«ХIайп, хъунмур никиран дакъа, къадурчIлачIисса ниттил мазрал аваданшиву!»

Республикалий ниттил мазурдил ци тагьар дуссарив бувсунни Аьрасатнал Чичултрал союзрал Дагъусттанналмур отделениялул хъунмур, ПаччахIлугърал премиялул ва литературалул Расул ХIамзатовлул цIанийсса премиялул лауреат, дунияллул халкьуннал дянивсса ва Аьрасатнал лагрулийсса литературалул конкурсирттай ххув хьумур, «Аьрасатнал мусил кьалан» журналистътурал премиялул лауреат, шаэр ва таржумачи Миясат Муслимовал.

– Ссал кIункIу бувра ина литературалувун?
– Гьарзат дайдирхьуна луттирдахсса ччаврияту. На школалийн зананнинма луттирду ккалан бикIайссияв, ччяни буккин лавхьхьуна. Ттун ххан бикIайва, хIакьсса оьрму луттирдаву бусса кунма. Мукьилчинмур классраву дуклакисса ппурттуву шеърирду ва кьисса чичлай байбивхьуссияв. Кьисса къуртал къабувссия, назмурдуми Дагъусттаннал паччахIлугърал университетрал филологиялул факультетрайн дуклан бухханнин чичлай бикIайссияв.Таний библиотекарттай хъунмурчIин так совет литература дикIайва. Дунияллул литература лахьлан бикIайхту, на ттуйра къадагъа дирхьуссия чичлан. Генийтураяр махъ литературалуву цир дуллантIисса? Лащинсса шаэрнунияр, литературалул ххуйсса учитель хьуну хъиннихха куну, оьрмулул 45 шин хьуннин на кьабагьну бивкIра. Дахханашинна хьун дурсса чIун – Бесланни. Чичрулул даву ттулла даву душиву бувчIуну тIий бакъарча, оьрчIайсса зулмулул, къиялул къюву мукун гужсса дияхха, къюкI пIякь учин куннасса. На тай оьрчIаяту назмурду чичлай байбивхьуссияв, тай оьрчIал цIанияту. ЧIумуйсса къюву рахIат дурксса кунмасса иш шайва. Яла на пикри бувссия, нитти-буттан цуксса захIматну бухьунссар тIисса. Тайннан оьрчIал аьпа уттава буллалаву аьркинну бухьунссар тIисса. Бесланнайн бияйхту, ттун бувчIуна, нитти-буттан назмурду аьркинну душиву. Цинярдагу 25 назму дуссия. ЧIявусса бия, цалами оьрчIаягу чичакьай тIисса. Ттун бувчIуна, назмурду аьркинну душиву, назмурдайну на цайминнахлу миннал учин ччимур тIий бушиву. Гихуннайгу назмурду чичлансса ихтияр дуллуссия ттухьхьунна.
– Щинна ина назмурду чичлачисса?
– ЦIубутIуй ттунна, яла чирчуну къуртал дайхтугу, магьир дуллан бикIара, ккалаккиманал, мукъул хIурмат къабувну бур тIий, аьй къадуван. ОьрчIансса назмурду ттул чансса дур, хасъсса аудитория оьрчIру бунугу. Дур планнугу.
– Урив ина эбрат ласун кунасса шаэр?
– Ттун тачIав ччан къабикIай­ва щихачIав лавхьхьуну чичлан. Му хъянсса иш бур. Ттун ччан бикIайва классиктурал кунма ххаллилну чичлан. ЧIявусса шаэртал на ттулла къюкIливух итабавкьуссар: Тютчев, Мандельштам, Гарсиа Лорка… Ттун ччай бия, ттуллами назмурдалгу буккултрайн асар биян бувну, луглан багьлай бия ттулвамур чIуних, ххуллу-ххуттах. Инава цу буссарив бувчIин бигьа ба­къархха. Шеърирдаллив кумаг буллалиссар, чил чIунил биялалува бувккун, вилвамур ххуттайн бучIан, инава цу буссарив ттирикIин. Щиха-бунугу лащан ччан бикIайсса чIава оьрмулувури, гьарманал цалла хасъсса ябитаву дуссар дунияллух, цалва буруккинтту, щихачIав лахьлангу аьркиншинна дакъассар.
