Оьшиву цукунссар яла дикIайсса?

Тарихрал аьлимтал, лингвистътал дунияллий 7000 маз бивкIссар тIий бур, миннувату хIакьину 2000 маз ливчIун бур. Дагъусттан мазругу хIакьину бухлагаврил дазуйн биллалисса мазурдин ккалли буллай бур.

 

* * *
ХIакьину Инстаграмрай дуккав МахIачкъалаллал №38 школалий лакку мазрал дарс дихьлансса учительнах луглай 3 барз хьунни тIисса баян баву. Ниттил маз сийлий бакъани, ниттил мазрал пишагу сийлий бакъашиву тамаша бизансса зат бакъар. Амма ниттил мазру бухлаглагаву хъиннура анавар дуккан дуллалисса даву Дагъусттаннал Элмулул ва кIулшиву дулаврил министерствалул маслихIат дуваву цукунчIав лаласун шайсса зат бакъар. Ихтилат 2017-2018 шиннардил дуккаврил планнал проектраятур. Му проектрайн бувну школалул программалий региондалул компонент, яъни Дагъусттаннал тарихрал, Дагъусттаннал культуралул, ниттил мазурдил ва цаппара цаймигу дарсру, чара бакъасса дарсру хIисаврай къадихьларчагу зат бакъассар тIисса тарапраятур. Школардал дирекциярдахьхьун ми дарсру ччиссаксса дихьлансса ихтияр дулун аьркинссар тIисса тарапраятур. ТIайланма учин, дурагу къадихьларчагу баччи бакъассар тIисса зат хъанай бур. ЦIусса дуккаврил пландалул проект хIасул хьуну дур кIива бутIуя : чара бакъа дишин ккаккан дурсса дарсру (обязательная часть) ва чара бакъа дишинсса тIалавшинна дакъасса (базовая часть). НукIува кIицI лавгсса куццуй, чIалай бур ва проектрая цуксса нигьачIин дикIан тIий дуссарив ниттил мазурдил дарсирдан. Укунмагу ниттил мазурдил дарсру мюнпат бакъасса дарсруну дур тIисса ласу-къасурдугума бусласисса, чичлачисса заманнай. Дагъусттан – зунттал ва мазурдил билаят бушиву хъамабитан буван ччисса, мазру чIявушиву Дагъусттаннал рувхIанийсса ирс-ххазина бушиву хъамабитан буван ччиссагу хIакьину чансса бакъар. Бур, ниттил мазру ччатI булай мазру бакъахьукун, гуж-балагь оьрчIру дарсирдайн занази буллай, лахьхьин буллан ссан аьркинссар, тайннахха Аргентина ва Мексика, ниттил мазругу кьабивтун, испаннал ва португалнал мазру кьамул бувну, хIакьину дуниял тIитIай маз оьрус маз бухьукун, къабучIиссарив оьрус мазрах ва кьатIаллил билаятирттал мазурдих дуван ниттил мазрах дуваймур къулагъас тIутIиссагу. Та диркIссар ниттил маз лахьхьаву ччатIунсса лахьхьавуну? Ниттил мазрал чIарав ихтилат хъуслия бакъар бикIан аьркинссача, рувхIанийсса ххуйшивриятур, мархраятур, гьанурдаятур. МахIатталла, агана бухьурча миллатрал мазурдия махъаллил хьусса билаятру давраннай! Бухьурчагума ми давраннай, ххалаххул кIиссаксса хIурматвагу бакъар ттул ми билаятирттал чулухунмай! Жула, дагъусттан агьалинал, дакIурдиву мудангу цIакь хьуну бивкIссар, буссар ва бикIангу аьркинссар миллатрал мазрацIа хьун бацIаву кьюкьалассар тIисса пикри. Аллагьу Тааьланал Дагъусттаннал билаятран дурсса ца яла хъунмур хъиншиву – чIявусса мазрур. Дуниял тIитIай маз бухьунссар оьрус маз. Рязира. Оьрус маз къакIулну школавагу къуртал буван къахьунссар, институт, аспирантурардая гъалгъа суккувагу къабуварчагу. Амма ниттил маз кIулшиву ссахунни дахчилачисса? Цумур дуниялли ниттил маз кIулшиврул лакьин дуллалисса? Цумур мурцIур, ахир, ниттил мазрал лакьин буллалисса? Ва ялагу. Лавайми классирттаву миллатрал литературалун ца ссят ккаккан дуван маслихIат буллай бур. Гьаннайсса, проектрал гьанумур мурадгу – миллатрал мазурдил ва литературалул дарсру чан дуваву чIалай дур. Ца чулуха, республикалул хъуними бур миллатрал культура, мазру ябуллан ва лахьлан аьркиншиврия гъалгъа тIий, вамур чулуха тIурча, КIулшиву дулаврил министерствалул проект дур жагьаннама ниттил мазру тIутIисса. Къакьамул дуван аьркинссар жура му проект! Цими шинни чантI увкусса инсантал, паччахIлугърал статусрай ниттил мазругу цIакь бувну, ниттил мазурдил хIакъиравусса Закон кьамул дувара тIий, леххаву тIий? Миллатрал мазру, литература, тарих, аьдатру хъамаритан дуллалисса иширацIун кабакьаврияр хъуннасса оьшиву дикIан бюхъайссарив?

ПатIимат Рамазанова