Лахъи виламур чани

«Илчилул» буккултран ххуйну кIугу-кIулссар, ччянива бусравгу хьуссар профессор МухIаммад Аьбдулхабиров. ДакI уздансса, тIуллу дугърисса зунтталчу. Лакрал хьхьичIуннайшивурттая дазу дакъа ххари шайсса, лакращалсса цалла хIала — гьурттушивриягу ххишала акъа пахрулийсса жула миллатрал дакI тIайласса дус-ихтивар. Ванал лакрахсса ччаву асар хъанай дуссар гьарца ишираву, тIулуву, мукъуву. Масалдаран, ванал учредить дурсса «Звезда высокого сияния» (ЦIумадиял зунттавасса ххялчIуй чивчуну бур вай махъру) тIисса ордендалун ттинин лайкь хьуми цинявппа бур лак: Ширвани Чаллаев, Амир Амаев, Миясат Муслимова. Шиккува дакIнийн бутан, кIира шинал хьхьичI МухIаммад Аьбдулхабиров лавгссия жулла районнайн ятинсса оьрчIан цала чулухасса арцуйнусса кумагращал (Лакрал райондалий дуллуссар 120 азарда къуруш, Ккуллал райондалий – 100 азарда къуруш).

Ва ялагу ур «Солнце» (оьрчIан­сса литературалул), «Возвращение» (хъаннинсса литературалул), медсестра Ася Денисенкол цIанийсса ва цалва ссил Шамсиятлул («Шамсият» премия дуллай бур шануцIухсса къашайшалтрах буруглагисса инсантуран, арулла шинай шания къадизлазисса ни­ттиха цалва ссил бувсса захIматрахлу барчаллагьран. Яла талихI буми шинну шанийсса ниттиха къуллугъ буллай бивкIсса шиннур, учай тIар цилагу) цIанийсса премиярттал учредитель. Цалламур оьрчIшивугу ятинну ларгсса МухIаммадлун цалва инсаншиврул бюхттулсса буржну чIалай бур нину-ппу бакъа ливчIсса оьрчIан кумаг баву. «Дагестан без сирот» рахIму-цIимилул организация сакин даврил яла чялишма сиптачигу, гьамин, вари хьусса. Гьарца шинал гъинттул отпускалий Дагъусттаннайн увкIсса чIумал икъавну къаацIайссар республикалий буцири оьрчIал къатравун, интернатирттавун — байссар ми идарарттан чIалансса кумаг. Лагайссар дуснакьирттавун. Мунийн бувну цукунчIавсса щак ба­къар МухIаммад Аьбдулхабирович ватандалийн учIаннин дагъус­ттанлувтал ссавур дакъа ялугьлан бикIайшиврийн, цанчирча ва миннал чIарав арцуйнугу, иширайнугу, мукъуйнугу ацIайну тIий.

МухIаммад Аьбдулхабиров, «Илчи» кказитрал хъунмур редактор Качар ХIусайнаевал мукъур­ттийну учин, кказит буклай байбивхьуния шихунайсса редакциялул дакI тIайласса дусри. ТачIав чIарах къауккайссар. Жула язисса хъамаличунах жугу, гьай-гьай, биялну мякь буккару, цанчирча Да­гъусттаннал ялун бучIантIимуний бунияла дакI аьтIисса, хIакьсса патриотнащалсса ихтилат даингу аьчухсса шай.
Качар ХIусайнаевал ихтилат байбивхьуна мунал лакрачIансса ччаврия.
— Москавлив хъунмурчIин лакращалсса дахIаву цIакьсса дур. Ттун лак багьавай ххира хьусса агьлур – миллат цуппа чIивисса бухьурчагу, лап гьунар бусса, интеллектуалсса. Бюхъайссарив Рауф Мунчаев, Шамил Мунчаев кунмасса ватанлувтурая пахру къабан, Ширвани Чаллаевлул бюхттулсса гьунарданий хIайран къахьун. Амир Амаев тIурча ттунсса яхIлил эбрат­ри. Арсен ХIусайновлущаллив жу буру Путин ва Медведев кунма куннал ку бахханагу, биялгу буллалисса инсантал.
