Хъунасса аьлимчу ва интеллигент

Сентябрь зурул 13-нний информацион технологиярттал дунияллий цIа ларгсса аьлимчу, профессор АьбдурахIман Халиловлун хъанахъиссар 85 шин. Ванал юбилей барча даврицIунсса бахшишну хьунссар тIисса умудрай, буккултрал хьхьичIун ласлай буру ванаяту журналистътурал, дустурал, коллегахъал кумунивасса цаппара бутIри.

АьбдурахIман Халилов увссар 1940 шинал сентябрь зурул 13-нний Ккуллал райондалийсса Цалчинмур ЦIувкIуллал шяраву. Учительнал захIмат ва ниттил аякьа цIакьну хIала дурхсса кулпатраву. Ппу, Исмяил Халилов, Буттал кIанттул цIанийсса Хъун дяъвилул ветеран, партиялул ишккакку, оьрму жяматраха къуллугъ буллай гьан бувсса инсан. Нину, ПатIимат, ичIаллил къайгъурдалссагу буллай, АьбдурахIмангу, ванацIун циняв оьрчIругу тIайлашиву хьхьичIунну, гьарца мукъулгу, тIулулгу ялув бавцIуну адаврай тарбия буллай бивкIсса инсан.
Школалий дуклакисса шинну АьбдурахIманнул ларгун дур ЦIуссалакрал райондалий. Мусил медаль хъиривну къуртал бувну бур школагу.
1958 шинал дуклан увххун ур Ухссавнил АьсатIиннал паччахIлугърал педагогический институтравун. Ва къуртал байхту, дуккаврил итххявхсса ва математикалул анализрал кафедралул ассистентну ивтун ур. Гьамин, шикку элмулул хьхьиривун кIункIу хьуну ур АьбдурахIман Халилов.
1963 шинал ва увцуну ур Совет армиялувун аьралий бурж бартбигьин. Армиягу ванан сасансса дарсну хьуну бур.
1967 шинал ноябрь зуруй ва дуклан увххун ур Украиннал элмурдал академиялул Кибернетикалул институтрал аспирантуралувун. Гьаннайсса, хьхьичIунсса технологиярттал дунияллийн агьну ур. Аспирантура къуртал байхту, тиккува, институтраву, авцIуну ур, цал чIивима, яла хъунама сотрудникну.
1976 шиная тIайла хьуну, 1989 шинайн ияннин ва зий ивкIун ур Киеврал исполкомрал элмийсса производствалул «Горсистемотехника» идаралий, технологиялул ва программированиялул отделданул хъунаману, яла Информационно-вычислительный центрданул директорну.
1989 шинал, дакIнил тIалавшиндарал увцунийн увкIсса куна, Дагъусттаннал паччахIлугърал университетрал Информатикалул ва вычислительный техникалул кафедралул хъунаманал къуллугъ бакIрайн лавсун бур.
1994 шинал июнь зуруй кьадарданул ва увцуну ур Дагъусттаннал Национал банкравун, Информатизациялул региональный центрданул директорну. КIулшивурттугу, потенциалгу бусса ванал ва даврийгу цува цукун бюхъу бусса аьлимчугу, каялувчигу уссарив ккаккан бувссар.
1994 шиная 2013 шинайн ияннин зий ивкIссар ДГУ-лул Информатикалул ва вычислительная техникалул кафедралул профессорну. Цаппара чIун лагайхту, кIицI лавгсса кафедралия дискретная математикалул ва информатикалул кафедра бувссар.
Ванал цIа дуссар «Дунияллул информациологтурал элита» каталограй, мукунна «Известные русские: кто есть кто в России на рубеже тысячелетия» тIисса каталограй. Ва увчIуссар Информатизациялул дунияллул халкьуннал дянивсса академиялул членну.
Ва ур ххюва томрайсса «Параллельная обработка информации» тIисса монографиялул соавтор, мукуна «Кибернетикалул энциклопедиялул» соавтор. Цалалусса монографиярттал авторгу ур, мигу элмулул ва кIулшивуртту дулаврил аралуву кьиматрай дур.
Ванал канила дурккун дур ттуршунниха лирчусса элмийсса макьалартту, ми рирщуну дур дазул кьатIувсса сийлийсса журналлайгу.

