Хъунасса учитель

Щалва цалва оьрму инсантуран 22_7
чаннасса ххуллу ккаккан буллай гьан

був­сса ГьунчIукьатIрал Дандамаев
Аьбдулкьадирдуясса ца-кIива хатI.

Амин Аьбдуллаев
Гьашину июнь зуруй 130 шин хъанай дур МахIаммадлул арс Дандамаев Аьбдулкьадир дунияллийн увккун. Ва хъанай ур лултту ссахIналий Кабир Оьмар­дуя (Хъуна Оьмардуя) нанисса тухумрал ца къяртлул Дандамайхъаясса инсан. Кабир Оьмардул мукьилчинмур никирайсса Аьбдуллагьлул гъазившиврий ливтIусса кIия арс МахIаммадлуя ва МухIадлуя сакин хьуну дур ххюра къяртта: Аьбдуллагьихъул, Дандама­хъул, ГъадухIажинахъул, Дибир МухIадхъул (Дибирнахъул) ва Мансурихъул. Вайннал цинявн­нал къатригу цачIу дур. Вай цивппагу КIулушату хьхьичIва-хьхьичI бивзссар тIисса бусала бур.
Ва тухумрай ччарчан аьраб-аьжамрай, ччарчан цIанасса элмулий дурккусса, биялсса чиваркI бивкIун бур. Му мукуншиву тасттикь буван ва затгу чичинна. Мансурил Сулайманнул ца арс бяйкьу ххуллийх нанисса ивкIун ур. Ца кьини Мансурил Сулайман, кIюрххил чаклийн мизитравун най уна, Аьбдул ПаттахIхъал дарвазалул хьхьичIссахуннив ахчуну, агьну ур. Чирахъ ласира куну, оьвкуну бур мунал. Чирахъ бувкIукун, Сулайманнун ххал хьуну дур бакIгу кьуркьусса цала арснал жаназа. «Оьсса барча, оьсса шай, хъин­сса барча, хъинсса шай, да Мансурил Сулайман» куну, арснал жаназалийх ххарххигу ларсун, мизитравун чак буван лавгссар тIар ппу. БувчIайнан бувчIайссар цукунсса агьлу бивкIссарив Кабир Оьмардул агьлу — мяйжаннугусса бусурмантал.
Дандамаев Аьбдулкьадирдул буттал ппу хъуна Аьбдулкьадир, ялунцIа Мударисна­хъул, ххишала акъа дин кIулсса ивкIун ур. Мунияту миннайн Мудариснахъул куну учайсса бивкIун бур. КIа Мударисна­хъал Аьбдулкьадирдун цIа дирз­сса МахIаммадлул арс Аьбдулкьадиргу ххишала акъа итххявх­сса, дуккаврих гъира бусса хьуну ур. Вагу, цала буттащал Къуваллавун чагуртну лавгун уна, дуклан ччай, цаярва 4-5 шинал мюрщисса оьрчIащал айивхьуну ур дуклан, Ломоносов куна. Майкопрай къуртал бувну бур 1910 шинал учительтал шайсса курсру, яла гиккува ца-кIира станциялий дарсру дихьлай ивкIун ур. Лаккуйн увкIун ур 1912 шинал ахирданий. Муния шинай Совет хIукумат хьуннин зий ивкIун ур ГьунчIукьатIрал школалий. Совет хIукумат дихьлай, граждан дяъвилуву Аьбдулкьадирдул хъуннасса гьур­ттушиннагу дурну дур. Ванал хIарачатрайну Гъумук педучилище тIивтIуну бур. Цува зузи­ссаксса хIаллай 463 учитель итаавкьуну ур Аьбдулкьадирдул. Миннавух бивкIун бур Ахъушиял, РутIуллал ва ЧIарадиял районнаясса лакрал оьрчIругу. ТIайлассар ми чIявуми дяъвилул цIарава зана къавхьунни. Му Дагъусттаннайн зана хьусса чIумал увагу 5 учитель ивкIун ур мунал даражалий­сса кIулшиву дусса: 3 лаккучу, 1 лазгиричу, 1 къумукь. ИвкIссар цаймигу 2, яручу ва даргиричу, амма миннал дуккаву кIайннаяр ца шачIанттул лувну диркIун дур. Амма цIанасса лакрал ва цайми миллатирттал аьлимтурахь цIуххирчан, лапва чIявусса бивкIун бур Дагъусттаннай учительтал, цивппагу — ми аьлим­турал гъан-маччами, циван къа­кIулну биявав Совет заманнай миннаяту цичIав. Дандамаев Ма­­хIаммадлуя хIакьмур, лайкьмур бувсману хъанахъиссар ХIусайнаев Абачара.
Циняв лакраяту ттуща бусан къахьунссар мунал кIулшиву дуллусса. На ттула шяраваллия бусанна. Мунал кIулшиву дуллусса ва минная бивзсса наслу ГьунчIукьатIув элмулул 10 доктор ур, 68 кандидат, 100-нния ливчусса «заслуженный» цIарду ларсъсса бур, 1 700 ларайсса кIулшиву ларсъсса бур. Лениннул премиялул лауреат ур, кIия ур паччахIлугърал премиялун лайкь хьусса. Бур кIия социалист бяст-ччаллил вирттал бур, кIия академик ур. Бур къуллугъчитал, институтирттал директортал, завод-фабрикарттал хъуними, ЦК ВКП (б)-лул зузалт. Вай цинявппагу Аьбдулкьадирдул тарбия дуллуми бия.
Ва ия хъинну тIайласса, миллат ххирасса, дуклаки оьрчIру тIайласса ххуллийн буккан бан цащава шаймургу, ца ххишалагу буллай ивкIсса хъунасса учитель.