Хъамакъаитайсса Кьурбан ХIамидович

ahmedov_kurbanДекабрь зуруй МахIачкъалаливсса Москавуллал тIивтIусса университетрал филиалдануву хьунни ГьунчIукьатIрал шяравасса гьунар бусса учительнан, Дагъусттан Республикалул лайкь хьусса учительнал цIа ларсъсса, шамийла «Сорослул учитель» грант ларсъсса, 2006 шинал Аьрасатнал учительтураву ца яла хьхьичIунманан ккалли увсса ХIамидлул арснан АхIмадов Кьурбаннун хас дурсса конференция.

Конференциялул дайдихьу дуллалисса махъ лахълай, ялув кIицI лавгсса университетрал ректор КьурбанмахIаммадов КьурбанмахIаммадлул бувсуна Кьурбан ХIамидович университетрал ца яла хьхьичIунма преподаватель ивкIшиву, мукун гьунар бусса учительнал бивкIулул махъминнал дакIурдиву кьариртсса щаву чIумул хъин къадувайшиву. Конференциялий КьурбанмахIаммад ДинмахIаммадовичлул бакъагу, Кьурбан ХIамидовичлуя, мунал дуллай ивкIсса давурттая бувсуна мува университетрал кафедралий каялушиву дуллалисса профессор Магьдиев Арсеннул, Дагъусттаннал университетрал профессор ХIажи МахIаммадовлул, Кьурбан ХIамидовичлул шяравасса, МГОУ-рал доцент АьбдурахIман Дандамаевлул, ГьунчIукьатIрал ккурандалул хъунама Зиябуттин ХIажимирзаевлул ва цайминнал.
Миннал ихтилатирттавасса цаппара бутIри бищунну хIакьину «Илчилий». Ххаллилсса учительнал аьпа уттава буллалисса даву дуван дакIнийн багьсса МГОУ-рал хъуниминнайнгу барчаллагьрай.

КьурбанмахIам­мадов КьурбанмахIаммад, МГОУ-рал Институтрал (филиалданул) директор, профессор:
— Кьурбан ХIамидович ия билаятрал яла хьхьичIунми ВУЗ-ирдаву совет заманнай ларайсса кIулшиву ларсми дагъусттанлувтурал кьюкьравасса. Му физикалул институтравун дуклан увххун ур физикалул сий ларайсса, институтирттавунсса конкурсругу хъунисса заманнай. Мунал кIиягу хъуними уссурвавралгу школа мусил медальлащал къуртал бувну бур, тIалавшинна ххисса, ххуйсса школа бухьун­ссия. Цивппа уссурвалгу итххявхсса, дуккаврил пагьму-гьунарду бусса бивкIун бур.
Цакуцну ххирая Кьурбан ХIамидовичлун итххявхсса оьрчIругу, дуккавриву хьхьичIун къаличаймигу. Мунал оьрчIру личIи баву дакъая.
Хъинну ххирая физикалул задачартту буллан. Мунащал мудан бикIайва «Квант» тIисса журнал. Му журналданийсса задачартту буллан икIайва, лагма-ялттуминнангу бувчIин буллай.
Ттун кIулли Кьурбан ХIа­мидович цалла арцу харж дурну лагайсса ивкIшиву дуклаки оьрчIащал физикалул олимпиадарттайн ва институтравун бу­ххан ччисса оьрчIру бувцуну.

Дандамаев АьбдурахIман, МГОУ-рал доцент:
— Оьрмулул мукьра шинаву дакIних кIулну дия Кьурбан ХIамидовичлун таблица умножения. Мунал оьрчIнийра хъинну хIисавртту дайва, гиччава итххявхсса оьрчI ия.
Бауманнул цIанийсса Лаваймур Техникалул училищалуву дуклакисса хъунама уссил, Анвар ХIамидовичлул КьурбаннучIан гьан байссия билаятрал хьхьичIунми ВУЗ-ирдавун бухлахиний экзаменну дулайсса математикалул задачартту. Дунияллул халкьуннал олимпиадарттал лагрулийсса задачартту буллан икIайссия Кьурбан. Мунияту мунан личIину захIмат къавхьухьунссия МИФИ-вун уххан. Учительну зузинийгу, физикалул элмурдал аьлимтуращавагу бан къашайсса, хъинну захIматсса задачартту баврил цIа дуссия мунал. Уссурвалгу итххявхсса буссия. Хъунама уссу техникалул элмурдал кандидат Анвар ХIамидович Москавлий зий уссар цIанагу, Руслан тIима уссугу Гидромелиоративный институтгу къуртал бувну МахIачкъалалив зий уссар. Ппугу, арсругу хьхьичIун бурувгсса, ххаллил бакъасса, хъус-кьинилул хъирив къабагьсса арамтал бия. Лагма-ялттуминнан, чIахху-чIарахнан кумаг бан анавар буккайсса бия.
Кьурбан ХIамидовичлул 60 шинал юбилей жу дустуращал архIал скромнайну Арсен МахIаммадовичлул дачалий дур­ссия, мунан лахъа-хъуншивуртту къаххирая.