Артур Исрапиловлущал
Артур Исрапиловлущал
Арснащал Мурадлущал ва ванал душвавращал

Кабират ЦIаххаева, «Заманалул чIу» кказитрал корреспондент:
— Исмяиллул арс АьбдурахIман Халилов – кибернетикалул дунияллий цIа ларгсса ишккаккур. Лакрал миллатрал дянивгу бюхттулсса даражалийн гьаз хьусса аьлимтуравасса ца хьхьичIунмари.
Ялун бурган, итталун агьан къаччисса, пахру-ххара бакъасса, хьхьичIун урувгсса ур, кIулшивурттал ва аькьилшиврул ххазина дакIнил дунияллий кIучI бувну, хьхьичIун къаххяхлахисса ур. Ванал паракьатсса къуццу, занакьулушинна лащай элмулул ва аькьилшиврул щаращи къявхъа тIисса паракьатсса бярниха.

Шарип Шарипов, Дагъусттаннал шяраваллил хозяйствалул министрнал цалчинма хъиривчу, экономикалул элмурдал доктор:
– Ттун ххаришиву дикIай АьбдурахIман Халилов оьрчIний ттун ттуннагу язиссаЧапаево шяраву хъуна хъанай ва дуклай ивкIшиврия. Ванащал архIал дуклай бивкIминнал бусай ва личIинува дуккаврихух лавгсса ивкIшиву, лахьхьин бюхъу буссагу ивкIшиву. МуницIухва, гиччава най унува хъуниминнал хIурмат бан кIулсса, дакI марцIсса, хасиятрал хъинсса ивкIшиву.
Киеврал академиялул идарарттаву хъуннасса сий дуну ивкIсса ванал, республикалийн зана хьуну, информатика ва информацион технологияртту сантирай ва лябукку буну ишла дуллали дурссар жучIара. Ми зузи даврийну республикалул экономика, гьарзат чIаланну хьхьичIуннай хьуссар.
ХIакьсса интеллигент, инсаншиврул ва адаврал эбрат хьусса ва жуна гьармуниву ккаккиялунну уссар. Элмулул дунияллий лахъсса шачIанттайн гьаз хьу­сса унугу, оьрмулуву ва пахру-ххара бакъа къуццу тIутIисса, дустуран, жагьилсса аьлимтуран, архIал зузиминнан кумаг бан, иширайну чIарав ацIан хIадурнувасса ур.
Чапаевкаллал агьлу ваная пахрулий буссар, ванал оьрмулул ххуллу ва лахъазантту эбратран дихьлай ялун нанисса ник тарбия дуллантIиссару.

МахIаммадбаг ХIусайханов, профессор, академик:
– Халилов АьбдурахIман Киев шагьрулул элмийсса производствалул объединениялул гендиректорнал хъиривману, Дагъусттаннал Национал банкрал региональный Информатизациялул центрданул хъунаману, Дагъусттаннал элмийсса хъиривлаявуртту дуллалисса ва технологический институтрал хъунаману зий ивкIсса аьлимчури. Гьаннайсса, хъинну жаваблувшиву дусса, хъунисса предприятиярттал каялувшиву дурссар, ларайсса давурттай зий ивкIссар ларайсса цIардан лайкьну.
Ттун личIинува кIицI лаган ччива АьбдурахIман Халилов ЦIувкIуллал хъунасса патриот ушиву, жяматрал чIарав ацIлай, хасну ванал сипталийну, ва хIалану тамансса мюнпатсса давуртту дуршиву.
Шяраваллил жяматрайн багьлагьисса иш бухьурча, ци журалул бухьурчагу, ва тачIав тинайну къаавцIуссар, мажал бакъар, къахьунссар къаувкуссар.
Жагьилтурал насихIатчи хIисаврайгу хъуннасса даву дурссар ва дуллайгу уссар, гьар мероприятиялий чялишну гьуртту шайссар. Пахрулий ура укунсса дусная, Халиловхъал тухум жулва ХIажисуллахъал тухумран маччасса бушиврия. Барчаллагьрай уссара мудангу юбилярнайн, жува циняв пахрулувун бутанну зийгу, яхъанайгу, цIа-кьини гьаз дуллайгу унутIий.

