Агъвалив абад увссар лакрал Виричу

25 шинал хьхьичI, 1999 шинал, хар-хавар бакъа Дагъусттаннайн дунияллул террористътурал кьюкьри ххярхсса тарихрал иширан хасну кказитрай рирщусса язи язими макьалартту.

Цал хьхьичIмукъун кIанай

МахIаммад Берцинаевлул чIявуну тикрал байсса бивкIун бур: «Умереть не страшно, но важно очень, как умереть» куну. Му калималул мяъна лакку мазрай, бивкIу­луву бакъар иш бусса, агьаммур иш — инсан цукун ивкIуну урив, мунивур бусса тIисса куннасса дур.
МахIаммадлун цува увсса билаятрай, Германиянаву къуллугъ буллан багьну бур. Ца ппурттуву, июньдалул 27-нний нину дурсса кьини барча дуллалисса открытка дуркIун дур мунаяту. Нину Ххадижатмур июльданул 27-ннийя дурссача, туну, ниттилгу чивчуну бур арснайн чагъар: «Ттул аьзизсса арс, къавхьунни ттуя ххуйсса нину, вин на дурсса кьини хъама риртунавхьур, ттуща ина ххуйну тарбия ан къавхьуссара».
Арснаятугу цIуницIа бувкIун бур чагъар, лажиннича, бавай, багъишла ити, цIуххингу ламус хъанай, аьйкьуну лявкъуннача, лажинни ттул чагъар щинчIав ккаккан мабувара, на укунагу начну ура. Ма­хIаммадлул чагъар къуртал бувну бур укунсса мукъурттийну: «Силу своего воспитания ты поймешь позже» («Вин вила тарбиялул бияла-гуж махъри кIулхьунтIисса»).
МахIаммадлул ссил, Светланал вай ххару хахливун лавсун бур.
Ялагу. МахIаммадлущал ца частьраву къуллугъ буллай ивкIсса капитан Биюкагъа Лачиновлул (вагу уссия жущал Агъвалив) тIива: «МахIаммад ххуйну кIулми ганал дурсса чувшиврул махIаттал къабунни, цинявннан кIулссия ччимур ццахханнусса ишираву га тачIав, цукунчIав цаламур бакI ххассал буву акъашиву».

