Театр – рувхIанийсса ирс ябан буржлувсса идарар

skat_7ХIакьину Лакрал музыкалул ва драмалул театр тIитIлай бур ирглийсса сезон. Мунил хьунийн жу ихтилат барду театрданул каялувчи Бадрижат МахIаммадхIажиеващал.

— Бадрижат Набиевнай, лагавай дур Культуралул шинну баян бувсса шин. Цукунсса дия му театрданун?

— Культуралул шин театрданул дайдирхьуссар ТIиртIусса кьинирду баян бувну, мунил лагрулуву Украиннал драматургтурал Г. Бодыкиннул ва С. Челсил пьесалиясса «АхIмадхан Султан» ккаккан баврийну. ЦIусса шинал каникуллал гьантрай ккаккан бувссар А. Усачевлул пьесалиясса оьрчIансса спектакль «Айболит», мунил премьера хьуссия 1913 шинал.
Хъаннил байрандалул кьининин хIадур дурссар «Хъамитайпалухсса ччаврищал» тIисса концерт. Интнил хьхьуну — театрданул аьдатсса «Интнил хьхьунил» цIусса программа.
Мартрал 30-нний Оьруснал театрданул хъунмур сахIналий хьуссар Абасил МахIаммадлул пьесалиясса, жула хъунасса композитор Ширвани Чаллаевлул музыкалиясса, «Камаллул Башир» спектакльданул премьера. Му бакъассагу, мархлуцIакул цIубуккан бувссар Расул ХIамзатовлул шеърирдая бувсса «Оьрмулул чарх» ва Сибирбаг Кьасумовлул пьеса «Ччаву ва макь».
Май зуруй театрданул сакиншиннарай дурссар Дагъусттаннал халкьуннал шаэр Мирза Давыдовлул юбилейран хас дурсса вечер. Октябрь зуруй гьуртту хьуссар Дагъусттаннал цалчинсса драматург, шаэр, публицист ва революционер Гьарун Саэдов ниттил увну 120 шин шаврин хас дурсса вечерданий.
Шинал лажиндарай театр гьур­тту хьуссар «Культура – детям села» проектраву, мунил лагрулуву ккаккан бувссар спектакльлу «АхIмадхан Султан» ва «Ромео и Джульетта».
Ялув кIицI лавгсса спектакльлу бакъасса, хIакьинусса кьини театрданул репертуардануву буссар «Махъра-махъсса кьинигу», «Бернардал къатта», «Гьарзад куйпаякун хьусса къатта».
Му бакъассагу, театрданул программалуву хьуссар оьрчIансса кIива рахIму-цIимилул акция: апрель зуруй мушакъатсса оьрчIансса ва май зурул ахирданий ОьрчIру буру­ччаврил кьинилун хасъсса. Дурссар ЦIуссалак чапхунчитурая бурувччуминнан хас дурсса концерт.
Лайкьсса даражалий гьуртту хьуссар театр Ухссавнил Ккав­кказнал республикарттал ва ЛухIи хьхьирил ва Каспи хьхьирил регионнал оьрус театрдал IV-мур дунияллул халкьуннал фестивальданий – ккаккан бувссар спектакль «Бернарда Альбал къатта». Муния зувагу биялну чивчунни.
— Цукун хьур гьашину гастроллу?
— Хъуннасса сакиншиннарал даву дурссар театрданул гастроллу дайдишиннин – лакрал шаннагу райондалул бакIдургьуминнайн, шяраваллал администрациярттал бакIчитурайн, полицанал отделлайн чагъарду тIайла бувкссар, гастроллал графикру ккаккан бувсса.
