ЯхI буну бувтсса оьрму

sob_2Недавно ушел из жизни ветеран труда, учитель, аксакал, уроженец селения Шахува Лакского района Алиев Гасангусейн Латипович. Немало трудовых подвигов за печами этого ветерана, человека отдавшего все свои силы на протяжении более 40 лет  обучению и воспитанию подрастающего поколения, а более 20 лет –  нелегкой работе полевого бригадира в родном колхозе. Такие, как он являются примером, образцом для подражания подрастающего поколения.  

Вай гьантрай, оьрмулул 87 шинавун къаивну, аьпалул
хьунни захIматрал ветеран, оьрму оьрчIан кIулшиву ва тарбия дулаврин хас бувсса, Лакрал райондалул цимирагу шяраву учительну зий ивкIсса Шахьуйннал шяравасса Аьлиев ХIасанхIусайн ЛатIиплул арс. Шахьуйннал шяраваллил, укунмавагу чанну ливчIсса, оьрмулул бугьараминнал кьюкьа хъиннура ххялтIа дурккунни. Лакрал шяраваллавусса ца къатта уттигу хьунни хъуначунацIа, аькьилчунацIа.
Махъа нанисса жагьилтурахь Лакку билаятрал, шяраваллил лавгзаманалуя бусансса, мунил барачину хьусса уттигу ца яхIлувсса зунтталчу аьпалул хьунни.

В а макьала на ванияр зур-
дардил хьхьичIра – октябрь зурул дайдихьулийра чичин най буссияв – 1-мур октябрьданий кIицI лагайсса Бугьараминнал кьинилул ва 5-мур октябрьданий кIицI лагайсса Учительнал кьинилул хьунийн, ми кIирагу Кьини ХIасанхIусайн ЛатIиповичлуцIун даркьусса дуну тIий. Амма, ка хъирив къаларну, щаллу къархьунна лирчIуна ва макьала. Диртссия му, чансса махъ чичиннача куну, дяъвилул ва дяъви къуртал хьуну махъсса захIматсса шинну ххуйну дакIнийсса, ми шиннардийсса ккашигу, мякьгу щиннияргу ххуйну кIулсса, гай шиннардия буслай икIайсса ХIасанхIусайннущал яла-ялагу ихтилат бувну, чичиннача куну. Къаххива, оьрмулул угьара хьуну унугу, цIуллу-сагъшиврул цIакьсса, оьрмулухун зий, занай, зирангну, дирину ккаклай жува аьдат хьусса, къашавай, шаний ур тIар тIий къабавсса, ца кьини шанийн агьну, шава щяивкIун къадурсса ХIасанхIусайн вай ца-кIива зурул дянив левщун гьансса. Къархьунни ХIасанхIусайннуща ва ларгсса шинал куннал хъирив кув аьпалул хьусса цала язисса оьрчIал – Султанбеглул ва Кабиратлул дардру духIан. «На вай буччиншиврулъяв дунияллий уттинин ливчIсса, цивана на вайннаяр хьхьичI къаивкIусса», тIий, хъавтусса яру кьакъакьайва аьпа бивул.
ХIасанхIусайннун хъинну ххирая ккалан, республикалий ва щалвагу билаятрай хъанахъимуния хавар буну икIайва. Цавагу номер лях гьан къабивтун, буккайва «Илчи» кказит. Вай махъсса ца-кIива зуруй кказитрах уругансса хIал къаливчIуна мунай.
ХIасанхIусайн увну ур 1926 шинал 5-мур майрай Шахьуйннал шяраву ЛатIиплул ва Кабиратлул хъунмасса кулпатраву. Га заманалул сайки циняв инсантал кунма, ХIасанхIусайнгу, ванал уссу-ссурвалгу аьдат хьуну бур, хьхьу къакуну, кьини къакуну, зий, захIмат буллай. Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбивхьуну, шярава оьрмулул хъуними, жагьилми дяъвилийн лавгун, шяравусса, колхозравусса циняр давуртту, къайгъурду багьну бур хъаннихун ва ХIасанхIусайн кунмасса чIава жагьилтурахун. Аьпа биву, буслай икIайссия дяъви байбивхьусса июньдалул 22-сса кьини ва Ххувшаву ларсъсса майрал 9-мур кьини шяраву цукун хьунадаркьуссарив.
