
Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбивхьусса чIумал хъун дакъасса Лахъирдал шярава дяъвилийн лавгун ур 66 инсан, миннава 43 зана къавхьуну ур. Ватан душманная дуручлай ляличIисса чувшиву ккаккан дурсса Ссунгъур Акаевлул цIа тIурча, бусалдаравун дагьну дур.
Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбивхьусса чIумал 24 шинавусса Ссунгъур Ватан дуруччин лавгун ур. Къуртал бувну бур Снайпертурал школа. Ва усса полк тIайла бувккун бур дяъви къизгъиннийн. Талай ивкIун ур Ссунгъур Белоруссиянаву, Украиннай, Польшанаву. Украиннай Березное тIисса шяраву щаву дирну ивкIун ур. Белоруссиянаву Бобруйскаллал райондалий ва усса батальон душманнал вив ларсун, чIявусса аьралийтал кьатI бувну бур. ЛивчIсса ца-кIия инсаннал жуламинначIан буккан кьаст лархIуну дур. Вай тIайлабавцIуну бур А.Н. Сабуровлул (цIа дурксса генерал, Совет Союзрал Виричу) каялувшиндаралусса партизантурал кьюкьлувун. Ссунгъур диверсантътурал взводрал, разведывательно-диверсионный кьюкьлул командирну ивкIун ур.
Киеврайсса Украиннал паччахIлугърал Хъунмур архивраву яхьуну бур Н.С. Хрущевлул цIанийсса Тернопольский партизантурал кьюкьлуясса биялсса документру. Кьюкьа сакин хьуну диркIун дур 1941-ку шинал сентябрь зурул 3-нний, Харьков шагьрулия дяъвилул цIаравух немецнал къинттуллухун бувксса 27 инсанная. КIира шинава кьюкьлуву 850 инсан ивкIун ур. 1943-ку шинал сентябрь зуруйн бияннинсса чIумул дянив партизантурал 262 диверсия дурну дур, бат бувну бур 10 азаруннийн бивсса душманнал саллатI ва хIаписартал, аьралий техника дусса 78 эшелон ва ца бронепоезд. Талатавурттаву партизантурал душманнаща чIявусса ярагъ зевххуну, цала артиллерия дузал дурну дур.
Архиврал документру ххал буллалийни чIалай бур Украиннаву кIицI ларгсса соединениялуву чIявусса Ухссавнил Ккавкказуллал агьлу: дагъусттанлувтал, адыгей, кабардин, аьсатIин бивкIшиву. Ва кьюкьлуву ивкIун ур цIа дурксса диверсант-подрывник Акаев Ссунгъур АьлихIажинал арсгу.
1983-ку шинал «Орловская правда» тIисса кказитрай дурксса заметкалуву А. Забелин ур Ссунгъур Акаевлуйн «бог рельсовой войны» тIий. Дяъвилул цIараву ккаккан дурсса чувшиврухлу Акаев лайкь хьуну ур Лениннул ордендалун, ЯтIул ЦIукул ва ЯтIул Ттугълил орденнан, «Партизан Отечественной войны I степени» медальданун.
1942-1944-ку шиннардий ванал каялувшиндаралусса партизантурал кьюкьлул 150-ннийн дирсса диверсияртту дурну дур. 1942-ку шинал декабрь зурул 18-нний Акаев хIаласса партизантурал душманнал эшелон пIякь учин дурну, 750 немец бат увну ур. Цамур операциялуву Броники тIисса шяравусса Стеклозаводрал къаралгу бат бувну, 13 полицайгу ясир увгьуну ур. Ва операциялуву Ссунгъурдул ляличIисса чувшиву ккаккан дурну дур. 1943-ку шинал октябрь зуруй бувксса «За Родину» тIисса партизантурал кказитрайсса назмулуву соединениялул командир Иван Шитов Ссунгъурдул цIагу кIицI лаглай ур:
«Как герои Сычев
и Акаев Сунгур,
Для того, чтобы
сделать крушенье,
Темной ночью
и днем пробирались к пути
Гавриченко и Плющ, и другие…
Шиккурасса «Боевые подарки Родине» тIисса макьалалий Шитов чичлай ур: «ЦIа дурксса диверсант Ссунгъур Акаевлул 1943-ку шинал октябрь зурул 22-нний душманнал кIира эшелон нанисса муххал ххуллу пIякь учин бувну, 3 паровоз ва чIявусса вагонну ппив бувну бур. Мура кьини ванал пIякь учин бувну бур цамургу кумагрансса поезд». 1943-ку шинал май зуруй Ссунгъурдун Совет Союзрал Виричунал цIа дулун ккаккан дурну диркIун дур.
1944-ку шинал март зурул 13-нний партизантурал кказитрай цува Акаев чичлай ур: «Къундалул бакIурдай къуш бивщусса Н. Хрущевлул цIанийсса жул кьюкьа баргълагавал чулиннай походрай дачин хIадур хъанай дия. Соединениялул командирначIангу гъан хьуну, на барчаллагь увкуссия нава битултрал кьюкьлува диверсантътуравун увтун тIий, махъ буллуссия партизаннал цIа лайкьну дуруччин. Ва ца шинал хьхьичI хьусса ишри. Та чIумал на укунасса аьраличу ияв, «къучагъсса Ссунгъур» тIий кIулсса. Ттуннив ттуятува щалагу Москавуллан, щалагу билаятран, архсса ттула Ватандалун – Дагъусттаннан бавну ччай бия.
