Цал уттигу «яхIлил ттурцIал» хIакъираву


Жула лак цаннал ца бувгьусса бакъар тIисса зат баллалисса чIумал, на муних вари чинсса къулагъасрагу къадайссия. Ци бухьурчагу, хъунмасса иш багьукун, мудангу цачIун хъанай бивкIун бурухха тIисса пикри дакIниву бикIайва.

Амма кув чIумал мува пикри дакIниву паракьатну къабитлатисса ишругу хъанай бур жула оьрмулуву. ДакIнийн бутанну уттигъанну кунма хьуну бивкIсса укунсса затгу. Дагъусттаннал гимн даххана даврил ва къадаврил ялув хаварду сукку хьусса чIумал, жула кIиягу хъунисса композитор, ца миллатрал арсругу бунува, ца «жуламанахлу» буклакиссару тIий, гама «жуламанахунгу» багьну бувкру. Ширвани ЧаллаевлуцIун ва Мурад КъажлаевлуцIун бавхIунура тIутIисса. Щукру чин бур жула космонавт ца акъа акъасса, акъания миккугу кIибивщуну бикIанссияв, Надир Хачилаевлул чайсса куццуй, «гьарцама цала-цала хьхьуцанттувунгу увххун».
Шикку на, аьпабиву, Надир дакIнийн увтссагу нахIакьдан акъар. Ва ттулла хъун дакъасса макьалалуву ттун чин ччимургу уссурвал ХачилаевхъацIун бавхIусса махъри.
Хачилаевхъул Дагъусттаннал ва Аьрасатнал политикалул ареналийн бувккун бивкIния шиннай чIун диялсса ларгун духьурчагу, миннал лагма-ялттусса гьалаксса ихтилатруми тIурча, хьхьара хъанай бакъар.
Жула лакрал дянивгума чансса бакъар инсантал минная жагъалану гъалгъа тIисса, бу-бакъацири бакъурдугу ляхъан буллай. Ттун хъинну оьлу бизай, мукунсса затру баллан бивкIукун. Тай яла ччанарккусса, захIмат-жапасса шиннардий цимиягу лаккучунал, дагъусттанлувнал чIарав бавцIусса, жула миллатрал цIаний жанну дулун бивну бивкIсса (дугу-дуллусса!) арсурваврал чулийнмай цукун бюхъайссар мукун адав дакъасса ихтилатру буллан?! Цаятува цанмавагу намус хьун аьркиннихха.
Уттигъанну Жабраил Хачилаевгу, мунал уртакьталгу хIалану дурунни республикалул хъуниминнайнсса лабизаву, Котровлул цIанийсса кучалун уссурвал Хачилаевхъал цIа дизара тIисса. Амма му масъалалул лагма сукку хьунни тачIав бакъачIинсса аваза. Ттунма дакIнийссаксса, уттинин, МахIачкъалалив бикIу, цайми-цайми кIанттурдай бикIу, цумур кучалун щил цIа дизлай бухьурчагу, масъала паракьатну, цичIав ччалаччавугу дакъа, чулийн буккайва. Ва ххуллухрив тIурча, хаснува соцсетирдай, сукку буллай бувккунни цавай ласу-къасурду, сситтул вибувцIусса хаварду-бурушинтту. ХIатта Котровгума ххирасса, ччисса инсантал лявкъунни – ттинин цурив, цирив къакIулну ивкIсса инсан, ДагъусттаннацIун бавхIусса цичIаввагу бакъасса инсан.
Хачилаевхъайн къаршину гъалгъа тIисса ми чIявуми инсанталгу бур лабивкIун гъалгъа тIисса, цалва тIимунил лув чулий-цIарду дирхьуну чичлачисса, дугьансса лажин дакъасса. Ми аьвамсса инсантурал буллалисса яла «аькьлу бумур» суалгу бур укунсса: «Ци дурссар Хачилаевхъал Дагъусттаннан?» тIисса. КIуллив му суал щихьхьун булун аьркинссарив? Му суал хьхьичIва-хьхьичI булун аьркинссар ххюцIалахъул, ряхцIалахъул арсру оьсса ххяппуща ххассал бувсса, ясирдануща тархъан бувсса ниттихъахьхьун. Гьассар ва затгума, яла цамур цичIав къацIухланшиврул, Хачилаевхъал цIагу абад дан лайкьсса душиву исватну чIалачIи баншиврул.
Хачилаевхъал жяматраятувагу бакъасса ттунгума ваксса бюхлахисса, цуксса кьутIлай бакъахьунссар гъан-маччаминнан МахIаммадлул ва Надирдул бетIакIиссуралвагу багьа бакъасса инсантурал минная тIутIимур?!
Лажиннича, МахIачкъалаллал кучардан уттинин дирзцири цIардал дянив къадаркьуну чIалачIиссарив Хачилаевхъал цIа-бакI? Мура кьюкьлуву къадаркьуну чIалай дуну тIийрив ттинин дирзун дакъасса я Сурхай-Ханнал (Туралийсса ца чIивисса кIичIираваллин дирзун дунуккар ванал цIа), я Хан-Муртазааьлил, я Щайх-Жамалуттиннул цIарду?
Дунияллийх цIа дурксса хъуни-хъунисса чичултрал цIардугума дукьан дурну (масала, Гогольлул, Чеховлул, Чернышевскийл), дирзуннихха дагъусттанлувтурал цIарду, цукунни къалайкьну чIалачIисса уссурвал Хачилаевхъал цIарду дизан?.
Шиккугу дакIнийн багьунни Надирдул махъру: «Миллатрал яхIлил ттарцI дикIан аьркинссар» тIисса.

Жанна Абуева