Ца суратрал тарих

[dropcap]Ч[/dropcap]Iумул ларсун дуркIсса цIушиннардава, неъматирттава ца яла тIалавмур, машгьурмур дусса ххай бура сурат. Шиннардил ранг ласун дурну, хъахъи лаган дурсса суратрал бур «чIумул машиналул» кунмасса ссихIир, инсан цимирагу шинал махъсса чIумувун утай­сса.


[dropcap]С[/dropcap]уратрах так ца ябитаву гьану бикIай инсан ацIрахъул шиннардил хьхьичIсса иширттавух, щугълурдавух, личIи-личIисса пикрирдавух изан аншиврул. Ца мукунсса савав хьунни Новоуральскалий ялапар хъанахъи­сса, Шахьуйннал шяравасса ххаллилсса инсан Шайхаьлиев Шайхаьли Мусал арснал, цала буттал сурат итталун дагьну, «Илчи» кказитрайн чагъар чичин.
ХIурмат бусса Шайхаьлил чагъаргу таржума бувну, мунийну щаллу шаву къатIайласса давуну хьун­ссия. Ттун хьхьичI­вагу бавссия цIанихсса ттула шяравучуная, пикри буссия муная макьала чичинсса. Ва даву анавар дурккунни ванияр цимирагу шинал хьхьичI рирщусса сурат сававну.ХIайп, цува Шайхаьли, цIуллу-сагъшиврул тагьардануцIун бавхIуну, тарихийсса ватандалийн учIан хъанай акъашиву, мунащал цащалва ихтилат буван къабюхълахъишиву. Пахру-ххара бакъасса, цумусса Шайхаьлил, цалла ххувшавурттая, цала инсаншиврул язи-язисса хасиятирттая къабусан­ссия, амма чIявучин къакIулсса, чIявучин лахьхьин бигьа да­къасса элмулия цикссагу затру бусанссия.
Гилунмай бишлай буру Шайхаьлил чагъар. Хъиривсса цания ца номерданий рищунну Шайхаьлия цаярасса макьалагу.

Уттигъанну ттун ттула архивраву ца сурат итталун дагьунни ва пикри хьунни ва ци суратрив, та рирщуссарив хъирив лаян.
Ва суратрай ур оьрмулул 17-18 шиннардивусса кIия жагьил. Кия чулухма ттул буттар, Шайхаьлиев Муса Шайхаьлил арс. УрчIахма жагьил цу уссарив кIулну бакъая.
Ттул ппу увссар Дагъусттаннал зунттаву, Лакрал райондалийсса чIирисса Шахьуйннал шяраву. Школа мунал бувккуну бур райцентрданий Гъумук. Миккунгу лагайсса ивкIссар, оьлур­къусса, гьалак дурксса Хъуннехгу лархъун, ахьтта зунттал ххуллурдал 12 километра дитлай. КIулшиву ласайсса диркIун дур мадрасалий. Буттал буслай ивкIсса куццуй, Аллагьнал буручча, лахьхьин буллусса сура къалавхьхьуну лякъирча: мунихлунусса танмихIну каруннайх цимилагу бивщусса щяпри шайсса бивкIун бур.
Мадрасалуву кIулшиву ларсун махъ Шахьуватусса ца­ппара жагьилтал тIайла був­ккун бивкIун бур Харьковрайн, сянатру лахьхьайсса училищалуву дуклан. Жагьилтураща бюхълай бивкIун бур станочникнал, къалайчинал (лудильщик) ва гальваникнал касмурду лахьхьин. Къачансса захIматшивуртту хьунадакьай­сса диркIун дур чIава жагьилтуран, 12 кв.м. дусса къатлуву 5-6 инсан ялапар хъанай ивкIун ур. Ттул буттал кIунттил бувгьуну бур гальваник-варшавчинал (гальваник-никелировщик) пиша. Муния махъ му тIайла увккун ур зун Краснодардал крайрайсса Армавир шагьрулийн. Микку чара бакъа аьркинну диркIун дур варшав дуккаврил даву дайдишин.
КутIану учин, мадрасалул кIулшиву дусса инсаннахь химиялул гьанурду лахьхьин буллалисса дарсру дихьлай бивкIшиву къакIулли. Га чIумал никель ккаллий дайсса диркIссар стратегиялул металданун ва му хъинну захIматну дувайсса диркIссар. Анжагъ кIусса машиностроениялул нарком Серго Орджоникидзел кабакьаврийну Ураллал заводирттавасса цанний бувну бур варшавран электродру ва тIайла бувккун бур ми Армавирдайн. Укун щаллу бувну бур личIи-личIисса затирттайх варшав дуккайсса цех. СуратрачIан зана хъанай, захIмат хьунни кIул буван суратрайсса кIилчинма жагьил цу уссарив, цанчирча га никирал шяравучутурава сагъну ливчIсса нажагьсса акъа акъа­ну тIий. Ттула чIивима уссин МахIаммадлун дакIнийн багьуна, Харьковрайн хъамалу лавг­сса чIумал, гикку буттал дус ва мунал кIия арс бивкIшиву. Ва информация гьанулун ларсун, угьарасса жул шяравачу, Сочилиясса цIа дурксса гальваник, цуксса кьурчIинугу, цIана яруннин чани бакъа ливчIсса, МахIаммадов Аьлаща бювхъунни бусан ва суратрайсса кIилчинма жагьил цу уссарив. Укун, цукссагу хIаллай хъирив лаллай, цIухху-бусу буллай, кIул хьунни ва МахIаммадов Абу­ссупиян ушиву, цувагу училище къуртал бувну махъ Харьковуллал аьрали предприятиярттава­сса цанний зун тIайла увксса.
Вана укун, шяраваллавасса оьрчIая сакин буллай бивкIссар жагьилсса Совет республикалул зузи кадрарду.

Шайхаьли Шайхаьлиев, МИФИ-лул доцент, техникалул элмурдал кандидат, «РСТ» ООО-лул директор,
ш. Новоуральск

Бадрижамал Аьлиева