Лакрахсса ттул ччаву вакссара аьнтсса циван дуссарив зухьва кьюлтIну бусан — студент заманнай лакку душних эшкьи хьуну уссияв. Хъамалу лагайхту га каши дусса кулпатравасса лявкъуна. На шярава увкIсса, ппу акъа хъуна хьусса ятин, махъаллил хьуссияв.
— Мурад Къажлаевлул ппу МахIаммадхан Бакуя отпускрай Дагъусттаннайн увкIсса чIумал хьхьу-кьини дакъа къашайшалт кьамул буллай икIайссия, кьинилун кIива-шанма операция байссия, тIий кIаная бусласийни ттун ина дакIнийн агьара. Бигьадакъасса вила даврия игьалаган увкIсса инсан укъаххарав, бизар къашарав?
— Дагъусттаннайн учIаву ттун мудангу ххарисса ишри. Ттул Маккагу, Мадинагу вари.
Дагъусттаннахсса ччаву гьарцаннал дакIниву духьунссарча, ччянияцIара зуву дагьуна ятинсса оьрчIан кумаг буллан.
ХIакьину нава ттатта хьусса чIумалгу буттая гъалгъа тIутIийни чIува баххана шай. Бусса оьрмулий ттул щалла аьсившиву «буттай» тIисса махъ зумух ласун кьисмат къашавриятуссар. Ттун ттунма багьайссия ттула нава уручлан. Мунияту ухьунссара на властьрал чулухунайгу вакссава кьянкьасса.
Ппу дунияллия лавгсса чIумал ттун диркIун дур дурагу кIира шин. Ттул оьрчIшиву захIматсса хьуссар. ДакIния къабуккай ххюра шинавусса нава ххяллуйх ахьния ххяххан ччай ивкIсса чIун. Тани на Аллагьнал урувччухьунссияв. Амма бюхъайва оьрмулуву на аьйкьин, бавккусса ххуллийх гьан дакI хъинсса инсантал хьунабавкьуну къабивкIссания. Шяраваллил учитель Халидов Расул Закарьяевичлул кьалан буллувкун ттулла дакIнийн бивсса гъилисса асарданул аьш ттул дакIниву тачIаврагу ликъарххунни. Ттун оьрмулухун бувчIуна чIирисса къулагъасралгума ятин цуксса ххари айссарив. ДакI хъинсса инсантал ттулва оьрмулуву гихунмайгу хьунабакьинтIишиврийнсса умуд дакIниву цIакь хьуна. Гихунай мединститутрал проректор Макьсудовлул ттух буттал куннасса аякьа дурссар, Москавлив ттул чIарав хъинну авцIуссар профессор Виктор Алексеевич Чернявский. Вай инсантурал кумаграцIухра на чивун увксса, акъарив ттул кьадар гъа­гъанссия. Ятиннал дакIниву тачIав къалещайссар дакI хъинсса инсан хьунаакьинтIишиврийнсса умуд. Ттухьхьунма нава махъ буллуссия ттучIара каши шайхту, ятинсса оьрчIал, кумаграх мюхтажсса, кьадарданул лахIан бувсса инсантурал чIарав ацIлан, Дагъусттаннан мюнпатну лякъин, нава дунияллия лавгун махъ нава ттула ниттил ва буттал чIарав уччинсса кIану хIалал баншиврул. ХIакьину Хъунасса Заннал ттухьхьун дуллуну дур кьудрат халкьуннан хайрсса давуртту дуллан­сса. Ттула оьрмулувусса яла хъунмур ххаришивугу мури. Мунийн тачIав хаингу къахьунтIиссара.