Хъинну ххуйсса сакиншиннарай хьунни Лакрал райондалул шяраваллавунсса гастроллу. Гьашинусса гастроллал программалуву буссия «Ччаву ва макь» спектакль ва концерт. Барчаллагьрал чагъар гьан барду райондалул бакIчи Юсуп МахIаммадовлуйн. Цувагу увкIун ия, идарарттал каялувчиталгу бучIан буржлув бувну бия. Му ба­къассагу, цалла арцу дуллуну, билетру къалавсун ливчIсса цинявппа инсанталгу буххан бувну бия. Ларгсса шинал Гъумук «Хан-Муртазааьли» спектакльгу бивхьуссар уква, Юсуп ХIамидовичлул цалла арцу дуллуну. Хъинну ххуйну кьамул бувну бия Хьурттал ва ХьурукIуннал, Хъунайннал, КIундиннал, ЧIарттал, ГьунчIукьатIрал, Кьубиял, Щардал жяматирттал ва Ккуллал райондалий Хъювхъиял шяраву. ДакIнийхтуну барчаллагьрай буру вай шяраваллал администрацияр­ттал бакIчитурайн, Читтурав спектакль ккаккан бан кабакьу бувсса театрданул муданмасса чIарахбацIулт Илиясовхъал кулпатрайн, гастроллал чIумал низам дуруччин кабакьу бувсса полицанал отделданул каялувчи Марат МахIмудовлуйн.
«Ччаву ва макь» спектакльданущал ва концертращал артистал гастроллай лавгссар Бабаюртуллал райондалийн, «Айболит» бивхьу­ссар Къизлардай ва Избербашрай.
— Ссаха зун дакIний буру сезон тIиртIуну махъ?
— Сезон тIитIлай буру «Камаллул Башир» спектакльданийну. Музыкалул чулуха хъуннасса даву дунни актертурал. ХIакьинугу зийнма буру спектакльданул ялув.
Мунищалва архIал зий буру А. Цагарелил пьесалиясса, машгьурсса композитор Т. Канчелил «Ханума» спектакльдануха, мунил премьера хьунтIиссар ноябрь зурул 10-нний Оьруснал театрданул хъунмур сахIналий. Режиссер – Дагъус­ттаннал Халкьуннал артист Аслан МахIаммадов, ассистент – гьашину ГИТИС къуртал буллалисса Руслан Ларин. Ва хъанахъиссар ванал дипломрал даву. Художник-постановщик – Дагъусттаннал лайкь хьусса художник Аскар Аскаров.
Спектакльдануву гьуртту хъанай буссар театрданул цинявппагу хьхьичIунсса актертал, жагьилсса актертал ва балетралмур труппа. Ханумал роль дугьлай бур Дагъусттаннал лайкь хьусса артистка Саният Рамазанова. КIивагу спектакльдануву артистал балай тIий буссар цивппа, фонограмма дакъа. КIиннивувагу буссар ххаллилсса музыка. Спектакльданул цамургу ххуйшиву ци дур учирча, костюмру дурухлай буссар, цIанихсса художник-модельер Вера Агошкинал каялувшиннаралу, Дагъусттаннал художественно-графический институтрал выпускниктал. Вагу хъанай бур вайннал дипломрал проект. Гъирарай зий бур цуппа художникгу, мунил студентъталгу. Актертуран лап ххуй дирзунни костюмру. Спектакльданун хасну дурухлай буссар усругу.
АрхIалва хIадур хъанай буру Сулайман АхIмадовлул лакку мазрайн бувцусса «Гамлет» бишин. Режиссер-постановщик, Шекспирдул творчество ххуйну кIулсса, муниха зузисса болгарнал режиссер Богдан Петканин, цалгу Лакрал театрдануву ттининнингу «Ромео и Джульетта» бивхьусса. «Ромео и Джульетта» хьуссар жагьилтал театрданувун кIункIу бан бювхъусса спектакль. Яла-ялагу ми дунияллул бюхттулсса рувхIанийшивручIан, классикалул ирсирачIан гъан бансса мурадъя театрданул хьхьичI бусса. «Гамлет» спектакльданувугу мукунма сукку буллай бур инсаниятран хIакьинугу агьамсса буруккинтту.
Декабрь зурул дайдихьулий театр наниссар Владикавказрайн гастроллай «Оьрмулул чарх» спектакльданущал.
Ялун нанисса 2015 шинал репертуар хас дуллалиссар 3 агьамсса иширан: Лакрал театрданун 80 шин, Ххувшаврил 70 шин ва Литературалул шин.