– Ссаятуссар вил поэзия?
– Ттул поэзия личIи-ли­чIиссар. Стилистикалийн, тематикалийн бувну. Ттуву жура-журасса буссар «на». На лаккудушра, Ккавкказуллал инсанна. МуницIухва, на оьрус инсанна, оьруснал культуралий хъунма хьуссара, оьрмулухун оьрус литературалуха зий бура, ххирар Аьрасат. На дунияллул культуралунгу аьчссара, муниятур Дагъусттаннал идентичность – гьарзат цанницIун ца дакьин дурсса, чIярусса къатру дусса пирогри. На чичара ччаврия, тIабиаьтрая, Ккавкказуллая, Дагъусттанная, ниттия, музыкалия, художниктурая ва ттуна яла ххираманая – Пиросмания. Террроризмалия ва политикалиягу чичара, оьрму цуппагу жура-журасса буну тIий, дакIгу гьармунин жуав дулун кIункIу шайну тIий.
– На дуккав вил назмурду. Ми оьрус мазрай чирчусса дур. Циван?
– На чIивисса бусса чIумал, шагьрурдал школардай ни­ттил маз лахьхьин буллалисса дарсру къадикIайва. Мунияту ттун ниттил мазрай чичингу, буккингу къалавхьхьуна. Да­гъусттан – яла чIяву миллатру бумур республикар, 36 миллат буссар, жу оьрус мазрал гъан буллалисса. Шиккура дишинну оьрус литературалухсса ччаву. Ттун оьрус мазри ниттил маз хьусса. Ттун му маз ххуйну кIулли, пик­ри му мазрай бувара. На бура публицист, литературовед, шаэр. Ттул дур билаятрал журналистътурал яла лараймур награда – «Аьрасатнал мусил кьалан». Гьаннайсса, оьрус маз къаоьккину кIулли. ХIайп, ттун къакIулли ниттил маз ххуйну, гъалгъа буванну кIулли, литературалул маз къакIулли. Иш укун багьунни. Утти ттулва оьрчIал лахьхьавур ттун агьамсса. Вилвамур мазгу къакIулну, оьрус мазрайгу къаххуйну чичлачавур баласса. Мукун чичлаяр, бувагу къачичлай хъиннихха.
– Вил ниттил мазрай чивчуссагу бурив произведенияртту?
– Бакъар, на ниттил мазрай ца хха чичин бувассара. Ттул назмурду машгьурсса лак­рал чичултрал таржума дунни, «Ниттил макIру» тIисса лу дунияллийн бувкссар. На ххарину бивкIра ва лу дунияллийн бу­ккаврияту, оьрус мазрай ххуйну буккин къакIулсса ниттилгу циятува чивчумур лакку мазрай буккаврия.
– Региондалий дагъус­ттаннал мазурдил ва ниттил мазурдий чичлачиминнал творчествалул ци тагьар дур?
– Къаххуйсса. Жямат леххаву рутлай бур – ниттил мазру кIулсса оьрчIру ва жагьилтал ялу-ялун чан хъанай бур. Дурксса кьинилул даражалий бур мазру. Агар нюжмардий ниттил мазран ца дарс ккаккан дурну духьурча ва ичIува ниттил маз чан-кьанну бакъа ишла бакъахьурча, маз цукун лахьхьинссар? Мазру чIявушиву – му хъусри, аваданшивур. Амму уттизаманнай му аваданшиву дуруччин, ядан ялу-ялун захIмат хъанай бур. Ниттил мазурдий чичлачимигу чанну бур, ниттил мазурдий чичлачими бур хъунмур никирал агьлу, жагьилтал хъунмурчIин оьрус мазрай чичлачисса бур.
– Вил пикрилий, Да­гъусттаннал халкьуннал мазру, лексика, грамматика, литературалул маз хIисавравун лавсун, мискинссарив?