Ттун хъинну ччай бур нава учIиакъу къавхьушиву буттал рухIиран бухьурчагу кIул хьуну. Цайми мурадру ттул хьхьичI бакъа­ссар. Халкьуннахь байсса насихIатгу цар бусса «ЦIан хавар къахьуншиврул, виламур чани лахъи» тIисса.
«Дагестан без сирот» рахIму-цIимилул организация тIитIинсса ттул сипта хъинчулий ккарккун чIарав бавцIуна Арсен ХIусайнов, Ширвани Чаллаев, Оьмари Каллаев, ХIажи ХIамзатов, Аьбдулла Каллаев, ляличIисса хъамитайпа Раисат ХIусманова. Цалчинсса рахIму-цIимилул вечер дуллалисса чIумал хъинну чIарав бавцIуна Миясат Щайховна, суратругума машан ларсуна. Ва бур цилва цуппа гьаз бувсса, мунищалва архIал цIанил къабувксса, инсаншиврул бутIа ххину ххишалану буллусса уникальныйсса личность — Да­гъусттаннал пахру! Чув ккавкссар зун анжагъ смс гьан дайхту, гацIана тавакъю биттур буллалисса къуллугъчи? Дагъусттаннал агьулданул га янил жавгьар кунма буруччин аьркинссар.
Москавлив кIива больницалийгу, университетравугу зий, 6.00 ссятраву ивзун, 19.00 – 20.00 шавай укIлай ухьурчагу, шихун игьалаган увкIукун ттун чIалан бикIай, тийх нава игьалаглай ивкIсса куна. Амма на муния хIайп тIий акъара, ттулла жиплува арцу харж хьурчагу. Инсаннан хъинбала бан бюхъаврия, учIину лякъаврия ххари шара. Цанчирча алши бакъасса инсантал аьрщарай чIявур. Мукунсса инсантурал къюву хьхьара дансса кьудрат Заннал дулаву му талихI бакъарив.
Гьарца кьини къашайшалт кьамул бара, чув бювхъурив микку. ХIакьину — зучIа. Ттунма ккаккан бувсса къатта бакъар. ХIатта «Дагестан без сирот» организациялун Сяид Амировлул къатта буллуну бивкIхьурчагу, хIакьину мугу жуща зехлай бур, Счетная палата бахчуну бур, аренда тIалав дуллай.
Лавгра Бабаюртливсса, Къизлардайсса цивппа заллусса больницардайн. Жула ватанлувтал хIарачат буллай бур, на ххари хьура Кордоновка шяраву кIирисса щинал щаращи лякъаврия. Реклама дарча щалла дунияллия букIланссия шихун.
Лас ялув акъасса чIявусса оьрчIру бусса кулпат бур къатри дуллай, ганин ци кумаг аьркинну бурив иянна. Дарбантлий бур кIирагу ка дакъасса хъамитайпа, ганичIангу иянна. Гиччава ОьрчIал къатлувунгу иян дакIний ура. МахIачкъалаливгу буссар тIар кIирагу ка дакъасса спортсменка, га АьсатIиннавун лавгун бусса бур. Тиха бучIайхту гагу ккаккан ччай бур.
— Кумаграх мюхтажсса инсантал вийн буккайрив?
— На гайннайн уккара Раисат МахIаммадовнайхчил.
ХьхьичIра ттучIа каши ххи­сса дия, цанчирча на кIива зуруй цал Сириянавун лаглай, тийх операциярду буллай уссияв сайки кIиттуршра шинал хьхьичIва тихун бивзсса яруссаннал наслулиясса ттула гьалмахчу Аьли Дагестанинал оьвкуну (тийх ялапар хъанахъисса дагъусттанлувтурал гьарцаннал фамилия Дагестани дур). Операциярдах ляркъусса арцуя 50 % рахIму-цIимилун буллай уссияв. Утти та шагьру лекьа-пIякьу бувну бур, тийхсса тагьаргу паракьатсса дакъар. Ттуйн ттигу оьвтIийнма бур, амма ттун ци-бунугу хьурча, ттул жаназа ватандалийн ласун зун ххирану бацIантIиссар учара. Мяйжаннугу, цIана тихун гьан-учIан нигьачIаву дур хъуннасса. Паракьатшиву хьувкун цIунилгу занансса пикри бур.
