Дагъусттаннал архитектуралуву хьхьичIунсса кIанай

51f_12Ларгсса нюжмар кьини Аьрасатнал Архитектортурал союз­рачIасса Дагъусттаннал отделениялий, цIуну тIивтIусса выставкардал залдануву, жула цIаларгсса архитектор КьурбанмахIаммад Каримовлул давурттал выставка хьунни. Му хас дурну дия ванан оьрмулул 65 шин хьусса ва миннува 40 шин захIматрал ххуллун харж дурсса юбилейрдан.

Залму АьбдурахIманова
Уттигъанну бакьин був­сса, выставкарду дуллансса залданул чIирттай лархъун дия КьурбанмахIаммадлул ттинин дурсса агьамсса, хъуни-хъунисса давурттал суратру, проектру, чертежру. Дия вайннувух, архитекторнал оьрмулуву ляличIисса кIану бувгьусса, Гъуниннал райондалий Надир-шагьнал аьрал ххит бувсса кIанай дурсса «Ватан» тIисса мемориалданул суратгу, Лакрал райондалийсса ГьунчIукьатIрал ва КIямашрал шяраваллаву Хъун дяъвилий жанну харж дурминнал аьпалунсса мемориаллал суратругу, Гъумучиял Хъун бярнил лагма дан мурадрайсса проектрал ва цаймигу суратру. Жула шагьрурдал кIичIирттаву ххал шай­сса идарарттавасса уттизаманнул проектирдал экспозиция тIурча чIюлу бувну бия Каспийскалийсса «РусГидро» компаниялул идаралул, ЛухIи чартту тIисса кIанай бувсса туристътурансса комплексрал, Редукторный поселокрайсса лахъ къат­рал, МахIачкъалалив буххай­сса шанбачIурдайсса ва Троллейбусный кольцорайсса стеллардал, Данияловлул цIанийсса кIичIиравусса машлул ва офисирттал идаралул, Каспийскалий буллалисса яхт-клуб ва шадлугъирттал зал бусса хъунма­сса идаралул ва цаймигу проектирдал.
Ва выставкалул автор Каримов КьурбанмахIаммад Жаруллагьлул арс республикалийгу, мунил кьатIувгу чIявучин кIул­сса, гьунар бусса архитектор хIисаврай гьар кIанай маслихIат, гьурттушиву дан оьвчайсса пишакарди. ГьунчIукьатIрал шяравасса ванал ппу Жаруллагь Каримовгу жуна кIулсса, миллат ххирасса чуври.
Увну ур КьурбанмахIаммад УзбакIнал ССР-даний Бухарнал областьрайсса Каган шагьрулий 1951 шинал. Арцул медальданущал Гъумучиял школагу къуртал бувну, дуклан увххун ур Москавуллал Гидромелиорациялул институтравун. КIива курс къуртал бувсса 1970 шинал дуклан увххун ур Москавуллал архитектуралул институтрал (МАРХИ) цалчинмур курсирайн. 1976 шинал мугу ххуйсса кьиматирттащал къуртал бувну, архитекторнал дипломращал ва тIайла увккун ур зун Дагъусттаннайн, 8 шинай зий ивкIун ур «Дагестангражданпроект» тIисса проектирдал институтраву, архитекторная тIайла хьуну, проектирдал группалул каялувчинайн ияннин.
1984 шинал, СССР-данул Элмурдал академиялучIасса Дагъусттаннал филиалданул тIайла увккун, увххун ур дуклан Москавуллал архитектуралул институтрачIасса очныйсса аспирантуралувун. 1988 шинал ххаллилну дурурччуну дур «Архитектурно-композиционные закономерности формирования поселений в горном ландшафте» тIисса цIанилусса кандидатшиврийнсса диссертация. 1988-89-ку шиннардий элмийсса пишакар хIисаврай зий ивкIун ур СССР-данул АН Дагъусттаннал филиалданучIасса Мазрал, литературалул ва тарихрал институтраву. Мукуна ивкIун ур Дагъусттаннал политехнический институтрал проектирдал бюрорал каялувчинугу.
1989 шинал Дагъусттаннай цалчин Кьурбан­махIаммад­лухьхьун дуллуну дур цала проектирдал мастерская тIитIинсса ва мунил каялувчи хьун ихтияр дуллалисса ПаччахIлугърал лицензия.