* * *
Кказитрал редактор Качар Х1усайнаевал, вин ЦIумадав гьан багьлай бур, кIий МахIаммад Берцинаевлул ва мунащал ливтIусса жагьилтурал аьпалун гьайкал дацIан дуллай бусса бур учайхту, ца чулуха ттула бурж биттур буван наниссара тIий бухьурчагу, чIири-кьирисса нигьгу дур дакIний, 270 километралул манзилданий Агъвалив бияннин, кIукъакIулсса инсантуращалсса аьрххи цукунсса бикIанавав тIий. Амма МахIаммадлул нину Ххадижат ва Светлана яхъанахъисса къатравун буххайхтува, гайннаннин бавтIсса хъаннил цIувххунни: часса бура?
-Цалчинмур ЦIувкIрату.
-Утти ина Кьубатуссара, кунни. Ттул дакIгу гассят гъилишиврул, чаннал дурцIунни. Дував цалчинсса жямгу: укунсса кулпатраву хъуна хьусса оьрчIая виричу къавхьуну цуя шайсса?
МахIаммадлул уссу Рустам жула ялун уххайхтугу (МахIаммад ва га кIинничалт бивкIшиву дакIния бувксса на) нигьа бусаврил гьанавиххи хьунна. Ттул лажиндарал ранг даххана хьушиву бувчIусса ниттирссу Аьйшатлул бувчIин бунни: «Ккакки-ити цува МахIаммад…»
Яла ЦIумадиял райондалул агьлугуя ттухь буслантIисса: Рустамлуйн ящайхту, МахIаммад ккавкссаксса шару тIий.
Журив ххуллийн букканнин Ххадижат ниттирссищал буру Берцинаевхъал кулпатрал суратирттал альбомру ххилтIу буллай: вана аьралий чиндалувусса ппу, майор Исмяиллул сурат, вана прапорщик МахIаммадлулмургу… Чачаннавуяхха зий усса МахIам­мад, тийх дяъвилул къавгъалул гъургъаза дуну, чиндалулсса, низамралсса байма акъа, прапорщикнува ливчIсса аьралий хIакин. Мяйжанссар, ивкIуну махъ ганан чIавама лейтенантнал цIа дуллуссия. Дуллуссия мукунна «Орден Мужествагу», дурссар хIукуматрал дан багьайсса аякьагу. Ниттил Ххадижатлуллив тIива: прапорщикнал чиндалуву, лаякъатрай яхъанайна икIарчагу бусса оьрмулухун арс сагъну ччива, кулпатращал лаякъатрай яхъанай уссия га, амма ца кьини къархьуссар жул ялун къаивсса. «ВичIа щяивкIун чяй къахIачIарча, шану къабияйри, бавай» тIун икIайва.
Альбомраву так-туксса дакъа МахIаммадлул суратру да­къар. «Вай бачIвасса кIанттурду Ма­хIаммадлул суратру диркIсса кIанттурду, чIалай бурив, гьарнал ласлай жунна ца сурат къадиртун дур», — тIий бур Ххадижат.
Агъваливсса лахъисса ххуллиямур къабусланна. Жу, щаллу-ккурккисса автобус бувцIусса агьлу най буру жула виричусса арснал жан дуллусса кIанай пахъ багьну бацIан. Жангу жан дулаву куну учин бигьарив, 17 ккулла щуну лявкъуссар МахIаммад Берцинаевлуйн. Дежурствалийн гьангу цайва яржа бакъанува, цаманахлу даврийн лавгун ивкIсса аьралий хIакиннайн. Кьадарданул кIунур учиннув, чичрур учиннув? Ци кIулли, хIакьину-гьунттий боевиктал ЦIумадиял райондалийн ххяххантIиссар тIисса хавардал кув командировкардай архну лаглай, кув багьана лявкъуну хьхьичIа букьлай бивкIсса гьантрай цаманахлугума кьини лахъан махъаллил къашавува чувнал тIул дакъарив? Ца ва хIучча къагьарив, МахIаммад цаламур бакI ххассал буву къаивкIшиву исват бангума?
ЦIумадиял аьрщарайн гъан хъанахъиссаксса, хIат-хIисав дакъасса ельданул, кьюкьрай бавцIусса кIялагьилул мурхьирдал, цал архIал ттюнгъану кьянкьасса тIабиаьтрал жул дакIру ххари-пашман дуллай дур. Ча-чунгу ххяллу, ххяллу… Ххяллаву тIурча мурхьирдал хIалурду. Автобусрал чIавахьулттийх ябатIин къашайсса тIабиаьтрал хIикматирттайгу тамашалий МахIаммадлул мачча-гъанми га дакIнин утлатисса ихтилатру буллай бур.