МахIаммадов ХIажи, ДГУ-рал профессор:
— Педагогнал даврил стаж бур ттул 53 шин. Ми шиннардил лахъишиврий цикссагу гьунар бусса учениктал бакIрайн багьунни. Миннавату ца яла гьунар бума ия Кьурбан ХIамидович.
Му студентсса заманнай, на каялушиву дуллай уссияв Дагъусттаннал шахматирттал федерациялий. Кьурбан ттучIан элмулул давурттаха зузисса кружокравун акъагу, шахматирттай уклан лахьхьингу учIайва, шинал лажиндарай муная шахматист – перворазрядник хьуна. Му итххявхсса ия гуманитар элмурдавугу. Гьаннайсса, универсал гьунарданул заллу ия.
Мунал ххаллилсса луттирду итабавкьуна: ца – физикалул задачарттал, гамур – математикалул. Ми цIуницIа итабакьирча хъинну хьунссия.

Улумиев Адам, профессор, техникалул элмурдал доктор:
— На кIул хьуссияв Кьурбан ХIамидовичлущал му Москавлив увкIсса чIумал. Математикалул ва физикалул экзаменну дакъагу, оьрус мазрал экзаменну отличнайну дуллуссия мунал МИФИ-вун дуклан уххайни. Экспериментал журалийсса хъиривлаявур­тту дуллалиний математикалул, физикалул личIиссава гьунар ккаккан байва мунал. Оьрмулул иш цамур куццуй багьссания, мунал элмулуву хъуни-хъунисса лахъазанну ласунссия.

ХIажимирзаев Зиябу­ттин, ГьунчIукьатIрал ккурандалул хъунама:
— Ххюра шин ларгунни Кьурбан ХIамидович жуятува личIи хьуну. Му ия гьунар ххисса аьлимчугу, бюхъу бусса педагоггу, ххаллилсса дусгу. Хъуни-хъунисса цIардан лайкь хьурчагу, дакI хъуншивумур мунал дурагу дакъая. Хъярч-махсара бан кIулсса, дакI-аьмал хъинсса, инсаннал чIарав ацIан анаварсса ия. Жямат муначIан, мунал дакIнил гъелишивручIан, хъиншивручIан кIункIу тIун бикIайва. Ттун дакIний бур, му учлачисса февраль зурул кьини Каспийскаллал хIатталливцири макь дайгьин, дугьан къахъанай аьтIий бивкIсса куц. Му агьалинан хъинну ххирасса ия, мудангу чялишну хIала уххайва шяраваллил жяматрал оьрмулуву хъанахъисса иширттавух, мунан кIула инсантуравун шавкь рутан, ххуймунийн вихшала дишин буван, агьалинал дакIру тяхъа дуван. Бусласисса хаваргу хъинну хIазну, вичIи дишин гъирану буслан икIайва. Жун пахру бур мунал луттирду ВУЗ-ирдавун дуклан бухлахиминнансса пособиярду хIисаврай ишла буллай буну, мунал цIанил кьимат лавайсса буну.

