Магьирлугъ халкьуннал хъусри

dop_42013 шинал Аьрасатнал ПрезидентначIасса культуралул ва искусствалул советрал батIаврий Владимир Путиннул тапшур бувну бур «Основы культурной политики России» тIисса закон хIадур дан. Документ сакин бан ккаккан бувминнал сияхIраву бур кинорежиссертал, жяматийсса ишккаккулт, халкьуннал артистал, магьирлугърал идарарттал каялувчитал.
Культуралул шинну баян бувсса 2014 шинал ва закон Аьрасатнаву гьарза-гьартану ххалдигьин ккаккан бувну бур. Дагъусттаннай Закон ххалдигьавриву гьуртту хъанай бур культуралул ва искусствалул ишккаккулт, культуралул министерствалул ведомстварттал идарарттал каялувчитал, творчествалул союзру, муниципал магьирлугърал ва бигьалагаврил идарартту.

Зулайхат Тахакьаева
Вай гьантрай Миллатирттал библиотекалуву хьунни закон ххалдигьлагьисса «ккуркки стол». Муний гьуртту хьунни: ДР – лул культуралул министрнал хъиривчу, Республикалул халкьуннал творчествалул къатлул директор Марита МухIадова; культуралул министерствалул методический центрданул директор Калимат Казбекова; Дагъусттаннал ИЗО – лул музейрал хъунмур СалихIат ХIамзатова; Дагъусттаннал цачIун був музейрал зузала Заира Кильдеева; искусствоведтал: Гулизар Султанова, Мариян Чалабова, Татьяна Петенина; ДР – лул Музыкантътурал союзрал хъунама Хан Баширов; шагьрурдал ва районнал магьирлугърал управлениярттал каялувчитал.
«Ккуркки стол» тIитIлай, ДР – лул Халкьуннал творчествалул къатлул хъунмур Марита МухIадовал кIицI лавгуна ва щалва билаятран агьамсса закон ххалдигьлай бушиву щалва Аьрасатнал жяматрал. «ПаччахIлугърал культуралул политикалул гьанурду – му билаятрал магьирлугърал конституция хъанахъиссар» — увкунни ванил.
Марита МухIадовал чIурчIав дуруна хIакьинусса жулва билаят­рал культуралул политикалул закондалул база бух хьуну бушиврий. КIицI лавгуна закондалул проект гьарцаннан бувчIинсса мазрай чивчуну бушиву ва ххалбигьавур­ттал хIасиллайн бувну мунийнсса ххибавурттугу кьамул дан тIий душиву, паччахIлугърал культуралул политикалул гьанурдаву хьхьичIун ласлай бушиву билаятрал магьирлугърал аваданшиву гихуннайгу ядансса мурадру.
«Республикалул бакIчи хъуннасса даву дуллай ур халкьуннал культура ядаврил цIаний. Респуб­ликалул сайки гьарцагу районнай ва шагьрурдай тIивтIуссар кIанттул аьдатру цIудуккан дуллансса Аьра­сатнал халкьуннал аьдатирттал центрду,» — увкунни культуралул министрнал хъиривчунал.
Аьрасатнал магьирлугърал лайкь хьусса деятель Гулизар Султановал цилва ихтилатраву увкуна:
— Махъсса шиннардий паччахIлугъ культуралийн лажинну кIура даярчагу, культуралун итадакьлакьисса арцу дуллай бур районнал ягу шагьрурдал администрациярттахьхьун. Амма ца райондалул бакIдургьума культура ххирасса ухьурча, вама къаххирасса ур. Му чулгу хIисавравун ласун багьлай чIалай бур ттун ва закондалуву. Хъунмур къулагъас оьрусналмур культуралух дур, миллатрал культурагу, миллатирттал мазру ва литературагу бушиву тIурча, къаччан къабикIан кунма, анжагъ, цаппара мукъурттийну кIицI лаглай бур. Миллатирттал чичултралгу буссар чIявусса произведенияртту, щаллагу инсаниятрал буруккинтту гьаз буллалисса.
Аьрасат — чIяву миллатру бусса билаятри. Гьарца миллатрахсса ва мазурдихсса бургавугу цакуццуйсса дикIан аьркинссар. БучIир ххи бан халкьуннал дянивсса арардал культуралиясса пунктгу — ялун нанисса никираву цайми миллатирттал культурардахсса хIурмат школалиява тарбия буллан. Цанчирча махъзуманив оьрчIал дянивгума ялу-ялун ягин хъанай бур миллатирттал дянивсса бувчIа-къабувчIавуртту.