МахIаммадлул арсру Зураб ва Сяид автобус бацIан бувтари карчI дакъа кьатIув буклай, ххуллуцIсса ччикьри датIлай, ятIул сус канай бур. ЧIивима Сяид гьашину МахIачкъалалив кадетътурал корпусравун дуклан увххун ур, постирдайсса саллатIтуралгу чIава саллатIнащалмур а-ия личIиссава бур.
Агъваливрив жул хьунийн бувккун бур илданул жямат. Гай макьгу лихьлай,жуйн хъямаларду багьлай бур. Жу ливкру МахIаммад­лущал бивтун увтсса сержант Закарья ХIусайновлул къушлий. Ганал нину Заибат ва Ххадижат лахъисса хIаллай цанницIун ца лавчIун бур. Оьрус, яру ва лакку мазурдий жянгъа бивхьуну буру. Ниттихъалмур мазрив цархха. Заибат ва Ххадижатгу цаннил макь ца лихьлай бур. Ппу дунияллия гьан дачIи шинал хьхьичI увсса Закарьянал чIивитIу МахIам­мад­ма чIявусса хъамал бучIаврия ххарил лехлай, ккуз-ккуз тIий лечлай, жун цалла хъус-игрушкарду ккаккан дуллай ур. Буттал лажиннагу къакIулну хъуна хъанантIиссар тти вагу.
Закарьянал къатрал чIарах нанисса неххал чIунихгу вичIилий, шанавун гьан хIарачат буллалисса ттул хьхьичIрив яла-ялагу дар­цIунура дур цаннил макь ца лихьлахьисса кIира нину.
КIюрххиларив ссинкьлил чIугу байгьлай ялун дурххунни МахIам­мадлущал бивтун увтсса кIилчинма оьрчIал, Сулайманнул нину. Сулайман Сапиюлаев чIаххурайсса Кедиял шяравассар. Ганалмур нину ПатIиматгу гиччар дуркIсса. Тти гай шаннагу нину цачIун хьунни. Шаннагу ниттил ца дард, ца къюву хIала дурххунни.
Жагьилтурал жанну дуллусса заставалий ил-аьлам халкьуннал бур. Гьарми жучIан гъан хъанай, ала-ссаламрай бур. ЦIумадиял агьлу, шагьрурдаясса хъамал гиккун бавтIун бур гьаманки гана га кIанай жанну харж дурнутIий жагьилтурал, гиккугу гьайкал даврия рязину. Гукунсса гьайкаллу Агъвалив кIира цаймигу дур: ца — райадминистрациялул, цагу — РОВД-лул хIаятирттаву. Укун шамилчинсса гьайкал тIитIлатIавриватугу чIалай бур ливтIуминнал аьпа цуксса бюхттулну буссарив цIумадиял агьулданучIа.
Аьпалул митинг тIитIлай, ЦIумадиял райондалул администрациялул хъунаманал хъиривма МахIаммадзагьид Аюбовлул увкуна:
«Жува махъ буллуссия вирттал ливтIусса, гьамин, вана ва кIанайгу гьайкал дацIан дуванну куну. Жува махъ бацIан барду, жулва бурж биттур барду».
Хъирив цалва ихтилатраву мюхчаншиву дуруччаврил­сса буллалисса, райадминистрациялул бакIчинал хъиривма МахIаммадрасул Гагиевлул чIурчIав дурна, цIумадиял агьулданул доллардах къирият къадарххушиву, жард къакуну застава ядурсса жагьилтурал аьпа абадлий уттавану бикIантIишиву. Боевиктал ЦIумадиял аьрщарайн ша ласун къабитаврил цIаний жанну дуллусса жагьилтурал чувшиврун кьимат бишлашисса ихтилатру бувна РОВД-лул хъунама, полковник МахIаммад Аьбдуразакьовлул, райондалул собраниялул председатель, школалул директор МахIаммадшяпи Жахбаровлул, ФСБ-лул райондалул управлениялул хъунама, майор АхIмад Иманшяпиевлул, Венгриянавусса дяъвилул участник, пенсионер Кьадир Исламовлул.
Закарья дуклай ивкIсса школалул учитель МахIаммадзакир Аьвдулмуслимовлул бувккуна виртталсса жагьилтуран хас бувсса, оьрус мазрай цалва чивчусса шеърирдугу, Закарьянал ниттил ниттил яру мазрай чивчусса шеърирдугу. Шиккува ванал райондалул бакI дургьуминнахь тавакъю бувна шамагу жагьилнан «Чувшиврул орден» анавар бувккун дуллуну дунавхьур, миннан уттиратти Геройтурал цIарду дулаврил масъала гьаз буван.