Цала гьалмахчу Сулайманов ХIажинащал, цIанасса ветеран, махъсса цалва оьрму мукунма оьрчIан кIулшиву дулаврин буллусса Шакуев Сулайманнущал, гъинттул колхозрал ятту лагайсса Чаравалу тIисса кIанайн гьарца шинал хIухчалтран иникьали, цIу, аьркинсса цамур ларсун лагайсса ивкIссар. Махъунмайгу гьарца ттуккуй нисирал шан-шанна карщи дирхьуну, шяраваллил склад нисирал буцIин байсса бивкIун бур. Мукунма иникьаллул, навтлил хъирив ттукрай Щурагьун лагайсса ивкIссар. Донбасс тIисса чал аьравалттий цала ссурахъу Кьурбанов Аьбдуллагьлущал цаппарийла Гьанжиливгу шагьнал лачIал хъирив лавгун ур. Ми шиннардий колхозрал къурнил бригадирну ивкIун ур дяъвилия ца каницIагу хьуну зана хьусса Аьлиев Аьлил – ХIасанхIусайнул уссу. Уссийнгу, махъсса шяраваллил жяматрангу цащава шайсса кумаг буллай, цIан-чаннаву ччаннай авцIуну хьхьудяризаннин зий, биялсса захIматгу бувну бур, цукссагу ккаши-мякьгу бувкуну бур ХIасанхIусайннул ва ванал чIунархIал оьрчIал. ХIасанхIусайннул хъунмасса кьадру бикIайва дяъвилул шиннардий Шахьуйннал хъаннил бувсса захIматрал. Миннаясса, гай захIматсса шиннардиясса макьалагу чирчуссия «Илчи» кказитрайн ца-кIира шинал хьхьичI ванал. Миннай цIимину, цащава шаймур буллайгу ивкIун ур, миннал захIматсса кьадар, оьрму бигьа баншиврул.
Гъумук педучилищагу къуртал бувну махъ, ХIасанхIусайн зун тIайла увккун ур Къуруллал байбихьулул школалийн. Микку дарсру дихьлай, директорну зий цаппара шиннардивун гьан увну ур КIундиннал арулла шинал школалийн учительну зун. КIира шин миккугу дурну, та чIумалсса ОНО-рал хъунама ХIусайнов Аьбдиннул тIайла увккун ур Гьуйннал байбихьулул школалул хъунаману. Му шяравалу хьуну дур ХIасанхIусайннун цалла кIилчинсса ватанну, цала шяравачу, гъанчу куна, му шяраваллил жяматрангу ххира хьуну ур цIусса учитель. Учин бигьанугу, цалва оьрмулува 30 шин дурну дур ХIасанхIусайннул му шяраву школалул директорну ва учительну зий. Зувирагу шинай ивкIун ур шяраву парторгну, мунахь къацIувххуну, мунал ялтту лавгун шяраву цичIав къабайсса бивкIун бур. Му чIумал Карашрал К. Маркслул цIанийсса колхозрал яттил мукьва бригада бивкIун бур. Инттухунмай ятту ария бучIайхту, ми буккин лагайсса ивкIун ур. Уручуллал дазуйн бияннин, ЧIаяхьхьун бияннин буклай най, 2-3 гьантта шайсса бивкIун бур. Ми шиннардий дуллай ивкIсса чичрурду, яттил аьдад ва бригадиртурал цIа-бакI чирчусса хъаражиплуву бишайсса блокнот ххал хьуну, ХIасанхIусайннул душру цIухлай бивкIун бур: «Мяммай, ина Карашрал колхозрал председательнугу зий уссияв?» – тIий. Мукун, дуллалимур хъирив лавну, кIанийн дуртун дуллай аьдат хьусса икIайва ХIасанхIусайн.