Кадрардугу аьркинни миллатрах къабурувгун, бюхъу ва аькьлу-кIулшилул даража хIисав дурну ляхълан, гьунар бусса итххявхсса жагьилтал ххютулу къаличIланшиврул.
Шиккува кIицI бан багьлай бур хьхьара хьуну душиву магьирлугъраясса элму, муния дагьайсса кIулшиву дакъасса инсантал чичлай бушиврийн бувну.
Совет заманнай Аьрасатнал шагьрурдайсса театрдал студиярттай дуклан гьан байссия жула актертал. ХIакьину актертал хIадур байсса факультет жучIава тIивтIуну бухьурчагу, микку дагьайсса кIулшивугу, магьиршивугу дусса пишакартал хIадур буллай бакъар. ДакIний бур, ттущал Ленинградрай актершиврул факультетрай дуклакисса студентътал бия пишалул лагътал. Хьхьунил 1.00 –3.00 ссятраву зана шайва общежитиялийн бухха-базу хьуну, ххиттувухгу бувккун. Хъина ми студиярттай пишакаршиву ла­хьхьин миллатирттал актертал ттигу гьан булларча. Цанчирча жулвагу буссия Аьрасатнаву цIа дурксса актерталгу, режиссерталгу.
ДР – лул магьирлугърал лайкь хьусса деятель Мариян Чалабовалгу кIицI лавгуна хьхьичIвасса магьирлугърал ишккаккулт, Гулизар Султановал тIийкун, бивкIшиву унгу-унгусса цала пишардал лагътал. Дагъусттаннал цIанихсса композитортал Готфрид ХIасанов, Наби Дагиров, Сергей Агабабов, Ширвани Чаллаев щархъавух бук­лай халкьуннал балайрду батIлай, салкьи бувсса магьирлугърал ирс бушиву жула ва му гихунмайгу ябан багьлай бушиву. КIицI лавгуна миллатирттал мазурдил ялун нанисса бучIантIимургу чаннасса бакъашиву.
«Аьрасат – бюхттулсса культура хIасул дурсса паччахIлугъри» тIисса калималул хIакъираву ванил увкуна:
-Культура халкьунналли хIасул дайсса, паччахIлугърал тIурча халкьуннан кабакьайссар му ядан», — куну.
Вава пикри кIицI лавгуна искусствовед Татьяна Петениналгу. Ванил ялагу кIицI лавгуна закондалуву дакъашиву культуралул аралувусса паччахIлугърал политикалул анализ. Ванил пикрилий, му анализ дан багьлай бусса бур хIакьинусса культуралул тагьар ккаккан даншиврул. «КIицI бан багьлай бур замана гъавгъсса шиннардий жула жяматраву мяърипат ва рувхIанийшиву цуксса яларай дагьссарив», — увкуна ванил.
«Ккуркки столданий» гьуртту хъанахъиминнал мукъурттийн бувну, ххалбигьлагьисса документрал мурад бур цасса паччахIлугърал политика сакин давринсса гьану булаву бакъассагу, жяматраву инсаншиврул хасиятру ядаврин кабакьу бавугу. Мунийн бувну паччахIлугърал культуралул политикалул гьанурдал мурадну хъанай бур ттизаманнул шартIирдаву тарихрал ва магьирлугърал аьдат­ру гихуннайгу дачин дуллансса чIяву миллатру бусса Аьрасатнал гражданин тарбия аву.
КIицI лавгунни дагъусттаннал жяматрал му проект хъин чулий ккаклай бушиву. «Аьмсса тарихрал ххуллу ва аьмсса мархри, магьирлугъ, рувхIанийсса дайдихьу ва оьрус маз хьуссар Аьрасатнал халкь абадлий цачIунмай бансса ламуну. Жун ччай бур жула халкьунналгу, культурардалгу цашиврул ялун бучIантIимур цIакь хьуну» — ва бия «ккуркки столданий» ихтилатру бувминнал хIучча.
Проект ххалбигьаврил хIа­силлайну кьамул дунни Аьрасатнал ПрезидентначIасса культуралул ва искусствалул советрайн тIайла дуккансса резолюция.