КIанттул шаэртурал ляхъан бувсса шеърирду бюхханну бувккуна дуклаки оьрчIалгу. Ттунма тачIав ккавккун бакъара гаксса личIлулну шеърирдах вичIи дирхьусса агьлу. Ччарча оьрус мазрай, ччарча яру мазрай зяй-зяй тIий бия шеърирду. ДакI хъюлчай учин дайва «МахIаммад Берцинаев» куну учайхту. Лаккучунал чувшиврия, лакрая бия ихтилатру.
Ххадижат Берцинаевал гьайкал дурсса инсаннахь, Аьрасатнал цIанихсса художник Аьли МахIам­мадовлухьгу, райондалул администрациялухьгу барчаллагь тIий, увкуна: «Ххирасса уссурвал, ссурвал! Дакъа­ссар дунияллий арс­нацIа хьусса ниттилнияр хъуннасса дард цамур. Дакъахьунссар жул, шанмагу хъамитайпалул къю­вулияр хъуннасса къювугу. Амма жу жула арсваврая пахрулий буссару, гайннал жула лажинт лухIи къадурну тIий. Гьамин вана ва кIанай жанну дуллуну дур жул арсваврал. Миннал оьрмулул махъва-махъсса лахIзарду хьхьичI бацIан булларча, жул дакIру шиши дагьлай дур. Амма жу яхI буллай буру. Жула оьрчIал оьрчIру нахIу­ну, паракьатну, бавкьуну яхъананссар тIисса умудрай буру. Буруччара жула Дагъусттан. Ядувара жула халкьуннал дусшиву».
МахIатталсса иш му хьунахха, гьайкал тIиртIуну ца хIалатрава авкьатсса хъаттирдугу палцIатIи дуллай, шанма барзу гьаз хьуна ссавруннайн. Операторталгу хIарачат буллай бия му караматсса сурат пленкалийн ласун… Хъунасса шаэр Расул ХIамзатовлул увкуну бур, аьрая зана къавхьуми кIяла кьурукьирттайн кIура бавссар куну. Ци кIулли, заставалий жанну дуллумигу барзултрайн кIура бавссарив. Акъахьурча, ци аьламатъя, ци караматъя.
КIивайвагу жяматрал делегациярду дус буллалисса мажлис хьуна Агъвалиллал школалийгу, милицанал отделданийгу. Милицанал отделданий виртталсса жагьилтурал аьпалун музей-къатта бувну бур. Шиккува бусан, жу милицалтрал отделданул хIаят­равун буххайхтува жучIан гъан хьусса капитан МахIаммад ГъазимахIаммадов Ххадижатлул хьхьичI кьяпагу бувкьун, икрамрай авцIуна: «ХIалал бити жу, нинуй, жуяр яхIлувсса арс инаварча тарбия увсса» тIива. Агъвалиллал администрациялул бакIчи АхIмад АхIмадовлулгу (ва та чIумал ополчентурал командирну ивкIун ур) тIива: «На Ххадижат Берцинаевал бюхттулсса дакIнил хIайран уллай ура, ца ччай бурча танил хьхьичI никирттайн агьну нава хIайранну ушиву бусан. Мукун бугу-буванна».
Буниялттунгу, АхIмад ца шаттирал тийнай къавхьуна шанмагу гьантлий ХхадижатлучIату. Ниттийх куна, ганийх кагу руртун, занай ия га Агъвалиллал кIичIирттавух Ххадижатлухь цала шяраваллил тарихрая, багьу-бизулия буслай.
Райондалий каялувшиву дуллалими, Закарьянал ва Сулайманнул тухумирттал инсантал, милицалт (кIира шинал хьхьичI Агъвалив 18 милица ивкIун ур, утти 150 уну, милицанал шагьрулийн багьсса кунмасса иш бия формалувусса чиваркI чIявушиврул) жу тIайла буккан бувкIуна ЦIумадиял райондалул дазуйн бияннин. Гиккугу хьуна ххуллу­хъиндарансса мажлис: ххаллилсса балайрду, барчаллагьрал махъру, хьхьемавххусса яру… ХIайп, жува, кIива миллатрал агьлу хIасратрал гъан бувсса!
Циванникьай жува хъиннийгу хьуна къабакьлан, циванни хажалатирттал гъан баннин бацIлан? Укунсса пикрирду бия ттул бакIраву цIумадиял агьулдания личIи хъанахъийни. ТачIав хъама къабитанссар гай жухьва ххуллухъин тIий бивкIсса лахIза — гай бия кьюкьа дурну бавцIуну, жу тIурча ца-цаних гъан хъанай цинявннал кару дугьлай, хъямала багьлай.