Карашрал колхозрачIа, мукунма, 100-ннийн бивсса найрду бивкIун бур Гьуйннал шярава арх дакъасса ратIув бивхьуну. Миннулсса буллайгу Муккуриятусса Абакаров Нураттин тIисса адамина ивкIун ур. НицI дуккайсса чIумал мунан кумагран ХIасанхIусайнгу тIайла уккайсса ивкIун ур, найрдал хIал кIулсса уну тIий. Цал чай Гъумучату най уна, Карашрал Зухралу тIисса кIанай гьивчул мурхьру бугьлай ккавккун бур шяраваллил инсантал. Ливккун чая, ХIасанхIусайннул ххуйсса кумаг бувну бур му давриву. Муния махъ кIа чIумал колхозрал председательну ивкIсса, аьпа биву, Абакаров МахIаммадлул цIувххуну бур ХIасанхIусайннухь, Гьуйннал шяравугу хьунссарив мурхьру бугьан куну. КIилку кьинива ттукрай 200-ннийн бивсса хIавирду бучIан бувну, ми кIа найрду бивхьусса кIанттучIан гъанну бувгьуну бур, шяраваллил хъами, оьрчIругу буккан бувну. Гъаттара къабуххан, лагмара чапаргу дурну дур. Ми мурхьирдаясса гьивчул цаппарасса шиннардивун склад буцIин буллан бивкIун бур. Гьарца кьини 4-мур классрал дуклаки оьрчIругу бувцуну, ми мурхьирдайн щин дутIин лагайсса ивкIун ур. Му ХIасанхIусайннул бувсса багърал къаралчинугу ивкIун ур МахIаммадов Ванати тIисса адамина. Укун, вайксса шинну ларгун махъгу, Гьуйннал шяравусса инсантал, миннал цIарду, фамилияртту дакIний лирчIун дия ХIасанхIусайннун, ваца цанма ми лахьхьу ккавксса кунма. Му багъравасса мурхьрурив уттигу бусса бур.
Партиялул членну 25 шин дурну дур, партконференциярттайн делегатну гьан айсса ивкIун ур мудан. Партбилетращал архIал циняв мандатругу уттинин ядурну дия ХIасанхIусайннул.
Ххюя оьрчI усса Гьуйннал байбихьулул школа лавкьуну, ХIасанхIусайн зун тIайла увккун ур Кумиял мяйра шинал школалийн. Дарсругу дихьлай, интернатрай тарбиячинугу зий ивкIун ур ххюра шинал мутталий. Шяравувасса учительтураяр хьхьичI школалийн Шахьувату ивну, чIирайн лархъсса ссятгу дакьин дурну, щяивкIун икIайсса ивкIун ур классраву. Дякъивухгу, гъаравухгу гьарца кьини гиху-шихунай занай ивкIун ур. Кулпат къашавай хъанай, ичIура дан-дитанмунин ка-кумаг гьарзасса аьркин хъанай, ва даву кьаритан багьну бур. Махъ Шахьуйннал шяраву тIивтIусса байбихьулул школалий дарсру дихьлайгу икIайссия. Ми шиннардий му школалий, махъ Гъумук дуклан гьаннин, навагу дуклай бикIайссияв, ттухьрагу дирхьуссар дарсру ХIасанхIусайн ЛатIиповичлул. Му икIайва дуклаки оьрчIая кьянкьасса тIалавшинна дусса учитель. Кьянкьасса ушаврицIун, хъярч-махсара бувангу кIулсса ия, дарсирдай цикссагу хIазсса ишругу шайссия. Хъунмур переменалий шаппайн дукра дукан лавгун, цахъис чIалза хьуну бучIарча: «Варч, ина хIинча дюкьлай буссияв?!», учинтIиссия. КIира шинавун лавкьуна му школа.
Шахьував къурнил бригадирну зийгу кьунияхъайсса шинну дурссар ХIасанхIусайннул. Колхозраву ХIасанхIусайн ва му кунмасса цаймигу яхIлувтал зузисса шиннардий колхозрал багъраву ччаннавун багьсса ца чару тIий, левкьсса чIира тIий, ххал къахьунтIиссия. Зевххусса кIиз кунма, лази-лавкьуну, ххуйва-ххуйну бикIайва колхозрал багъгу, къургу. Гай шиннардий ахъвазандалул мурхьру 7 гектарданийсса бивкIун бур. Циняв мурхьирдай обрезка цалла дувайсса диркIун дур ХIасанхIусайннул. Ахъвазан биллан бивкIукун, ца аьян, лиян къабивтун, Ккул-Хъусрахьхьун, Гъумукун идарарттайн, Лакрал райондалул цаймигу шяраваллавун, га чIумал зий бивкIсса ЦIахъардал консервалул заводрайн биян байсса бивкIссар. ХIасанхIусайн бригадирну зузиссаксса хIаллай ца яттил, гъаттарал хIайван гъан къашайссия колхозрал къурув ягу хIатти ция шяраваллил лухччайн цайми шяраваллал ризкьи багьан. Гьарца интту буккан бувну щарнил жямат, аьрщарайх щюллисса урттул къат дакьланнин, буцайсса щалва къур, авлахъ ца чIучIавагу къабивтун, чарттацIа марцI байсса бивкIссар, чIиртту байсса бивкIссар. Шяравусса ва лагма-ялттусса бярду марцI байсса бивкIссар, ятту-гъаттарал щин хIачIлан. ЦIана кунна шяраву цIинцI чув ххал шайссия, ца чарувагу итталун къабагьайва щяв багьсса. Махъсса шиннардий, республикалул шагьрурду, шяраваллурду кунна, Шахьуйннал щаргу пластикалул шушрал, пакетирттал, цамургу цIинцIал дуцIлацIаврия рязий акъа икIайва, «ттущара лакьин шайссания лакьивияв» тIисса куна, цувагу оьрмулул угьара хьуну, кулпатрацIа хьуну, оьрчIал шагьрулийн увцуну, чурххай зунсса хIалгу къаливчIун. Цал МахIачкъалалия увкIун, багъравусса ччюрк ххал хьуну, ссавур диял къархьуну, миннуцIа багъ марцI буллай айивхьунугу ур. Му зузисса ххал хьуну, шяравусса инсанталгу хIала бувххун, багъ ва шяраваллил хьхьичIсса майдан марцI бувну бур.
