Уссу гьунардал заллуя

folto_5Ттун му чIумал шанна шиннагу хьун дурассия, амма чIивима уссу Кьурбан увсса чIун хъинну дакIний лирчIунни. Му дия 1943 шин, июнь зурул 23-мур кьини. Кьурбан ниттил шава увссия, ниттин кумаг буллайгу дуссия акушерка Къажлаева Ххадижат (шяравуминнал мунийн духтур Ххадижат учайва). Уссу 5 килограмм кIушиврул дусса ия. 1940 шинал июль зуруй на уллай бава дирчIавай лирчIссия тIун бикIайва, на 3 кило дусса унува. Сайки ацIва гьантта хьуну бия ниттил Гъумучиял азарханалий, на уллай ан къахъанай. Муниннин ттул ниттил кIива оьрчI ливтIуну бия, буллай бан къахъанай. Нагу гуж-балагьрай увну ияв. Кьурбанма бигьану увну ия ниттил, шанна шинай ккуккугу буллуна мунан. Оьрмулул мукьра шинаву Кьурбан ряхра шинавусса нанияр битавсса, цIуллу-цIакьсса ия.
1947 шинал на ГьунчIу­кьатIрал школалийн дуклан лавгссара. КIира шинал чIивисса Кьурбан ттущал архIал азбука лахьлахьаврицIун, хIисавртту дуллангу лахьлай ия. Мунан азаруннийн дияннинсса хIисавртту дан кIула, дичин, дуккан дан. Шахматирттай уклан лавхьхьуна мунан 5 шинаву. Цува дунияллия гьаннин цIакьну ядурссар мунал шахматир­ттахсса ччаву, спортрал мастертал хьунсса кандидатътуращал шахматирттай увккун, му миннаяргу ххув шайва. Школалийгу му марцIну ххювардай дуклай ия. 1961 шинал мунал мусил медальданущал школа къуртал байхту, му къаччисса инсаннал районорайн аьрза бувну бия, Кьурбаннун кьиматру лахъ бувну бур тIий. Му иширал хъирив багьсса комиссиялул члентал махIаттал хъанай бия, цуппа ца шанма къалавсун цукун дуклан шайссар тIий. Мукьвардугу бия мунал нажагь. Дарсру къалархьхьуну, ххуйну хIадур къавхьуну, школданийн къалагайва. МуницIухва, му бархан луттирдах щяивкIнувасса оьрчI акъая. Гьарзат дакIнихлахьхьу акъая. Мунал чIявусса дустал бикIайва, дустурангу ххирасса ия. Кьурбан дустуращал дусшиву дан кIулсса, тяхъасса, зирангсса оьрчI икIайва. Хъинсса хъярчъчи ия, мунал хавардах пахъ багьну вичIидирхьуну бикIайва.
Гъинтнил каникуллал чIумаллив, Кьурбаннул колхозраву зий ттуяр чIярусса захIматрал кьинирду шайва мунан, нанияр чIярусса арцугу лякъайва. Мунан ххирая жува комсомолданувун кьамул баврия буслан. На комсомолданувун кьамул увнав вяйлиллан ххирасса уну тIий чIалну, 9-мур классраву дуклакисса чIумал. Жу, га яла захIматмур экзамендалийн кунма, хIадур хъанан бикIайссияв комсомолданувун буххан: устав бакъассагу, политикалул, тарихрал, паччахIлугърал даврил суаллугу лахьлан бикIайссияв, жухьхьунма мукунсса суал булурчагу тIий.
Комсомолданул райкомрай ттул цIа-бакI цIуххайхту, райкомрал бюрорал член МахIаммадов МахIаммад МахIаммадсадикьовичлул (яла махъату му КПСС-рал обкомрал отделданий каялувшиву дуллай икIайссия) цIувххунни, цащала Гъумучиял школалий дуклакисса АхIмадов Анвар вин цу хъанахъиссар куну. Нагу ттул уссур учав му. Ца суалвагу къабуллунува кьамул увнав на комсомолданувун.