Виричунал тухумран буржлувссару жу

МахIаммад Берцинаевлул ва мунащал архIал ливтIуминнал аьпалул хIурмат цуксса хъунну буссарив буккултран цанмагу исват хьуншиврул, на цаппара вакилтурал «тIайланмасса гъалгъа» (учиннуча) зул хьхьичIун ласлай бура.

МахIаммадрасул Гагиев, райадминистрациялул хъунаманал хъиривма:
-На гьуртту хьуссияв Кьубиял школалун МахIаммад Берцинаевлул цIа дизлазисса шадлугърайгу. Кьубиял агьлу ва жул агьлу уттиния тийнмай цачIу щябикIлай-бизлай, ца миллат кунма бикIан аьркинссар, жула шяраваллал делегациярду хьунабакьлан аьркинссар. На зуйн оьвтIий ура, жучIанма гъинттул бухьхьияра тIий, гъинттул жучIа неъматсса тIабиаьт дуссар, амма на зуйн утти талан оьвтIий акъара… Зунмагу асар хьухьунссар, ЦIумадавгу халкь жура-журасса буссар. Амма МахIаммад Берцинаев хъун ув­сса миллатрал хIурмат жул аьрщарай гьарманачIа буссар.
Лак ттул дусталли, аьпа биву, Арсен Каммаев, Кировский райадминистрациялул бакIчи Артур Исрапилов. Утти зугу, цинявппагу ЦIумадиял агьлугуру.

МахIаммадшяпи Жахбаров, райондалул собраниялул председатель, школалул директор:
-Закарья ва Сулайман ттул ученикталъя. Ттула уссугу та талатавриву ясирну агьуна, мугу, мунацIунсса кIия милицагу мурахас бувссар на. МахIаммадлущал кIул хьунсса сант къадагьуна, амма ттуна му хъинну ххуйну кIулсса куна икIара. Хаснува Рустамлуйн ящайхту, ттуна суратирттай акъа къаккавксса МахIаммад ккавкссаксса шара. ХIакьину жунма ккавккунни шиккун циксса чIявусса агьлу бавтIссарив, транспорт диркIссания щалла шяравалу заставалий дикIантIиссия.
На дакIнийхтуну барчаллагь тIий ура лакрал миллатрахь, укунсса арс тарбия аврихлу. Му тарбия увсса ца ниттил акъархха, щала тухумралли, шяраваллилли, миллатралли. Му хIадурну ивкI­ссар чувшиву дуван, му хIакин-я, ярагъ кIунттил бугьан буржгу бакъассия. Чувнал кунна кьини лархъунни. Жу школалул оьрчIру мунал чувшиврия пахрулий тарбия буллантIиссару.

АхIмад АхIмадов, Агъвалиллал шяраваллил администрациялул бакIчи:
-Га ппурттуву аваза хъунмасса бия, кув шагьрурдайнмай лихълай, хьхьичIа букьлай бия, на ополчентурал кьюкьлул командирну уссияв, вай жагьилтураллив бару бувну, боевиктал жул аьрщарайн буххан къабивтссия. МахIаммад сайки циняв ккулларду харж хьуннин битлай ивкIун ия, агана миннал ххуллу буллуссания, жул шяравалугу пасат дан­тIиссия, щалла райондалул иш оьчулий багьантIиссия. Боевиктал цайнма данди бувкми чIяву­сса бусса ххай бивкIун бия, на шиккун увцуссия Хаттаблул телохранитель, мунал цимурца тIай­лану бувсуна. Бувсуна жула жагьилтурал кьянкьану бацIаврил цавунна нигь руртшиву, силисттачитурал цIухху-бусулул исват був­ссар: агана боевиктурал застава ларсъссания, щалла район, хIатта Дагъусттан нигьачIисса иширавун багьссия.
Спортшколалул тренерну уну, ттун кIулли Закарья ва Сулайман цукун итххявхсса оьрчIру бивкI­ссарив, МахIаммадгу миннащал ца ххуттай уссар. Жу мукьийла чичарду Аьрасатнал президент ПутиннучIан, жула вирттавран Геройтурал цIуртти лайкьссар тIий.
Дяъвилул гьантрай лак хъинну жул чIарав бавцIуссар, дуки-хIачIиялул, аьркинмунил кумаг бувссар. ЦIумадиял район мудангу зул чIарав дуссар.

