалул коллективирдая, художествалул ва творчествалул проектирдая, культуралул оьрмулия ва миллатрал культуралуцIун бавхIусса цамуния.
Луттирал презентациялий махъру лавхъунни профессор, РАН ДНЦ-лул Мазрал, литературалул ва искусствалул институтрал директор МахIаммадов МахIаммадлул, искусствоведениялул доктор, РАН ДНЦ-лул Тарихрал, археологиялул ва этнографиялул институтрал хъунама зузала Маммаев Мисриханнул, «Дагъусттан» РГВК-рал тематикалул вещаниялул ва программардал начальник Салам Хавчаевлул, ДР-лул халкьуннал артист, «Дагъусттаннал музыкантътурал союз» цIанилусса жяматийсса организациялул каялувчи, пианист Хан Башировлул.
Ва совещание-семинардания махъ жулла районнал культуралул управлениярттал каялувчитуращал хьунни ттул хъунбакъасса ихтилат.
ЛухIуев Идрис, Лакрал райондалул Культуралул управлениялул хъунама:
— Ва ччянива гьаз буван аьркинсса масъалая. ЦIуну увкIсса Президентнал ягу цаманал учиннин къабавцIуну, жува аьркинссару жулла культура, багьу-бизу буручлан. Ва хъинну агьамсса масъалар.
Лакрал райондалий бур 31 КДУ. Материалданул базарду лап лащинсса бур, бакъар музыкалул инструментру, транспорт. Райондалул администрациягу шаймур буллай, чIарав бацIлай бур мудангу. Вана, цIусса янна дурухханшиврулгу 250 азарда къуруш арцул дуллунни. Мукунма чIаравбацIаву дуллай, бюхъаймур буллай бур Республикалул Халкьуннал творчествалул къаттагу. Культуралул зузалт хъамава бивтун бия. Укун, цинявнналвагу гужирдайну бакI буклай бивкIру. Утти, республикалул бакIчинал миллатирттал культуралухсса къулагъас ларайсса душиврущал, умуд бур вай масъалартту щаллу хьунссар тIисса. Культура му анжагъ балай учаву дакъархха. Мивун бухлай бур миллатрал лавгмургу, бучIантIимургу, багьу-бизугу, аьдатругу, лахху-ликкугу… Жула президент культуралулсса буллай айишаву хъинну тIайлассар тIиссара. Культура дусса кIанай миллатгу цIуллу-сагъсса бикIантIиссар…
Раджабов МухIуттин, Ккуллал райондалул Культуралул управлениялул начальник:
— Ккуллал райондалул фольклорданул ирс бур ххишала бакъа авадансса, райондалий бур биялсса фольклорданул коллективру. Дур­сса, дан дакIнийсса давурттая бусан цикссагу хьунссар. Ми къачансса дуссар. Масъаларттурив бур зунттал цайми районнай кунмасса: кьай-кьуйлул, матахIрал лащиншиву, ремонтру дан аьркиншиву, транспорт, интернет дакъашиву. Ва щаллара дунияллий кризис дусса чIумал, жучIавагу арцухун багьай­сса масъалартту бигьа-бигьану щаллу бан хъанай бакъар, цуксса ччарчагу. Мукун, райондалул администрациягу жул давриву кабакьу буллай, цалва биялдаралу бумур буллай, гьакссагу чIарав бацIлай бур. Муниципал бюджетрал учреждение буллалисса чIумалгу администрация жул чIарав ххуйну бавцIунни.
Республикалул цIусса бакIчина­щал архIал щаллара республикалийсса тагьар мархлуцIакулла даххана хьунссар, культуралух багьайсса къулагъасгу дикIанссар тIисса вихшала цIакь хьунни…
Кьурбанова ПатIимат, ЦIусса­лакрал райондалул Культуралул управлениялул начальник:
— ХIакьину буллалисса семинар цила чIумал буллалисса, хъинну аьркинсса семинарди, ттул пикрилий. Шикку агьамсса масъалартту цикссагу гьаз бунни. Амма ми Центрду шикку тIисса куццуй булларча, чIярусса арцу аьркинни. ЦIусса президент жулла культура, аьдатру дуруччаврих къулагъас дуллалаву хъинну тIайлассар. Мукун бикIангу аьркинссар.
Жул райондалул администратор ХIажи Айдиев муданагу культуралух ургаву дуллай, ми масъаларттаха зузисса каялувчи ур, миллатгу, миллатрал культурагу ххирасса. ДакI дарцIуну бура вания тихунмайгу циняв лагма лавгун ва даву бакIуйн дуккан дуван бюхъантIишиврий. ХIакьину жува ккаккан къабуварча жулва буттахъал укунсса аьдатру диркIссар, укунсса лаххия диркIссар куну, ялун нанисса никирахь щилли миннуя бусантIисса, чари миннан ми кIулну дикIантIисса. Уттинингу зий бивкIру миннуха, ттиния тинмайгу зунну…