-МухIаммад, ттул гъанчув цала ппу Москавлив вичIан операция бан увцуну лавгсса чIумал, ина коллектив кIунттил бувгьусса, жугьутIгу, оьрусгу вил лавай бавцIусса ккавккун махIаттал-хIайран хьуну ия. Цукун бювхъур вища личIи-личIисса миллатир­ттал дянив муксса бюхттул­сса хIурмат -кьимат хIалал бан? ЦIанакул, Ккавкказ ва Аьрасат батIул буллалисса чIумал тагьар цукун­сса дур?
-Бахтти бусса агьлур СССР – данул заманнул агьлу, дусшиврий ялапар хъанан лахьхьин бувсса. Сайки 40 шинни на Москавлив ялапар хъанай, цалвагу асар къархьуссар я миллатрал, я диндалул чулухунмайсса хIурмат бакъашиву. На навагу я давриву, я мукъуву, я ишираву нава иттала агьанну къаувкссара. Дагъусттанчу ушиврия ламуснугу тачIав къаивкIссара. Ламусравун на утлай ура дагъусттанлувтурал лайкь дакъасса тIуллал.
— Жула оьрмулул инсантал тийх гьармагу цува-цува усса кIанттай хIурматрай, кьиматрай икIайва. Цир уттисса жагьилтурал тарбия дагьну душиврул ба­гьана-савав?
— Замана гъагъари хьусса ппур­ттуву жулламур магьирлугъраягу ябувцун, цамур культуралийнгу бивну бакъару, кIинеххал дянив ливчIун буру. ЧIявусса дуснакьир­ттайн иян багьссар ттун Дагъусттаннал оьрчIал цIаний. 42 шинавусса адамина бакIчину 12 дагъусттанчунал ттучандалува бувккун нанисса хъамитайпа гуж-къиялий машиналувун ххюрхху бувну, кIира хьхьу-кьини бувгьуну оьсса къия дурну дия. Яла га, чIавахьулттивух ххявххун нивсру гъавгъун бия. Следовательнал хьхьичI начлил щях оькьавай ливчIунав.
Нава зузисса РУДН – лувугу (Российский университет дружбы народов) бур лажин лухIи дуллалисса студентътал. ТтучIан оьвтIий бия, зул университетраву дуклай уссар чакгу байсса хъинну ххуйсса оьрчI, кумаг бува тIий. Щалла мяърипат чак бавриву дакъассар. 120 дарсирава увагу шамийла дарсирайн лавгун ия га. ОьрчIру дуклан тIайла бувккукун, кьянкьасса ялувбацIавугу дикIан аьркинссар. Тарбиялул даву хьхьара хьуну дур, хьхьичIра-хьхьичI кулпатирттаву. Кулпатрал гьану аьвну бур, тухумрал аьдатру духларгун дур. Буттахъал заманнай гьарца тухумрал цалва кодекс буссия, му кьянкьану буручлайгу буссия. Кабардин-Балкьарнаву хIакьинугу кьиматрай бур тухумрал кодекс. Ттун кIулсса Тагановхъал тухум, дунияллул цумур мурцIний цивппа бухьурчагу, ххюра шинай цал ватандалий цачIун батIайссар, кунная ку ят къабуцаншиврул.
ХIакьину Дагъусттан ливчIун бур хъинну жапасса ххуллурдал бакIрай. Цумур ххуллийх гьавивав му гихунмай – цурклил, экстремизмалул, коррупциялул ххуллийх ягу – кIулшивурттал, элмулул, цивилизациялул ххуллийх.