МахIаммад Аьбдуразакьов, РОВД хъунама, полковник:
-На дяъви байбивхьусса ппурттувугу Агъваливра ивкIсса, республикалул уголовный розыскрал хъунаманал хъиривчуну уну, командировкалий шиккун тIайла увккунав, ми жагьилтал пострайн тIайла буккайнигу нава чIарав уссияв. Ва зурул ацIунний жу чIа­ххувсса районнайнгу оьвкуну, ми жагьилтурал аьпалун турнир дурссия, му гьаршинах дуваван­тIиссар. Вана хIакьинугу заставалий гьайкал тIитIлай буру, укунсса гьайкаллу утти тачIав дацIан дуллан къабагьаннав. ХIатта нава ми чиваркIуннал чувшиврул бардултравух унугу, ттул дакI якьама хъанай дур Ххадижатлущал гъалгъа тIинийгу, Светланащал ва Шагьрузатлущал гъалгъа тIи­нийгу.
Лак тIурча, ттул маччахъулли. Ттул бажа лаккучуя, Шуниятусса, ивкIунни, аьпа биву. Лак ва яру­сса даимгу нахIуссия.

АхIмад Иманшяпиев, ФСБ-лул райондалул управлениялул хъунама, майор:
-На нава Гергебиллал райондалияссара, дяъвилул тIурча жула дусшиву ххалдиргьуссар. Дагъусттаннал агьлу даимгу балардал цачIунъя бувайсса, ххарину ура лак ЦIумадав бучIавриягу. ХIатта кьурчIисса иш савав хьурчагу, лак бувкIунни шийн. Укунсса иш къабагьссания лак та бучIанссия?
Военкомнал хъиривчуну райондалий зий уссия Сун­батIлия­тусса Щамхал Хизриев, филологнал кIулшиву дусса, мунал ххаллилсса шеърирду чивчунни застава ядуллай ливтIусса жагьилтуран хасну, цIанакул Щамхал къашай хьуну МахIачкъалаливри.
Цукун ххуйсса дуклаки оьрчI­ру бия шеърирду ккалай, миннал бучIантIимунил цIа­нийри вирттаврал жанну дуллусса. Жула миллатирттал ккаккан бунни жунма куннал кув буручлай яхъанан ччай бушиву. МахIаммад Берцинаевлул, МВД-лул виваллил аьралуннал 102 бригадалул хIакиннал оь экьи бувтIуссар яруссаннал аьрщарай, ялун нанисса никиран тархъансса Дагъусттан аманат буллай.

МахIаммад Гъазима­хIамма­дов, СОГ-рал командир, капитан:
-Цаппара нигьабусулт райондалия ливхъун нанисса ппур­ттуву, снайпертуралгума хьхьарашиву дурсса ппурттуву Ма­хIаммад Берцинаевлул жу бурувччуссару. Мунияту жу буржлувссару мунал ниттингу, кулпатрангу, мачча-гъаннангу, ва яла-яла, арсурваврангу.

МахIаммадрасул Аьбдуллаев, СОГ-рал командирнал хъиривчу, хъунама лейтенант:
-Виричусса буттан кIакIаш­сса арс къааннав учайссар, мунан буттал душмантурая кьисас ласун багьантIий бухьурчагу. Къучагъсса жагьилтурал цивппа ятIул бичин къабувшиву бувчIусса ляхъиндалухь жу барчаллагь тIий буру.

Кантата Казбекова, Аьрасатнал цIанихсса учитель:
-На къумукь миллатрал хъамитайпара, оьрмумур шикку лавгунни. Заставалий ливтIусса оьрчIру ттул ученикталли, цавай хъинсса, итххявхсса оьрчIру буссия, хъамагу къабитанссар. МахIаммадгу ттула ученикри тIий бикIанна. Ттун ччива зул оьрчIру жула школалийн бувкIун, ччива жува ччя-ччяни хьунабакьлай. Гьайкалданул автор Аьли МахIаммадовгу ттул ссил ласри. Лакрив жун хъиннува ххирассар, ниттиуссил кулпат лакку инсанни, уссил кулпат бачIи лакку инсанни. Лакрангу чIа учин ччива, зул миллат укун ххуйсса арсурваврацIа махIрум къахъананнав, кьини дюхъаннав куну.