Театрданул ва Ххувшаврил юбилейрдан хас дурну дан дакIний буру театрданул творчествалул хьхьичIуннайшивуртту ва творчествалул каширду ккаккан дансса тематический вечерду. Итабакьин хIадур буллай буру театрданул тарихраясса Гулизар Султановал лу. «Аьрщи ва агьлу» передача дачин дуллалисса Марианна МахIаммадоващал ихтилат барду театрдануву зий бивкIсса хьхьичIунсса актертал дакIнийн бичлачисса фильм дан. Мунивасса бутIри ккаккан бантIиссар юбилейран хас дурсса вечерданийгу. Мунилла лагрулуву дикIантIиссар ретроспективныйсса выставка — суратирттал, сценографиялул, цIудуккан дурсса костюмирттал ва бакьин бувсса музыкалул яра­гъуннил выставкарду. Юбилейран хас бувну бишинтIиссар «Гамлет» ягу Апанни Къапиевлул «Читая дневники поэта» спектакльлава цания ца. Мукунма, юбилейран хас бувну, бишин дакIний буру Валерий Эфендиевлул цания ца спектакль ва цания ца оьрчIал спектакль. ЦIубуккан буллай буру «БурцIурдил хъатIи».
Литературалул шинан хасну дакIний буру бан «Шеърирдал ккурчIа». Мунил лагрулуву хьунтIиссар назмурдал мажлисир­ттал цикллу: «Халкьуннал назмурдал ирс», «Революция хьуннинсса шаэртурал назмурду» (Ккурккуллал Щазал, Гъумучиял ПатIиматлул, Бархъаллал Маллайл ва цаймигу шаэртурал); «ХХ ттуршукулул шаэртурал назмурду» (АбутIалиб Гъапуровлул, МухIуттин Чариновлул ва м.ц.); «Ттизаманнул шаэртурал шеърирду» (ХIасан КIуруховлул, Руслан Башаевлул, Казбек Мазаевлул, Сибирбаг Кьасумовлул ва вайннал таржума бувсса Пушкиннул, Лермонтовлул, Блоклул, Ахматовал ва цаймигу шаэртурал); «Хъаннил поэзия». Цания ца вечер дантIиссар Ххувшаврил юбилейрангу хас дурну, дяъвилий гьуртту хьусса шаэртурал назмурдал.
Мунищалва архIал театр зий буссар ттизаманнул буруккинтту аьч буллалисса автортурал пьесардаха.
Ялагу дакIний буру театрданул юбилейран хас дурсса Лакрал культуралул фестиваллу дан шаннагу райондалий. Мунил лагрулуву ккаккан дан театрданул тарихраясса фильм, выставка ва поэтический вечер. Мунищалва архIал дан дакIний буру лакрал районнал бакIчитурал жагьилтуращалсса хьунабакьавур­тту, спектакль ва концертгу ккаккан дурну.
— Дагъусттаннал цалчинсса драматург Гьарун Саэдовлул «Къалайчитал» пьесалул чIарах циван бувкссар театр, тIий аьй-бювкьу дуллалиссагу тамансса бур…
— Аьйрду дуллан бигьассар. «ПартIу ПатIима» лакрал бакъаяв, «Хан Муртазааьли» лакрал акъаяв? Хъуннасса реклама дурну, хъунмасса харжгу буккан бувну, кIийлва бишарду «Хан Муртаза­аьли». Билетру уква буллай батIлай буру тамашачитал. ЦIанакул аьйрду ришларчагу, бишаврихун багьувкун «Къалайчитал» бихьлахьийнигу мура тагьар дикIантIиссар. Бишин жу бишинну, цанчирча цалчинсса драма репертуардануву бакъагу къабучIир. Бугу буссия му репертуардануву. ХьхьичIва-хьхьичI бивхьуну бур 1914 шинал, яла 1935 шинал. Яла махъ аьпа биву Валерий Аьбдуловичлулгу бивхьуну бур кIилва. Аслан МахIаммадовлул кIийлла дургьуну дур муниву роль. Цал — Камиллул, яла — Макьсудлул. КIилчин бивхьуссар Валерий Аьбдуловичлул цала сценарий чивчуну, «КIилчинмур оьрму» тIисса. АбутIалиб Гъапуровлул оьрмулуцIун бавхIуну. Ислам Казиевлущал мунил ялув ихтилат хьуссар, театрданул юбилейран хасну бишин дакIний буссар, уква билетру бавчIуну.