Алексей ХIажиев, шаэр, публицист:
– ХIакьину, дунияллул цивилизация, информационный общество хIисаврай цIакь хьусса ва жулва оьрмулуву, искусственный интеллект миналул хъанахъисса заманнай, хасъсса агьамшиву дуссар ва ххуллуву цалчин шаттирду ласлай бивкIмийннавасса ца яла хьхьичIунманал, информатизациялул элмулул пионернал ва корифейнал цIа бусраврай кIицI лагаву.
Москавлив, Киеврай, МахIачкъалалив хьхьичIунсса аьлимчу ва хIукуматрал банкирдал системалуву машгьурсса сакиншинначи ушивруцIун, АьбдурахIман ур чIивисса миллатрахсса хъуннасса ччаврил виувцIусса патриотгу, дусшиврул арардаву миллатирттал ва минардал дазурду къакIулсса интернационалистгу.
Юбиляр барча уллай, чIа тIий ура цIакьсса цIуллушиву, лахъисса ва талихIсса оьрму.
Ялун ххи банна ттулва чулухагу. АьбдурахIман Халиловлун аьлимчу хIисаврайсса кьимат бишлай тикрал къахъананна. Так кIицI лаганна хIакьинусса кьинигу чIявусса вузирдал студентътал ванал луттирдая информатикалул элму лахьлай бушиву, кибернетикалул ссавний ва мудангу ца яла яргмур цIукуну ушиву ва икIантIишиву.
Гъирарай буккара на мудангу ванал билаятрай ва республикалий хъанахъимунил хIакъиравусса аьнтсса текстру, сивсуну критикагу, куртIну анализгу дуллалисса. Мукунма ванал хъинну дюххансса макьалартту чирчуссар лакрал хьхьичIунсса интеллигенциялул вирдакIну бивкIсса инсантурая: Киров ва Гулизар Абакаровхъая, паччахIлугърал ишккакку Сиражуттин Илиясовлуя, медициналул элмурдал доктор, патриарх АхIмад Хасаевлуя, историк, публицист Дундар ХIажиевлуя. Цинявннал цIарду кIицI лаган къахьунссар, дакIнин багьминналссара кIицI лаглагисса.
Хъуннасса даву дурссар ванал ва уттигу дуллайна уссар Совет Союзрал кIийла Виричу АхIмад-Хан Султаннул цIа гьаз дуллалисса ххуллийгу. Гьар шинах, гьар байрандалий хьхьичIва-хьхьичI на барча бувайссара АьбдурахIман Халиловлул. Пахрулий дакIнийхтуну мукIругу хьунна, хасну на нава, укунсса даражалул аьлимчу ттулва шеърирдугу ккалай, миннун кьиматгу бишлай, мудангу чичлансса гъира ххи буллалисса кабакьуну хьуссар. Хъамитайпалухасса хIурмат ванал хIакьсса багьадурал кунмасса бур. Гьарца инсаннахава хIурмат буллалисса, оьрмулул чIивимагума хъун уллалисса ур. Шяраваллил жяматрал бивкIулийгу, буккулийгу цачIу-чIарав ур. Цува ттаттал оьрмулуву ухьурчагу, хIакьинусса кьинигу зун ванал зумату хIурматрай зумух ласлай баянтIиссар цала учительтурал цIарду.
Арс, лас, ппу, уссу, ттатта, маччачу хIисаврайгу цимигу щукру ва ушиврийн буван лайкьссар.
АьбдурахIман Исмяилович! Виха дурсса ва дантIисса циняв дуаьрду, чIаучавуртту дузрайн дукканнав! Винма ххираминнащал цIуллушиврий итаннав! Ява, дакIний бити, ина Киевраясса вилва коллегахъахьхьун махъ буллуссар ттуршра шинал шадлугърай тайннащал цачIу щяикIан, бюхттулсса Совет билаятрал савлугъ дуллай мажлис хъун буван. Ина буллусса махъ бацIан байсса чув-адамина ухьувкун, ва базилухгу бацIан буванссар тIисса умуд бишинну. Занналгу кабакьинхьуви!

ПатIимат Рамазанова