Якьуб Исякьов, ЦIумадиял райондалул оперативный службалул отделданул хъунаманал кумагчи:
-Ттулмур оьрмулуву ва хъиннува агьамсса ишри. Закарья ттул ссийл арс унутIий бакъарча, талатаву хьусса кIанттайн на цалчинминнавух ивнутIий. МахIаммад Берцинаевлул жан дуллуна сайки жул карунниву, МВД-лул министрнал хъиривчу МахIаммад Оьмаровлул гавацIана увкуна, шамагу жагьил Геройтурал цIардан ккаккан буван куну. На МахIаммадлущал кIул хьуссияв, ка дулайссия. Га кьини ккуллардал муркIа бувсса жагьилталгу хьхьичI бивхьуну, жул арамтал мюрщи оьрчIру кунма аьтIий бия. Утти Рустам ттул уссур, Закарьянал кулпат ва Шагьрузатгу ссурвалли, МахIаммадлул арсру ва Закарьянал оьрчIругу хъуни хъанантIи­ссар уссурвал кунма.
Зунгу барчаллагь жул аьрщарайн бувкIсса, ттун хъинну ххуйну кIулли зун цукун захIматну бивкI­ссарив. Утти зу жуллу, жугу зуллу.

Кьадир Исламов, Венгриянал дяъвилул иширттал участник, пенсионер:
-Александр Матросовлул пулемет къукъу бакьин бувсса кунма, МахIаммад Берцинаевлул, Закарьянал ва Сулайманнул вагьабийтуран ххуллу лавкьуссар. Жул арсурваврал жу кьюкьин къабунну, къирият дурурччунни, цив алжаннул ххари баннав.

Биюк агъа Лачинов, № 72 аьра­лий частьрал отделданул хъунаманал хъиривчу:
-Жу хъинсса гьалмахталъяв, га хIакьсса чув-адимина ия. Ганан циняв ххуйми хасиятру дуллуну дия. Частьраву МахIаммадлул аьпа хIурматрай ябуллай буссар, аьпалул музей буван дакIний буру, ганал янна, кьай, чагъарду батIлай буру, музей байхту зуйнгу оьвчинну.

* * *
Агъвалив на зучIа лак бувагу бакъарив тIисса суалдания бизар хьухьунссия, хасну вана ва мероприятиялийн шагьрулия бувкIсса хъамитайпа буссар лаккучунан хьуну бивкIсса кунни. Яла хъаннил ккучундалуву ххал бувну, «вана вари лаккучунан хьуну бивкIсса, утти личIи хьуну бур» кунни. Ганилгу, личIирив, арсру лакрихха кунни. Лагма-ялттуминнал жуяту биялсса хIаз лавсунни, га жул шяравучунан хьуну бивкIсса лякъайхту. Туну 5 азара инсан яхъанахъисса шяраву лакрал кьанкь дусса ца хъамитайпа, мугу жула шяравучунал кулпат лякъаву хIаз къабизансса ишгу бакъархха.
ПатIиматлуллив укун бувсунни цуппа Берцинаевхъал кулпатращал дус шаврия: «Жула райондалий хIакин-лаккучу ивкIушиву, мунал дурсса виричушиврия баяйхту, хьурдай танал кулпатращал кIул хьун тIий, бацIан къахъанай бура. Амма тай инсантурал хьхьичIвагу цукун ба­цIава, жула аьрщарайн нааьналий бухьунссар тIий бура. Лявкъуну Ххадижатгу, ванищал кIул шайхту, бувчIунни вай караматсса инсантал бушиву, Ххадижатгу утти ттул нину кунмасса инсанни».
ПатIимат Рамазанова
№38 «Илчи» 2009 ш.