Агьалинах вичIи диширча, Да­гъусттаннай арцу дакъа щаллу шайсса масъала цавагу бакъасса бур. Цукун тарбия уллан аьркинссар на ттула арс ягу арснал арс шяраваллилгу, райондалулгу бакIчи зулмукар ухьурча. Бутта ва буттал бутта куна дакI марцIну оьрму бутларча, хIакьину мукунма ссайнчIав уклай акъар. Лулттурасри ласлай, дацлай оьрму бутлатиманан гьарчулинмайсса ххуллу тIивтIуну бур. Цир на ганахь учинтIисса?
Дагъусттаннал бакI дургьуминнан чIунссар, ччянира чIунссар жула оьрчIан, оьрчIал оьрчIан хIадур буллалисса бучIантIимунил ялув бунияла пикри бан.
Республикалул бакI дургьуми бикIан аьркинссар дакIгу, яхIгу, намусгу марцIсса — машан ласунгу, аххангу къашайсса, агьалинал хьхьичI лажин кIяласса, Данияловлул, Къорхъмасовлул, Мирзабековлул ирсри учин лайкьсса. Багъишла итияра аьраттал уклакаврихлу, му дагъусттаннай дакI цIий душивриятур.
— Жула заманнай хъуннасса хъар дикIайва пионер ва комсомол организациярдай. ЦIанакул ссахух гьан бан бюхъайссар жагьилтал?
— ХьхьичIра-хьхьичI кулпатрал жаваблувшинна хъуннасса дикIан аьркинссар. КIилчин, министерстварду, комитетру сакин буллаларчагу цалва-цалвами давурттал щаллу буллалаврийну жагьилтурал буруккинтту дузал къахьунтIиссар. Даниялов, Мирзабеков цалва-цалвами тухумру лащу-щаллу буллай къабивкIссар. Ми гьунар бусса, дуккавриву хьхьичIунсса жагьилтуран ххуллу тIитIлай бивкIссар. Къизлардай парфюмер ттучандалий зий ур Саратоврай марцI ххювардай юридический академия къуртал барчагу, даврийн уххан къавхьусса жагьил, 50 азарва доллар була кунни тIива даврийн ухханну. Сан-Марино къуртал бувсса къуллугъчитуралми оьрчIан дур давуртту. Му ци даражалул идарарив жунма цинявннан кIулли -къалпсса дипломру, мунин лархьхьусса кIулшивугу.
Ишбажаранчишивруха зун ччисса жагьилтурансса курсру тIитIин аьркинни. Цува заллусса идара сакин дан ччисса жагьилтуран кумагран паччахIлугърал дуллан аьркинни процент чIивисса кредитру. КьатIаллил билаятирттай 4 % ххисса процент бакъассар, му инсан хъямала аврин ккаллиссар. Гихунмай аьркинни миннал даврил ялув бацIлан, даву сантирайн дагьувкун налогругу ласлан. Му чIумал дагъусттаннал жагьилталгу давурттал щаллу хьунтIиссар, экономикагу хьхьичIуннай хьунтIиссар. Цу уссар хIакьину Дагъусттаннай жагьилтуралсса буллалисса? Чун учIан бюхъайссар диплом канихьсса жагьил даврийн уххан? Бюхъайсса ишрив му лулттурасса къадуллуну щаллу бан?
ЦIанакул Аьрасатнаву укунсса практика дур. Ххуйну дуклакисса студентътал шагьрулул бюджетрай гьан буллай бур кьатIаллил билаятирттайн практикалий, хIакинтал тIайла буклай бур дунияллул яла хьхьичIунми клиникардайн. Так аьркинну бур ингилис маз ххуйну кIулну бикIан. Босфордал ва Сорбоннал университетирттаву ишлану дур укунсса кьяйда. Щалла дунияллиява букIлай бур тиву дуклан. Цалчинсса дачIи шинал студент дуккаврих арцу дуллай ур, ххуйну дуклакисса студентная кIилчинмур дачIи шинал арцу кьукьлай дур, шамилчинмур шинал ганан стипендия буллай бур. Хъиннува итххявхсса студентнан уллай ур хьхьичIазала, га ичIаллил кушулул личIан къаулланшиврул. Мукун буссар генийтурал хъирив багьну. Дагъусттаннан генийтал къааьркинссарив? Ягу Дагъусттаннай бакъассарив гьунар бусса оьрчIру?