ХIасанхIусайн бригадирну зузисса шиннардий шяраваллил хьхьичIухсса къурух кIивунмай ххал хьунтIиссия куннал хъирив кув машри бувцуну най, щиривкIуну зий булувкьусса хъами, арамтал, ххулуврал аьрахъру. Зузиминнал чIиникIру, мухIругу усттарну ХIасанхIусайннул цалва байл байссия. Бригадирну зий уна, мукунна 10 шинал мутталий колхозрал ревизиялул комиссиялул председательнугу ивкIун ур. Гьарца шинал къутандалийн ятту букьан, муния махъ миннул купка дан Сулакьрайнгу лагайсса ивкIун ур. Колхозрал фермалий гъаттаралсса буллай зийгу биялсса хIал бувссар.
Аьпа биву, ХIасанхIусайн ца дурну, гамур къадурну къакьаритайсса, думуний гьашиву къадайсса, паракьатшиву, игьалагаву цирив къакIулсса зунтталчу икIайва. Ванан цалва лагма-ялттумигу зий ччай бикIайва, ккавккун къаччива танмалтал, дулланмур дакъулт. Цалва оьрчIаягу кьянкьасса тIалавшинна дикIайва. Мукун, аьпа бивухъул, ХIасанхIусайннул ва Муъминатлул цалва оьрчIругу захIмат ххирану тарбия бувну, оьрмулул ххуллурдайн тIайла бацIан бувуна. Миннал цалва къатта-къушгу цайминнан эбратранну бачин бувну бикIайва, буххаву цирив къакIулну, хъу-лухччаха, найрдаха, ризкьилуха зий бикIайва. Ванияр шиннардил хьхьичI Муъминат аьпалул хьуну, цувалу ливчIуна ХIасанхIусайн. Ванал оьрчIал, душварал, арснал хъаннил, куявтурал гьакссагу хIарачат бувна мунах цащава шайкун, ца ххишалагу, буруглай, хъатлия хъатлийн утлай тIисса кунма, му цалла аякьалулун, къулагъасралун лавсун, мунаха хIурматрай. Му цувагу хъинну рязийну икIайва минная, «вай 6 шинай ттун кулпат бакъашиву кIул хьун къадиртссар вайннал», тIий. Амма ларгсса шинал лув-ялув хьусса къумашивурттал бас увунни шяраваллил хIурмат бусса хъуначу, захIматрал ветеран, махъа нанисса жагьилтуран кIулшиву ва мяърипат дулаврин, захIматран щалва оьрму буллусса ХIасанхIусайн. Цалвами оьрчIал бакъа, махъсса гъан-маччаналгу, шяраваллил ва лагма щархъиял инсантуралгу, цалла дарс дирхьуминналгу муначIансса хIурматрал барашинну хьунни, ва кIинттул чIумал, ссахчIав къабурувгун, ХIасанхIусайн махъва-махъсса аьрххилий тIайла уккан Лаккуйн бувкIсса чIявусса инсантал, шяраваллил хьхьичIсса майдан бувцIусса машинартту.
ЛатIиплул арс ХIасанхIусайн аьпалул шаврил кьурчIишиву кIидачIлай, жижара буллай буру мунал арсурваврахь, душнихь, куявтурахь, арснал хъаннихь, махъсса цинявппагу гъан-маччанахь, агьлу-авладрахь. ХIасанхIусайн имандалий лавгун лякъиннав, бунагьирттал аьпа баннав, гьав нурданул дуцIиннав, мунал барачат махъ ливчIун лякъиннав, махъминнал оьрмурду лахъи баннав.
Бадрижамал АьлиеваШахьуйннал жяматрал цIания