На пIякь учин дурссар душманнал аьралийталгу, миннал техникагу нанисса 21 эшелон. Шосселул ххуллурдай луркIан дурккун, пIякь учин бувссар 5 автомашина, 1 танк, бат увссар 150-нния ливчусса немец. Жул кьюкьлуву на кунмасса чIявусса буссар. Командованиялул жу дуллалимунин лайкьсса кьимат бивщунни. Ттун дуллунни «Партизан Отечественной войны» тIисса медаль, ккаккан унна Совет Союзрал Виричунал цIа дулун. Мукунма командованиялул ттуйн тапшур бунни диверсияртту дайсса роталул командирнал къуллугъ. Ттул роталул аьралийтал хIадурссар командованиялул ччимур бигар бартбигьин».
1943-ку шинал август зурул 3-нний Акаев кIилчингу ккаккан увссар Совет Союзрал Виричунал цIа дулун.
ХьхьичIрасса материаллал ялун отрядрал командир Котляровлул ва комиссар Шангиннул гьан дурссар партизантурал соединениялул штабрайн цаймигу материаллу диверсант Ссунгъуровлул дяъвилул иширттавусса чувшиву мяйжан дуллалисса, ванал усттарну дурсса разведкарттая ва чIярусса диверсиярттая бусласисса. Амма награда ВиричуначIан къадирну дур.
1969-ку шинал февраль зурул 18-нний, Киеврай Хрущевлул цIанийсса соединениялул партизантурал дакIний личIансса хьунабакьаву хьуну дур. Пикри хьуну бур кьюкьа сакин хьусса кьини кIицI лаган ванил гьану бивзсса Червонная Воля тIисса шяраву. Миксса халкь бувкIун бур, инсан ацIансса кIану бакъая тIар. Шяраваллил советрал къатрал чIирай ларчIун дур Шитовлул партизантурал кьюкьлун хасъсса мемориалданул ула. Му тIитIингу вихшала дурну дур дяъвилул шиннардил цIанихсса подрывниктал Ссунгъур Акаевлуйн ва Николай Иванчуклуйн.
1985-ку шинал Киеврай бувккун бур «О чем шелестят дубравы» тIисса Хрущевлул цIанийсса партизантурал кьюкьлуваминнал бусласимур, дакIнин бичлачимур бивщусса соединениялул комиссар Иван Гитулярдул хIадур бувсса лу. Микку Ссунгъур Акаевлуясса материаллугу, мунал суратругу дур. Ххувшаву ларсун 40 шин бартлаглагисса чIумал, Ссунгъурдун дуллуну дур Буттал кIанттул цIанийсса Хъун дяъвилул 2-мур даражалул орден.
Ссунгъур Акаев машгьурну ивкIун ур душманная кьисас ласласиминнал дянив «бог рельсовой войны» тIий.
Цала чичрурдаву партизантурал соединениялул штабрал хъунама И. Дылько лавайсса кьимат бишлай ур дяъвилул шиннардий Ссунгъурдул дурмунин.
Дяъви къуртал хьуну махъ ялапар хъанай ивкIун ур Орел шагьрулий. Зий ивкIун ур Горпромкомбинатрай. Хъинну хIурматрай ва бусраврай ивкIун ур. Ванал цIа дизлай бивкIун бур пионертурал кьюкьран. Ялув кIицI ларгми наградартту дакъассагу, ванал бивкIун бур Высший Польский Ордендалул Арцул Ххачгу.
Цила чIумал виричунащал хьунаавкьуну ивкIсса Зиявуттиннул арс Хъурхърал шяравасса Володя Мишаевлул уттигъанну Ссунгъур дакIнин утлай, цаппара затру бувсунни.
– Ттул ппу Зиявуттин Хъурхърал шяравассар, нину Орлов шагьрулиясса оьрус дия. КIиягу учительтал. Тийх Ореллай хар-хавар бакъа кIул хьуну ия ттул ппу Ссунгъурдущал. ХхюцIалку шинну духьунссия. Базаллувух нанисса буттан хIисав хьуну ур къалайчинал чIивисса будкалува цала хъирив уруглагисса инсан. АрхIал нанисса ттул ниттирссингу му хIисав хьуну, буттахь увкуну бур: «Зула тихасса инсанни тагу», – куну. КIураавну, ппу кIул хьуну ия муму-тамур, муххал кьай-кьуй дакьин дуллалисса Ссунгъурдущал. Дяъви къуртал хьуну махъ Ореллайн увкIун, тийхва авцIуну ивкIун ур. Мунал оьвкуну, ппу хъамалугу лавгун ия. ДакI тIиртIусса, аьчухсса инсан ия, ххуйну кьамул увнав тIий буслан икIайва ппу.
Ялапар хъанай ивкIун ур чIярусса дяъвилул наградартту лайкь дурсса фронтовик лувчIиннивсса къума-цIансса къатраву. Мукун намусъсса, хьхьичIун къаххяхлахисса ивкIун ур. Махъсса шиннардий «Орловская правда» кказитрай ванаясса макьала дурксса чIумал кIул хьуну, буллуссар Ссунгъурдун квартира. На навагу хьунаавкьуссара Ореллай Ссунгъурдущал. Тава будкалий зий ия. Нагу хъамалу увссара.
Дагъусттаннайн 80-ку шиннардий ивзссаххай ура. Ттул ссу бивкIуну, буттан жижара бия «Дагестанская правда» кказитрай. Му ккавккун, къатта лявкъуну увкIссия жижара бан. Ххувшаврил байрандалул кьини ппугу лавгуна га барча ан. Ппу дунияллия лавгун махъ жу хьунакъабавкьуссару, – буслай ур Володя.