Магьдиев Арсен, профессор:
— Ва дунияллий ссая рязину ура куну ттухьва цIуххирча, на учивияв ттула гьалмахтураяту куну. Мяйжаннугу, на дустурал чулуха бахтти бусса инсан ура. Пахру бикIай ттун ттула дустал гьарца чулуха итххявхсса, чумартсса, инсаншиву дусса зунттал арамтал бунутIий. Бюхъай на хьунаакьайсса икIан оьрмулул иширттаву кьадарсса, ас-ламус бакъасса, дуллалимургу, тIутIимургу ца бакъасса лавмартсса инсантуращал, амма миннащал ттул иш къабачай, мукунсса инсантал дакIнийгу къаличIай, цивппагу ччяни ттуяту арх буцай. Ччя-ччяни дакIнин багьай ттущала ца кафедралий Дагъусттаннал хIукуматрал педагогический университетраву зий бивкIсса преподавательтал КIулушацIрал шяраватусса Дажаев Бастамин Шихамирович ва Кьубиял шяраватусса Кьурбанов ХIасан Загьидинович. Миннал аспирантурарду къуртал бувну бия Москавуллал ПаччахIлугърал М. Ломоносовлул цIанийсса университетраву. Миккура дурурччуну дия кандидатшиврул диссертациярду. Миннаща бю­хъайва аьвкьлакьима, къатIайлама тIайла ацIан уван, кьянкьану цила кIанттайн уцин, ванил ххуллу вари учин. Миннахава лавхьхьусса, гьарца чулухунай итххявхсса уссия АхIмадов Кьурбан ХIамидович. Кьурбан ХIамидович Москавлий дуклай ивкIссар инженерно-физический институтраву, яла перевод хьу­ссар Дагъусттаннал хIукуматрал университетравун. Жу кIул хьу­ссару му университетраву 1965 шинал, гания мукьах дусталгу хьуссару. Кьурван ХIамидовлул чIярусса шинну дурссар физикалул, математикалул дарсру дихьлай. Му даврий мунал хъунисса, хьхьичIунсса давуртту дурссар. Кьурбан ХIамидовичлул тачIав инсан сан къаувну, га ялавай къаайва. Мунал бусласисса хаварду бикIайва аьжаивсса, оьрмулул щак бакъа тIайласса, инсантал махIаттал бансса. Кьурбан ХIамидович тачIав аьркин акъа гъалгъа тIун къаикIайва, вичIигу дирхьуну гьарцаннахьхьун аькьлулийсса жаваб дулайва. Ванал физикалул, хIисаврттал суаллу бувчIин буллалийни дуклаки оьрчIру, студентътал ва учительтал махIаттал хъанан бикIайва, цикссава бигьасса бивкIссар вай масаларду тIий. Мукун формуларду дакъа бувчIин бан ччи­ччинаща къабюхъайссар. Мунал бусайссия цала гуржиричунахлу экзамен дулаврил хавар. Кьурбан ХIамидовичлул хъирив занай, гуржиричу кумаг бува тIий, махъа укьан ан къавхьуну ур. Га дисцип­лина Кьурбан ХIамидовичлул ларагу къалархьхьусса диркIун дур. КутIану бусан, лавгун ур экзамен дулун. Билетрайсса суаллу кIулну бивкIун бакъар. Ци-бунугу бусанна куну, профессорнахь куну бур: «На кьунну даврий уссияв, хIадур хьун къавхьунни, амма задача цукун банссарив бувчIин бан хьунссар куну». Профессорнал вичIи дирхьуну дур ванал бусласимуних. Мунан бувчIуну бур цала хьхьичI хъинну итххявхсса, куртIну пикри буллали­сса, цайминнаха къалавхьхьусса студент ушиву. Профессорнал увкуну бур, ттуща вин мукьва бишин хьунссар, амма ца суал булунна ттигу, хъиннува ххуйсса кьиматрайн кIункIу ан куну. Барчаллагь профессор, куну, Кьурван ХIамидович увккун ур экзаменналияту. Яла ия тIар гуржиричу цащара цимийлагу лавгун дулун къархьусса экзамен, хIадур къавхьуну унува дуллуну увкIсса Кьурван ХIамидовичлухь «Ина цукунсса ниттил увссара тIий?» махIаттал хьуну. Кьурван ХIамидович гьарца чулуха итххявхсса инсан ия, лавсун кроссвордру бакIрая айивхьуну щала буцIин байва, гьарца буллалисса ихтилатраву ялун личлан бикIайва мунал гьунар. Гужну шахматрайгу уккайссия, хъинну чанну акъа ухгу къашайва.
Кьурбан ХIамидович уссия хIадур буллай физикалул задачарттал лу, хъинну пикри бувну бавтIсса, ххишала бакъа дуклаки оьрчIан аьркинсса луя му. Мунил бакIрачIан бувкIмур цIана щинчIав кIулну бакъар. Мунал уссил Руслан ХIамидовичлул хIарачатрайну итабавкьуну бур, Кьурбан ХIамидовичлул хIадур бувну бивкIсса учительтурансса ва дуклаки оьрчIансса пособие «500 эвристических задач по математике». Му луттираву цачIун бувну бур мукьра уровень дусса задачартту. Ялун урган мунийсса задачартту захIматсса бакъар, амма ми задачартту ччиччинаща бан къашай цакуну. Ми задачар­тту бур дуклакисса оьрчIан гъира бутансса. Ттун кIулли цуксса хайр буссарив ми задачарттая оьрчIан зад лахьхьин бавриву. Навагу чIун дусса чIумал, игьалаглагийни му луттирайсса задачартту буллан икIара. ТIайламур хъинни, цакуну бан къашайссагу бур. Амма, чIун дуни ччя-ччяни булларча, цалнияр цал бигьану буллан шай. Ва лу хъинну чара бакъасса лу бур, ва луттирайсса задачартту булларча дуклаки оьрчIал пикри, кIулмур гьарта хьунссар, ва дарс лахьлансса гъира ххи хъанантIиссар.