Москавлив на зузисса университетраву цалчинсса сессиялия махъ 40 студент уккан унни, дарсру кьаритлай бушиврийн бувну.
— ЧIявусса бучIайрив Москавлив кIанттул хьун кумаг ба тIисса дагъусттанлувтал?
— Дагъусттаннал фамилиялущалсса инсаннан даврийн уххан ялу-ялун захIмат хъанай бур, хIатта къатта бугьангума. Щалва Аьрасатнава мугьали най бур. Иширайну къахьурча, мукъуйну, маслихIатрайну бухьурчагу кумаг бара. На ттинин щинчIав ма­хъаллил къабувссар. Медициналул кумаг тIурча ттучIана увкIманан цумацаннангу бара.
— «Дагъусттан» культуралул центргу хьхьичIва кунма куннал ку бувгьуну ба­къар, ци дахчилай дур мунил даврихун? Мунил ялун бучIантIимур вин цукун чIалай бур?
— «Дагъусттан» культуралул центр Совет Союзрай цалчинсса миллатрал магьирлугърал центр-я. Национал суккушиннар тIий ФСБ – лийнгу тамансса ххюрхху увссара. КъуркъабацIурду тамансса хьунабавкьуссар. Му сакин бувссар Москавуллал горкомпартиялул, Моссоветрал депутатътурал ка-кумаграцIух. Ватандалухгу, ватанлувтурахгу мякь бувккун бияв, мунияту хьхьичIппурттуву нюжмардий кIийлва хьунагу бакьайссияв. Таманссаннал арцуйну кумаг був­ссар, давривугу чялишну бикIайва. ЧIун наниссаксса ттизаманнул жагьилтал анавар къабуккай арцу къананисса давурттавух хIала бу­ххан. Дагъусттаннай бувну, хъуни хьуминналуксса мякь тийхва бувминнал къабикIанссархха. Амма центр зий буссар. Ччя-ччяни мероприятияртту дайссар. Муниву жун хъунмасса кабакьу бай Москавуллал правительствалул ва Москавуллал миллатирттал къатлул. Ччя-ччяни дувару выставкарду. Центр ябан аьркинссар, ябан жущава шаймур бугу-бантIиссар, амма жуяра мукьах му даву гихуннай дачин дансса инсан жагьилтурал дянива уклай акъар. Миннаву ягу диндалул, ягу политикалул, ягу бизнесрал амбицияртту ялтту буклай бур. Жул центр политикалиягу, диндалуягу, бизнесраягу ятсса ккуранни.
— Ина хIакин ухьувкун, утти медициналийнгу бучIанну. Шинал хьхьичI редакциялийн хъамалу увкIсса цIанихсса травматолог Абакар Аьлиевичлущалсса ихтилатрава жулла медицина цуксса махъун дагьну дуссарив бувчIукун, дакIниву пашмансса асарду хIасул хьуна. Больницарду цивппа ци тагьарданий буссарив жунма цинявннанмагу кIулсса зат бурча, цIанихсса пишакар ур больницалий хIакиннансса шартIру дакъашиврийн бувну цува махъун агьлай ура тIий. Ина ци учинна Дагъусттаннал больницардал хIакъираву?
— Абакар Аьлиевич гьунар ххисса хIакинни. Жу архIал ИлизаровлучIа стажировкалий буссияв. На му Горькийлия учIаврия хIайп тIийна икIара.Ттун кIувагу къакIулссия му шихунай излай ушиву. Мунахьхьун, кафедралул хъунаману итанну куну, махъ буллуну бия.