— Тамашачитурая ялагу ччя-ччяни баяй, ай цанни лакралсса къабихьлай, испаннал, ингилиснал пьесарду бихьлахьисса тIисса рязи бакъашивуртту. Театр­данул муданмасса тамашачи хIисаврайгу, зущал зий ацIниясса шинну хьусса журналист хIисаврайгу, ттунма бувчIусса зат – Дагъусттаннал тамашачитал драмалия ятсса бур. Масалдаран, Ухссавнил АьсатIиннал агьлу драма ххирасса агьлу бур. Жуламиннан тIурча, заманалуха лавхьхьуну, дялахърулул программарду ччай дур гьарца кIанттайра.
— Тамашачитурал тIинийх бачин жуща къашайссар. Театр — рувхIанийсса культура ядан буржлувсса паччахIлугърал идарар. Тамашачитал бялахъан бансса мурадру цавагу театрданул хьхьичI бакъассар. Дялахърулул программарду укуннагу винна ччиссаксса дур. Мунияту жу хьхьичIун ласлай буру бюхттулсса магьирлугъралми кьанунну, хIатта му комедия бухьурчагума. Ласунну «Ханума» — Аьрасатнал, Гуржиял яла хьхьичIунсса театрдал репертуардава букъакьайсса спектаклли.
Театрданул ялагу хьхьичIун ласун аьркинссар костюмралмур культурагу, сахIналул чIюлушиннагу, композитортурал, чичултрал ва художниктурал культурагу. Чуври яла му ккаккан дантIисса, театрдануву дакъасса?
Лакрал театрданул яла хъунмур буруккиннува личIлай бур жула драматургтал бакъашиву. Хьхьарасса спектакльлу биширча, миккугу вагу ция учинтIиссар тамашачитурал.
Ххаллилсса пьесарду буссия Казбек Мазаевлул, ми цинявппа бивхьуну бур. НукIува увкусса ку­ццуй, цIубуккан бан ччай буру ванал «БурцIурдил хъатIи». ЦIусса пьеса лавсун учIанна увкунни. Гьаксса ччива. Гьамин, классика циван ласлай буру учирча, му жагьилсса актертурансса магьиршиврул школанугу хъанахъиссар. Хьхьарасса спектакльлаву къабюхъайссар я актернал гьунар, я театрданул каширду аьч дан. Мяъна-мурадрал биялсса бакъашивруцIун, актернащагу цува ккаккан ан къабюхъантIиссар.
Дунияллул классикалух къулагъас дуллай, хIакьинугу агьамсса буруккинттуру хьхьичIун ласласи­сса. Ласунну «Ромео и Джульетта» — бакъарив жучIава тухумирттал дянив душманшиву дусса ишру хьунабакьлай?
«Камаллул Башир» спектакльданул премьералия махъ актертурахь барчаллагь учин сахIналийн лавхъсса ца оьрмулул хъунасса интеллигентныйсса адаминал: «Нава хъинну гъирарай ххал бав. ХIайп жулва тамашачитал театрданул хъирив лаллай бакъасса», — тIива. Нажагьсса бухьурчагу бурхха тамашачитураву театрданул ци мурадру буссарив бувчIлачIисса тамашачиталгу.
Ялагу жучIан лавсун бувкIсса пьесарду бур мяъна-мурадрал щаллусса бухьурчагу, 25-30 актер гьуртту хьун аьркинсса, бугу так арамтал. Гьунар бусса актертал дунияллия лавгунни. Арамтал биялну бивкIссания «ПартIу ПатIима» ва «Хан Муртазааьли» цIубуккан бавияв. Цамургу агьамсса буруккин — зузисса актертураву чIявусса бур лакку маз къакIулсса. Жагьилсса актер Нураттин Юсуповлул сипталийну театрдануву лакку мазрал курсру тIивтIуну, бугьарами актертал дарсру дихьлай буссар. Амма жагьилсса актертурал иш лапва оьккину бур учингу къахьунссар. Бур гьунар бусса актерталгу: Гурам Гаргацев, Сухраб Шуаьбов, Зинаида Чавтараева, Мариян Аьлиева.
ХIакьину театрданул яла хъунмур буруккин бур тамашачитал арх буцаву.
— Барчаллагь, Бадрижат Набиевнай. ТIайлабацIу баннав. Чулийн букканнав зул мурадру.
Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал