Агьалинаха ва элмулуха зий

boto_1Апрель зурул 15-нний 75 шин хьунтIиссар ттизаманнул медицина хьхьичIуннай давриву биялсса бутIа бивхьусса ва медициналул тарихраву цIа личIантIисса машгьурсса хирургнан, 1-мур ЦIувкIратусса Щайхрамазаннул арс Рамазанов КьурбанмахIаммадлун, медициналул элмурдал докторнан, профессорнан, восстановительно-сосудистая хирургиялул центрданул хъунаманан. Дагъусттаннай ванайн кутIану МахIаммад Рамазанович учай. Ванал цIа жучIарагу, Аьрасатнавугу машгьурну дур сосудирттал хирургиялуву цIушиннарду дурсса аьлимчу – хирург хIисаврай. Дунияллий хьхьичIра-хьхьичI МахIаммад Рамазановичлул дур­сса му цIушиннарайн «метод наращивания сосудов» тIий бур. Му кьяйда ишла буллай бусса бур хIакьину щалвагу дунияллийцири медициналул учреждениярттаву.

ПатIимат Рамазанова
Юбилей — бувтсса оьрмулул ва дурцири давурттал хIасиллур учару. Пагьламантурал ЦIувкIрав 1938 шинал увсса МахIаммад Рамазановичлул медициналувунсса ххуллу байбивхьуну бур, цала тIийкун, бутта Щайхрамазан къашай хьусса чIумала. Ппу ччаннал сосудирттал азурда уллай ивкIун ур, чIярусса къювурдугу дурхIуну, лавгун ур дунияллия. Ппу аьпалухьхьун лавгукун, МахIаммад Рамазановичлул, ччаннал сосудирттал инжитми хъин байсса ххуллу-чаран ля­къавкъуну къаикIанна куну хъва бувну бур. АцIниясса уссу-ссу бусса МахIаммад Рамазановичлун уссурссуннал бивкIулул кьурчIишивугу кьюлтI учин багьну бур. ХIакин хьунна тIисса хияллив ялу-ялун цIакь хъанай бивкIун бур мунаву.
Дагъусттаннал мединститутгу къуртал бувну, Ростов-на-Донулий мединститутрал госпитальная хирургиялул клиникалий зузинийва му хияллай ивкIун ур ччаннал сосудир­ттал азарду хъин дайсса ххуллу-чаранну лякъин. Му клиникалий каялувшиву дуллай ивкIун ур Аьрасатнал медициналул элмурдал академиялул (АМН) член-корреспондент, ПаччахIлугърал премиялул лауреат Петр Петрович Коваленко. Шиккува бусан, МахIаммад Рамазановичлун тIайлабацIу хьуну бур Аьрасатнал цIанихсса хIакинтуращал зунгу, миннащал дусшиву дангу. Аьщуйн щуну учиннив, лайкь хьуну ур му миннащалсса дусшиврун. МахIачкъалалив изайхту, Дагъусттаннал мединститут­рал госпитальная хирургиялул клиникалий профессор Далгат Манапович Далгатлущал зий ивкIун ур, ччаннал сосудирттал азарду хъин дуллалисса аппаратура ляхъан дуллай. Миннал даврийн вих бакъа, рихшантру дуллалиссагума бивкIун бур, амма хIасиллу циняв хIайран бансса хьуну дур. Лавайсса кьимат бивщуну бур му цIушинналун хьхьичIва-хьхьичI АМН-рал член-корреспондент, профе­ссор, Вишневскийл цIанийсса институтрал сосудирттал отделениялий каялувшиву дуллалисса Анатолий Владимирович Покровскийл. МахIаммад Рамазановичлул кьяйда ишла дуллан бивкIун бур Ленинградрай, Ттуплислив, Бакуй ва цаймигу шагьрурдай.
Муния махъ портрал азарханалий, МахIачкъалаллал мэр Сяид Амировлул кумаграйну, хIасул бувну бур сосудирттал наращивания дуллалисса восстановительная хирургиялул центр. Азарханалул хъунама хIакин ахха­на айхту, центр цамур кIанай тIитIаврил пикри буван багьну бур МахIаммад Рамазановичлун. Хъунама хIакиннан МахIаммад Рамазановичлул сий хъуннасса душиву хас къабизлай бивкIун бур. МахIаммад Рамазановичгу ХIамид Аскерхановлул увцуну ур цачIана, хирургиялул азардал кафедралийн.
«Преподавательнал даврий гьашиву дурну щяикIан хъанай бакъая ттуща, — дакIнийн бутлай ур МахIаммад Рамазанович. – Ттун къашайшалт хъин буллан ччай бия, ттун кIула ттулла кIулшивурттайн чул бивщуну зурча, ччанну кьукьин багьлагьисса къашайшалтгу ххассал буллан бюхъантIишиву, ччаннугу къакьувкьунува ми хъин буллан хьунтIишиву».