Дагъус­ттаннал больницардай ттизаманнул шартIру дакъар. Аьрасатнал цIуллу-сагъшиву дуруччаврил министр Голикова Дагъусттаннал травматологиялул центр тIитIин бувкIсса чIумал му, хIакинтуращал ихтилат бансса сант къадуллуну, ссайгъатирттащал тIайла бувккун бия.
Дагъусттаннал больницарду 30-50 шинал махъун багьну бур. ХIажатхантту гивун уххан чари, уруганссавагу тагьарданий бакъар. Хъунама аьрали хирург Беркутов катастрофалия махъ щавурду дирми кьамул бан хIадурну бурив ххал бан ца больницалийн увкIсса чIумал, хIажатханттул бухкIуллийн ияйхтува: «Ва больница лащинну зий бур,» — куну, махъунай лавгуна. Школардайсса хIажатханттугу мура тагьарданий бур. 21- мур ттуршукулий я щин, я ссахIван чувчIав бакъар. Аэропортрайгу – мура тагьар. БувкIсса туристал махъунмай лихъанссар. Хьхьудяризал увкIсса инсаннан жяматрал транспорт дакъар. На VIP заллалгу муттаэра. Къуллугъчитал халкьуннавух бугу-бухлай, бугу-буклай бикIан аьркин­ссар, ми цукун ялапар хъанай бурив ккакканшиврул. Къарал бакъасса райондалул бакIчи нажагьссавагу акъар. Щия мюхчан хъанахъи­ссар ми, щил харжлугърах мюхчан хъанахъиссар? Щил харжлугърах буллалиссар миннал чIалъаьрду, машинартту?
— Инава тIийкун, Данияловгу, Мирзабековгу бия яхIлил инсантал. Мяърипатрал дуцин цалнияр цал яларай дагьлай дур. Ина тарихраягу куртIсса кIулшиву дусса инсан ура, вин цукун чIалай бур Дагъусттаннал ялун бучIантIимур?
— Щалвагу дунияллул тенденция дур гьарца хъиривма каялувчи хьхьичIманаяр ялавайсса. ЖучIара му щатIал журалий хьуну лякъиннав. На ОбамачIангу чивчу­ссия чагъар. Путин ва Обама — кIива хъунисса билаятрал паччахIтал Нормандиянавун бувкIсса чIумал, детсадраву ххавхсса оьрчIру ххан­ссия. Билаятрал бакI дургьуми къуллугърацIун цIанийну бакъасса, тIуллайнугу бавкьуну бикIан аьркинссар.
— Махъзуманив чIявусса ихтилатру бур медицина багьлух дикIан аьркинссар тIисса.
— Къааьркинссар. Англиянаву, Израилнаву ва цаймигу билаятир­ттай цумацагу къашайшала уква хъин хъанай уссар. Багьа къулайшиннардахри булайсса.
— Сирияналми больницарду, ци тагьарданий бур?
— Цивппа заллусса больницарду лащу-щаллусса бур, паччахIлугъралми жула кунмасса. ТIайлассар, тийх хIажатханттуми марцIсса бур.
Тийхгу Президентнал культ бия -гьарца кIанттай суратру лархъун дия. На хъярч буллайгума уссияв, зу Президент кьюкьин уллай буру, сситтул дуркусса ххаллачIагу, чапалсса чIирттайгу суратру лархъун тIий. ХьхьичIунсса инсантурал суратру дикIан аьркинссар лархъун, гайнная хъирив нанисса никирал эбрат ласланшиврул.
— Исламрал, диндалул чулухуннайсса вил ургаву цукунсса дур?