– Къамискинссар, гьай-гьай. Гьакссагу аваданссар. На ниттил мазурдий чирчусса назмурду таржума дувара, подстрочникирттаха зий бура, университетраву таржумалул курс ккалай бура. ХIайп, ца хъунмур никирал агьалинан дакъа, ниттил мазурдил аваданшиву къадурчIлачIаву! Хъунмур никирал агьлу тIурча, шаэртал, аьлимтал-языковедтал най бур дунияллия ца-цаних. Миннал оьрус мазрал эквивалент лякъай ниттил мазрай гавацIана, жу тIурча, махъ ляхну оьрус махъру ишла буллалиссару. Маз аваданссар, гъалгъар мискинсса.
– Ссан аьркинссар ни­ттил мазрай гъалгъа тIун?
– Цалва миллатращал марх­райхчIинсса дахIаву ядуваншиврул, миллатрал аьлам асар хьуншиврул, цалва миллатрал ва культуралул ляличIишиву яданшиврул.
– Дагъусттаннай ниттил мазурдий гъалгъа тIий бурив жагьилтал? Ни­ттил маз хьхьичIунмайгу, машгьургу буллалисса давурттавух гьуртту хъанай бурив?
– ТалихIиндаран, цалсса ттигу гъалгъа тIий бур. Ни­ттил мазрай гъалгъа тIутIияра тIисса тIалавшинна дуллалисса хъуниминнащал, шяраваллавун бувкIний, шяраваллил агьулданущал, хIатта шяраваллавугу утти оьрус мазрай гъалгъа тIутIими чIяву хьуну бунугу. Лакрал ми­ллат яла оьруснайх бувкмур ми­ллатри, аьрщи кьянатсса дуну, революциялул шиннардия шийнмай, республикалул кьатIу-шав лавгун, хIалтIухъанталну зий, маэшат буллан багьсса миллат буну тIий: заргалтал, ссяткартал, къалайчитал, уссал усттартал ва цаймигу канил пишардал касмукартал. Цайми миллатирттачIа, яруссанначIа, къумукьначIа, даргиячIагу, укуннасса тагьар диркIхьурчагу, минналмур иш личIину оьчулий багьну бакъануккар. МуницIухва жагьилтал, чантI куну, бакIрай бавцIуну, миллатрал мазру ябаврил ххуллийсса давуртту дуллай сукку хьуну бур: ниттил мазру лахьхьин буллалисса кружокру, курсру хIасул буллай, ниттил мазурдий назмурду ккалаккисса конкурсру дуллай, зунттаву этнолагерьду буллай ва вайннухара лархьхьусса цаймигу давуртту дуллай.
– Цукунсса проектирттаха зий бура ина цIана?
– На гьар шинах дувайсса дунияллул халкьуннал дянивсса литературалул конкурсирдаха зий бура: СалихI Гуртуевлул цIанийсса граждан лирикалул ва Апанни Къапиевлул цIанийсса таржумарттал конкурс. ХIадур дував ниттил мазру, миннувух оьрус мазгу ябаврин кабакьу бувансса грантрал проект, учительтал, аьлимтал, нину-ппу, чичулт ва шаэртал лагма лаган бувну дувансса давур, агар Аьра­сатнал лагрулий проект хъинчулий ккаккарча, хъуннасса даву дайдишин дакIний буссару.
– Щалвагу Аьрасатнал лагрулийсса «Языковая арт-резиденция» проектрал конкурсантътурал давурттая цукунсса асарду ливчIри?
– Яла ххуйми асарду. Ххари бунна гьарма ниттил мазрах ччаву дуну, дакIнийхтуну буслай, гьуртту хъанай ушиврул. Миннал произведениярттаву, гъалгъардаву ца ххуйну экьи най бурхха ниттил маз! Ххари бунна, проектраву гьуртту хъана­хъисса жагьилтуран цалла культуралул ххуйшиву ва ляличIишиву дурчIлай душиврул. Культуралул гьану тIурча, ниттил мазри.

Ихтилат бувссар Алина Исхаковал
Таржума ПатIимат Рамазановал