КьурбанмахIаммадлул ус­ттарсса канила дуркссар жула хъун шагьрулийсса «Приморский» тIисса гостиницалул идаралул проект, мукунна Шамиллул цIанийсса кIичIиравусса Москавуллал автодорожный институтрал филиал бусса идара, МахIачкъалаллал Хъун мизит, халкьуннал къатри ва цаймигу идарартту.
Выставкалий мукунна тамашалун лархъун дия Гъумук бан дакIнийсса «БурхIай-Къала» тIисса тарихрал ва культуралул комплексрал ва МахIачкъалалив Тарки-Таулий «КIяла кьурукьру» тIисса мемориалданул проектругу. Шиккун увкIсса гьарнал итталун дагьлай ва цинявннал тикрал буллай бия «БурхIай-Къала» комплекс Гъумук барча, цуксса чIюлу къахьунссия Лакку билаят тIий.
КьурбанмахIаммад, цалва оьрмулуву хъанахъисса, ттинин дурсса давурттал жям дуллалисса куннасса ва выставкалущал барча ан шиккун бувкIун бия МахIачкъала шагьрулул администрациялул вакилтал, ванал гьалмахтал, даврил уртакьтал, шяравучутал, студентътал. Вайннавух ия Лакрал райондалул бакIчи Юсуп МахIаммадов, ДР-лул Жяматийсса палаталул председательнал хъиривчу Ссапарбаг Аьбдуллаев, ДР-лул Архитектортурал союзрал хъунама Увайс Камалов, ДР-лул БакIчиначIасса Хъунисриннал советрал вакил Сиражу­ттин Илиясов, МахIачкъалаллал бакIчинал хъиривчу Кьурбан Кьурбанов ва цаймигу.
Шадлугъ тIитIлай, Увайс Камаловлул кIицI бувунни, ДР-лул Архитектортурал союзрал идаралий цIусса выставкардал залдануву республикалий цIаларгсса, жулла архитектуралуву хъунмасса бутIа бивхьусса пишакарнал давурттал выставка дуллалаву – му ххуйсса иширан ккаллийшиву.
— Ва выставка жулла ялун нанисса жагьилсса архитектортуран насихIатсса, миннал захIматрал ххуллий дарсну хьунсса выставка хьун аьркин­ссар. ДакI дарцIуну ура укун­сса журалул шадлугъру сававну республикалий архитектуралуха зун ччими гьарза хьуншиврийн, му лядуккавриха зун гъира буми ялун личинтIишиврийн. Укунсса проектирдал чIалачIи бувантIиссар жула лагма-ялтту хъанахъимунил хIал-тагьар. ЧIалачIи дувантIиссар ттинин инсан сававну жула шагьрурдал кIичIирттал тагьар цуксса да­ххана хьуну дуссарив. Архитектор – мугу, личIишиву дакъа, ххуйми асарду тIабиаьтрава лавсун чагъарданийн буцайсса художникри. Цивппагу идарар­ттайн ва къатрайн кIура баяйсса асарду. Миннул куцирдал жува махIаттал буллалисса инсан ур КьурбанмахIаммад, — увкунни У. Камаловлул.
Юсуп МахIаммадовлул кIицI бувунни Кь.Каримовлул кьаландалула дурксса проектру, ГЭС-рал сооруженияртту ва мемориаллу чансса дакъашиву зун­ттал билаятрайгу, республикалул личIи-личIисса районнайгу. Миннувух архитекторнал буттал ватандалий ГьунчIукьатIувгу, Гъумукгу.
— Ттун хъунмасса пахру бур КьурбанмахIаммадлул выставкалий гьуртту шавриягу, ва жула райондалия, миллатрая увксса чув ушивриягу. На ва кIанай ябатIлай батIин хъанай къаивкIра ванал дурсса «БурхIай-Къала» комплексрал проектрая. Умудгу бур тава-тагу архитекторналгу, жулгу аьмсса ва мурад щаллу хьуншиврийн.
ЦIана жу цалсса жула гужирацIух зий буру ванал дурсса Хъун бярнил лагма­сса проектраха. Вихнугу ура авторнал мурад бакIуйн бу­ккан бан бюхъантIишиврийн. ТIайлабацIу чIа тIий ура, ттулагу, щалла райондалул чулухагу КьурбанмахIаммадлун, цалий къаавцIуну, ххуй-ххуйсса, ххаллилсса проектру щаллу давриву, — увкунни райондалул бакIчинал.
КьурбанмахIаммад барча уллай, Ссапарбаг Аьбдуллаевлул кIицI бувунни, хIакьину республикалийн туристътал букIлакIи буллай, му аралуха зузиминнал хIисавравун ласун аьркиншиву жулла республикалий дуллалисса къатрал, идарарттал, кIичIирттал, хьхьирил зумардайсса халкь бигьалагай комплексирттал чIалачIингу, миннул куц-тагьаргу.