ЦIуницIа профессор лавгун ур мэр Сяид АмировлучIан, восстановительно-сосудистая хирургиялул центр тIитIин ччай ура тIий. Сяид Амировлул суалланухьхьун жаваб дуллай, бувсун бур му Центр тIитIин ччай ушиву оьрчIансса азархана бусса кIанай. Му азарханалул хъунама хIакин Сиражуттин Махачевлул ва танийсса министр Илияс Мамаевлулгу кабавкьуну, зун бивкIун бур му Центр. Миккун букIлан бивкIун бур Чачаннавасса, Ингушетиянавасса, хIатта кьатIаллил билаятирттаясса къашайшалт. Белоруссиянавасса, Болгариянавасса, Чехиянавасса къашайшалтгума бувкIун бур. «Гьай-гьай, хъин баврил жулмур методика цайми учрежденияртталмунияр личIиссар. Жулмунийн учайссар «метод механического стимулирования акгионеза», бувчIинсса мазрай бусаннив, жува ляхъан бувсса, бавтIсса аппаратирттал кумаг­райну жу сосудру цIубуккан буллалиссару, — тIий ур МахIаммад Рамазанович. – Сосудирттал хирургтуран-ангиологтуран ва махъмигу хIакинтуран хъинну кIулссар инсаннал организмалуву багьайкун зий бушиву 50-60 процент мюрщисса (миннуйн обходные учайссар) сосудир­ттал. Махъми сосудру хьхьарану зий буссар ягу бувагу къазий буссар, бигьалаглай, хIасил. Оьттул туннурду ххуйну къазузисса ягу хъуними сосудирттан зарал хьусса кIанттурду бухьурча, жу элмулул чаннацIурттал – Пуайзельлул, Штокслул, Эйнштейннул, Бернулил биохимиялул законнал гьанурдай хIасул дувару оьттул туннурдал щурущаву ххуй дувансса, сосудирттал наращивания дуллалисса кьяйда. Му кьяйда ишла дурну, жу хъин буварду ххюазарунниха ливчусса къашайшалт. Зува пикри бара: агар цайми учреждениярттай захIматсса тагьар дуний ччанну кьукьлай бухьурча, жучIа ччанну кьукьин багьсса 10 операцияр бувагу хьусса. Мигума никираяр ялавайну кьукьин багьсса. Жул канилух бувксса ххюазара къашайшалтрава 60 процент бия жучIан багьаннин цимилагу сосудирттай операцияртту бувсса, сайки 45 процент бия ччанну кьукьин багьлай бур ку­сса. Цивппагу бухликкурачIату тIайла хьуну. Циксса инсантал чулахъ хьун къабивтун бурив жул Центрданул зува пикри бара. ХIакьину жул кьяйда ишла дуллай бур Питердай, Нальчик­рай, Болгариянал Русь тIисса шагьрулий».
МахIаммад Рамазанович уххаву къакIулну зий ур элмулухагу. Мунал чирчуну дур 205 элмийсса даву, 7 монография. Му ур 22 рацпредложениялул ва 20 патентрал автор. МахIаммад Рамазановичлун лавайсса кьимат бивщуну бур профессор Александр Покровскийл, Социалист захIматрал Виричу Николай Малиновскийл, Ростов-на-Донулиясса профе­ссор Александр Дюжиковлул.
Му ур Дагъусттаннал лайкь хьусса хIакин ва изобретатель, СССР-данул изобретатель, Аьра­сатнал лайкь хьусса хIакин, Дагъусттаннал Национальная академиялул ва информациялул международная академиялул академик, Аьрасатнал сосудирттал хирургтурал ва ангиологиялул обществалул член. Гьаннайсса, оьрмулувугу, давривугу, элмулувугу хъуни-хъунисса шачIанттайн гьаз хьусса профе­ссор, академик МахIаммад Рамазановичлул 75 шин шаврил юбилейрансса цанна цалла хIадур дурсса яла хъунмур бахшиш дур лажин кIялану бувтсса оьрмулул ххуллу. ЦIакьсса кIулшивурттугу дуллуну, чийвун буккан бунни арсру ва душ. МукьцIалла шинал лажиндарай аьзизсса ласнал чул бищай ттарцIну ва ичIаллил бикану бур ЦIувкIуллал шяраваллил тарихрая хьхьичIва-хьхьичI монография хIисаврайсса хъунмасса лу чивчусса Сарижат Кьагьировна.
Оьрмулул 75 шинава ххю­цIалла шин дурну дур Ма­хIаммад Рамазановичлул агьалинал цIуллу-сагъшиврул къаралданий, сайки гьарца кьини тIиссакссагу операциярду буллай. ХIакьинусса кьинигу къашайшалт чIяву хъанахъаврил ялув буруккинттарай ур: «Ларгсса эпохалул лозунг дия: «Билаятрал аваданшиву – агьалинал цIуллушивур» тIисса. Му авлиятурал ляхъан дурсса лозунг дакъая, билаятрал агьалинал цIуллушиврул балаллиймигу ахIмакьтал бакъая. ХIакьинурив хирургиялул, психиатриялул, терапевтиялул, неврологиялул, сосудирттал азардал азурда буллалими ялу-ялун чIяву хъанай бур, — тIий ур МахIаммад Рамазанович. – Экономикалул тагьар, психологиялул климат, агьалинал мяърипат къаххуйсса душиврувар ми азарду нанисса. ЧIявусса санаториярду лавкьуну бур, зузимигу агьалинал ахIвалдания хавар бусса кунма­сса бакъар. На умудрай ура тара-тагу низам дикIантIишиврийн, агьалигу мяърипатрал гьанурдай къуццу тIуншиврийн, ххуймур занадикIлантIишиврийн».
Жугу умудрай буру, Ма­хIаммад Рамазанович, вил цIа чIявусса инсантурал зукьлу-дуаьрдай зумух ласайшиврийн. Агьалинал ччаврияр, хIурматраяр ларайсса бахшишгу хIакиннан къадикIайшиврийн. Ххари улланнав ина вилва наслулул, миллатрал, дустурал, учениктурал.