— Ттунсса исламрал эбрат ттул нинур — дугърисса, дакI марцIсса, яхI-къириятрал бувччусса зунттал хъамитайпа. Вихшиву – му гьарцаннал цала ишри, гьарцаннал цаллар цахлура жаваб дулунтIисса. Цукун чак буллантIиссарив, цукун дуаь ккалантIиссарив цайминнан лахьхьин буллан аьркин бакъассар. Ина вила оьрчIан лахьхьин ба. Ттун дуниял ккаркссар, чIявусса луттирдугу бувккуссар. На ттуласса нава банна. Аллагьу Акбаргу тIий, инсантал литIлан оьвтIисса дин къадикIайссар. Му инсан къаччишивур. Ттуйнгур ваххабистурал такфир баян бувсса. Ца ФСБ – лул зузала ивкIусса ппурттуву на миннайн интернетраву чивчуссия, Абу ибн цIардалу кьюлтI хъанан аьркиншиву цир, зу ниттил ва буттал дирзсса цIардая кьюкьлай бурув, бачи лажин-лажиндарайн хьунабакьиннуча, тIий. Ттун дакIний бакъар дагъусттаннал тарихраву нигьабусайсса арантал бивкIшиву. Нагу нигьаусайминнавасса акъара. Винма къаччимур чин къабаву – мури иман. Жапасса темагу, жапасса масъалагу бур.
Ваххабизм ва терроризм ппив хъанахъаврил тахсир жуйвагур бусса. Каши думагу, дакъамагу хIажлийн занай, чIявусса миллионну Аьрабнал инвестициярдаву бихьлай, жува му идеология машгьур дуллалаврин кабакьу буллалиссару. Аьраб Американал протекциялулу буссар. Тайннал дуцири арцугу Американал банкирдай щуруй дуссар. Ваххабизмгу, Бенладенгу, терроризмгу Американал ляхъан дурсса затрур. Аьрасатнан заралмур Американан хайрну бацIлай бур.
— Махъсса зурдардий жу ва темалия чIявусса гъалгъа тIий, буккулт бюхъай бизар хьуну бикIангу. Амма тема агьамсса духьувкун, вихьхьунгу ва суал булун аьркинну чIалай бур. Цукун кьамул буври Москавливсса дагъусттанлувтурал Дагъусттаннал гимн даххана даврил хIакъиравусса хавар, мунил ялув зу цачIун бавтIрув, хьурив муниясса ихтилат?
— Хасну батIаву сакин къадарду. Амма нава чув-ухьурчагу, муния гъалгъа тIий ура. Ширвани Чаллаев бюхттулсса композиторди, Дагъусттаннал магьирлугърал цIаний мунал бувсса захIматгу хъунмассар. ЦIанакул Москавлив хавардугума бур му Аьрасатнал Композитортурал союзрал хъунаману итан-къаитан тIисса.
Гьай-гьай, гимн гьарцаннан ххуй дизлай дакъахьунссар, амма мунил цилла бюхттулшивуртту дуссар. Махъру бакъа гимн кьамул дан къааьркин­ссия цIубутIуйра. Иш мукун багьния махъ, масъала адаврай щаллу бан аьркинссия.
— Хирургнал кару, пианистнал кару тIун бикIай. Вил карунних бургарча чIалай бур бунияла хирургнал исвагьисса кару душиву. Ина миннуха хасъсса къуллугъ барав?
— Кару цукунсса духьурчагу, хирургнан яла аьркинмур хьхьичIва-хьхьичI бакIри. Уссия ца хирург ца каних къурхъ рутан шайсса. Ттуща къашай. Кару ярагъну дикIан аьркинссар.
— Барчаллагь, МухIаммад Аьбдулхабирович, муданма кунма аьчухсса ва мюнпатсса ихтилатрахлу.
— Зунгу дазу дакъасса барчаллагь редакциялул жанахIраву зула миллатрал оьрмулуву агьамсса кIану бувгьусса инсантурал суратру лахъаврихлу. Мунийну жува манкъуртътал бакъашиву чIалачIи буллали­ссар. Нава сагъну уссаксса лакрал миллатрахсса ччаву ттуву къалещантIиссар.
Ихтилат чивчуссар
Зулайхат Тахакьаевал