КIира шинава комсомолданувун кьамул уллай бивкIссар Кьурбан. Мува МахIаммад МахIаммадсадикьовичлул Кьурбаннухьгу цIувххуссар, Анвар ХIамидович вин цу хъанахъи­ссар куну. Муналгу бувсъссар уссу хъанахъишиву. Миннува бюрорал цамагу членнал, Кьадиров Набинал, къутандалия ливхъсса, муниннингу ария ятту Лаккуйн биян бан нанийни Лаващату ливхъсса АхIмадов Руслан вин цу хъанахъиссар, куну цIувххуну бур. Кьурбаннул бувсъссар Руслангу (яъни, нагу) уссу ушиву. Кьурбаннун багьссар биялсса суаллахьхьун жавабру дуллан. ЧIал къавхьунурив му увчIуссар школданул комсомолданул секретарьну.Цила чIумал на хIадур хъанай уссияв Мос­кавуллал физико-технический институтравун дуклан уххан, физикалул ва математикалул захIматсса задачартту буллан икIайссияв. Ттун цамур институтравун уххан багьуна. Ттун хъинну ччай бия нава уххан ччай ивкIсса институтравун Кьурбан увххун. На муначIан МИФИ-рал ва МФТИ-рал задачникру гьан буллан икIайссияв. Кьурбан ттучIансса чагъардай чичлай икIайссия цала циксса задачар­тту бувссарив. КутIа бан, 1961 шинал му ххуйну экзаменнугу дуллуну (таний медалистътуралгу дулайссия экзаменну) МИФИ-равун дуклан увхссия. Шамилчинмур курс къуртал байхту, гъинттул Къазахъис­ттаннай практикалий унува, авариялухьхьун агьну, хъунма­сса бахтти хьуну сагъну ливчIуна. Мунан академический отпуск ласун багьуна. Муния махъгу Дагъусттаннал университетрал физикалул факультетрайн перевод ласун багьуна Кьурбаннун. ЯтIул дипломращал университет къуртал байхту, му элмурдал академиялул физикалул институтравун аспирантуралувун тIайла увккуна. Аспирантуралувусса дуккаву къуртал дайхту, му жунма маччасса Жанаева Гьидаятгу бувцуну, му яхъанахъисса Душанбайлийн ивзуна. Таджикисттаннавугу захIмат ххирасса, итххявхсса Кьурбан ччяни бусрав хьуна. Республикалул Просвещениялул министерствалул системалуву мунал сий хъуннасса дия, «Таджикисттаннал цIанихсса зузала» цIагу дуллуна.
СССР тири-хъири хьу­сса ппурттуву, чIявусса агьалинан кунма, Кьурбаннунгу МахIачкъалалив зана хьун багьуна. МахIачкъалалив республикалул многопрофильный лицей лявкъуна мунан цала кIанунугу. Гьунар бусса, итххявхсса оьрчIру олимпиадарттайн хIадур буллан икIайва, мунал учениктурал хьхьичIу-хьхьичIунсса кIанттурду бувгьуссар Аьрасатнал шагьрурдай хьусса олимпиадарттай, личIи-личIисса шиннардий. Мунал хIадур байссия билаятрал цIанихсса вузирдавун, техникалул, математикалул, физикалул вузирдавун дуклан буххан ччисса оьрчIру. КIийлла ларсъссар Кьурбаннул Сорослул грант, Дагъусттаннал ва Аьрасатнал лайкь хьусса учителли.
Лавмартсса азарданул ххя­ппурттахьхьун иривуна Кьурбан 2005 шинал. Цува дунияллий лахъи къалагантIишиву кIулну, хIарачат буллай ия оьрчIавун математикалул ва физикалул элмурдах эшкьи дутлатисса задачникру сакин бан. Хьхьу-кьини ми задачникирттаха зий ия, хъинсса аьпа кьабитан. Мунаща хьунссия хъунасса аьлимчу хьун, физикалул, математикалул аьлим­чунал цIарду ласун. Кьурбан миннул хъирив агьсса акъая, мукунсса цIардая, пахру-ххарардая лап архсса инсан ия.
Му ия оьрчIру, кулпат ххирасса инсан. ТачIав кулпатращал рагьну, лахъунтту буллай къаккавкссар, къабавссар. Мунал кулпат Ида (Гьидаят) Кьурбан дунияллия лагайхту, мунал бивкIу лялиян бан, давривун кьувтIуну бия. Му Москавлив лавгуна, оьрчIан ва миннал наслулунгу кумаг буллай, давривун кьувтIуну бия. Къавхьунни мунил къюкIлища Кьурбан акъашиву духIан. Ттигъанну кунма, мугу дунияллия лавгунни, мугу ласначIа буччарду. Февраль зурул 23-нний Кьурбан дунияллия лавгун ряхра шин хъанахъисса кьинир, мунал кулпат Ида дунияллия лавгун мукьцIал лавхъссар. Жу ми кIиягу дакIнийн бутлай буссияв му кьини. Ссуттил Гьидаятлунгу дурагу 60 шинъя хьунтIисса.
Руслан АхIмадов