— КьурбанмахIаммад кунмасса халкь жула пахрулун лайкьссар. Укун гьунар бусса, ляличIисса асарду бакIравун бувххун, ми иширайн кIура баен бансса каширду дусса инсантал чIявусса къабикIайссар. Шикку кIицI бувсса куццуй, архитектура му дур лагма-ялттусса къатрал, идарарттал, жула яру ххари бан ляхъан дурсса магьирлугъ.
ХIакьину, жула хъуншагьрулул, кIичIирттал, парк-сквердал тагьар къулай дан дур тIутIийни, чул бищун аьркинссар архитектортурайн. Ца-кIира идаралия ихтилат къабувну, ихтилатру буллан аьркинссар цал архIал шагьрулий дуллансса агьамсса давурттая. Укунсса давурттал бакIщаращуйминнавухгу ттун чIалай ур КьурбанмахIаммад. Барча вил ттинин бувсса захIмат чIалачIи буллалисса ва выставка. Вил кьаландалул мицI байл хьуннав, ванияр гихунайгу мукун зунсса гъира гьаз хьуннав, — увкунни Ссапарбаг Аьлиевичлул.
Мукунма выставкалул авторгу, шиккун бувкIсса циняв тамашачиталгу барча бувунни Сиражуттин Илиясовлул.
— КьурбанмахIаммад, гьунар бусса архитектор акъасса, цалла Ватан ххирасса хIакьсса арс­гур. Ванал давурттугу дур зун­ттал билаятрал тарихрава нани­сса, миннул ссихI-рухI ккаккан дуллалисса. Ванал проектрал гьарца аьш, къалип, куц бур магьирну, усттарну бивхьусса. ХIакьину чIявуссаннал зума-ккарччулу бур жула хъуншагьрулул кIичIирттаву хъанахъимур, жулла кIичIирттал тагьар. Шиная шинайн дяхлай, бат шавай дур МахIачкъалаллал куц, сиппат. Учин ччиссагу мура, вай иширттавугу укунсса архитектортурал гьунар тIалав къабуллалавугу му жула къуллугъчитурал гъалатIри. Умуд бишин ччай бур шагьрулий дуллансса хъунисса проектирдавух КьурбанмахIаммад кунмасса инсантурайнгу гьуртту хьун оьвчиншиврийн. Цанчирча, республикалул архитектуралуву ванал ттинин ккаккан бувссар цува ци кашилул заллу уссарив.
ЦIуллушиву дулуннав, дуллалимуниву тIайлабацIу хьуннав вин! -увкунни Сиражуттин Илиясовлул.
Мукунма дакIнийхтунусса махъру шикку лавхъунни Кь.Кьурбановлул, шагьрулул хъунама архитектор М. ГьитIиновлул ва цайминналгу.
Ахирданий, цинявннахь шиккун бучIаврихлу ва цалла давурттан лайкьсса кьиматру бишлашисса ихтилатирттахлу барчаллагь тIий, КьурбанмахIаммадлулгу кIицI бувунни цIу-цIусса проектирдаха зун ва ялун нанисса никиран цанма кIулмур кIибачIлан цув мудангу хIадуршиву вания гихунайгу.
Ттущалсса ихтилатравугу КьурбанмахIаммадлул бувсунни дуцири цалла проектирдава цал язи дугьайшиву Гъуниннал райондалийсса «Ватан» мемориалданул проект. Мукунма кIицI бувунни цалла творчествалуву хъунмур чIунгу, гъирагу, шавкьгу зунттал чарттан, зун­ттал кIанай дувансса, дурсса проектирдал бугьлагьишиву.
«Ватан» мемориалданул проект сававну, архитекторнал цIа билаятрал хьхьичIунсса архитектортурал сияхIравух зумух ласайссар. «Камень в архитектуре XXI века» тIисса Аьрасатнал смотр-конкурсравух гьуртту хьуну, ванал «Ватан» мемориал лайкь хьуну диркIссар цалчинмур премиялун ва конкурсрал 1-мур даражалул дипломран.
Жула чулухагу барча уллай, КьурбанмахIаммадлун чIа учин ччай бур тIайлабацIу ва цIуллу-сагъшиву, халкьуннал дакIру ххари дуллансса проектру дузрайн дуккаву ва миннуха зунсса хъунмасса гъира.