«Нава Тюменнай унугу, дакI буттал ватандалий дикIай»

Ярагъи Кьурбанов

Жува мудангу гъирарай вичIи дишару, республикалул кьатIув ххуйсса къуллугъирттайгу зий, республикалул цIа-кьини адаврай ядуллалисса ва гьаз дуллалисса инсантурах. Къабигьархха, гъурбатрай, кIанттулгу хьуну, цIакь хьун, гьаз хьун, учиннуча, багьу-бизулуву, къуццулуву вилва билаятрал арсну-душну личIан.
ЧIярусса шиннардий Тюменнай зий ухьурчагу, Мяммал арс Ярагъи Кьурбанов, «НовТехСервис» идаралул генеральный директор, техникалул элмурдал доктор, профессор, Аьра­сатнал лайкь хьусса геолог, РАЕН-далул член, Тюменнал областьрайсса Дагъусттаннал ХIукуматрал вакил. Ванал, ччаннай бацIангу бувну, кьура шинай каялувшиву дурну дур сийлийсса ЗапСибБурНИПИ институтрай (Западно-Сибирский научно-исследовательский проектный институт технологий глубокого бурения). Ва ОАО «Росгеология» (ш. Москва) идаралул Директортурал советрал членгу ур. Ва Тюменнал Индустриал университетрал профессоргу ур. Тюменнал областьрал Губернаторнал Ларайсса кIулшивуртту ласаврил ва элмулул масъалартталсса буллалисса советрал членгу, Тюменнал областьрал Жяматийсса палаталул членгу ур. Ванащалли жул хIакьинусса онлайн-режимрайсса ихтилатгу.

  • – Ярагъий, буси инава Тюменнайн агьаврил савав.

– На ЦIуссалакрал райондалий увссара, хъуна хьуссара. ОьрчIсса чIумал ЦIуссалакрал райондалийгу навтлих луглагисса куртIсса къувирду дуклан бикIайва, ттун гъира бикIайва му даврих уруглан, дарсирдая махъ ччя-ччяни лагайссияв мотордал ххурххулух вичIи дишин буровойлийн, вышкардал лагма уклан икIайссияв. Шиккува кIицI лаган, тарихравун куртI хьурча, таний билаятрай навтлил мяъданну Бакуй ва Ухссавнил Ккавкказнавуя бусса, Ссивирнаву навтлил мяъданну лякъин бувассия. Ккавкказнавуя хъунмурчIин навт буклакиссагу, масалдаран, Грознефтьрал 2-2,5 миллион тоннардал шинай дулайссия, Дагнефтьрал – дянивну ца миллион ва дачIи, Ставропольнефтегазрал – шанма миллиондалийн дияннинсса тоннарду. Аьрщаравусса тIабиаьтрал мяъданну лахьхьин гъира бу­сса на, школа къуртал бувайхту, цал бурильщикнал кумагчину зун лавгссара Къизилюртлив. Зий унува, навтлил пишакартал шайсса институтравун дуклан уххан хIадур хъанай уссияв. Украиннай ракеталул аьралуннаву аьралий бурж лахълахъи­сса чIумал, Ивано-Франковский ( жул часть ва шагьрулул чIарав дия) Навтлил ва газрал институтрава контрольный давуртту дучIайссия ттучIан. Гьамин, ми заданиярттая ххуйсса кумаг хьуна Москавлив яла Губкинский университетравун уххан. 1980-ку шинал апрель зуруй «Буровик-80» кьюкьлуву Губкинский институтрал ххуйну дуклакисса ва производствалул опыт бусса 30 студент гьан увна Ссивирнавусса навтлил-газрал провинциялийн. На Сургутрал экспедициялийн тIайла авцIунав, жун цIусса скважина дуккан багьлай бия. Му даву жуща ччясса мутталий дюрхъуну дуван бювхъуна. Сентябрьданий зана хьуссияв Москавлив аудиториярттавун. Ттуннив тIайлабацIу хьуна дуккаву къуртал дувайхту Ссивирнавусса мяъданнах луглан.

  • – Буси вила нитти-буттая.

– Ттул нину-ппу ппухълуннал миналия ЦIуссалаккуйн бизан бувсса агьулдания бия, бизан баврицIун дархIусса захIматшивурттугу духIан багьну бия. Ппу ЦIущарниятуссар, нину – ЧIятусса. Миннал минамур ЦIуссалаккуй хьуссар. Ци захIматшивуртту ккаккарчагу, дурк кьини яхIлий лархъсса, захIмат ххирасса бия. На кулпатраву чIана-чIивима ияв, хъихъи лавсмагу ияв, чIавама уну тIий. Амма захIмат къабувну яхьун къашайшивугу къабувчIлай акъассияв: ялавайми классирттаву дуклай унийва цулуцалтравухгу, тIама-кьукьултравухгу хIала уссияв. Ппу,мяйжанссар, кIукIлусса ия, нину, ХIурия, тIалавшинна дусса дикIайва. Мудангу барчаллагьрай икIара нитти-буттайн, ттунна дучIи ляркъусса оьрмулул дарсирдахлу. Ми ттун чIявусса иширттаву эбратну хьуссар. Ппу ччяни лавгуна дунияллия. ЧIавама ухьурчагу, на тарбия хьуну ияв адамина цаласса цува буллан аьркинссар тIисса аькьлу-кIулшилий. Муниятуяв, школа къуртал бувайхту, зун лавгссагу. Чан-кьансса арцу лякъин хьуна армиялийн уциннин, ниттин ттуятува кумаг хьуншиврул.

Ппу Мямма ва нину ХIурия
  • – Ярагъий, 2010-ку шинал инагу ияв Ярославль шагьрулий Совет Союзрал КIийла Виричув АхIмад-Хан Султаннун гьайкал дацIан дуллалисса ппурттуву. Таний областьрал губернаторнащалсса хьунабакьаврий кумаг бувцириннавух барчаллагьрай вилмур цIагу кIицI ларгуна. Ва ялагу, ина Ярославуллал областьрайсса Дагъусттан ккурандалул гьану бивзмагур тIий бия.

– Ва даврий зий Совет Союзрай на икъавсса кIану бакъахьунссар. Дуклай унийва Къазахъисттаннай зий ивкIссара, мукуна Камчаткалий, Ледовитый океандалул зуманицI, Нарьян-Марская экспедициялуву. Аспирантура къуртал бувайхтугу Магърибуллал Ссивирнавун кIункIу тIий ияв. Пикригу бувну, Ярославрайсса «Недра» НПЦ-лул лабораториялул каялувчинал къуллугъ бугьан рязи хьуссияв. Кулпатращал Ярославрайн бивзссияв. Таний ва элмийсса идара бия куртIсса къувирду дуклакисса технология магьир дуллалисса. На зурдардий, промышленностьрал хIал ккаккавуртту дуллай, буровойрдая хIура къашайссияв. Зий ивкIра «Геотехресурс» тIисса элмийсса предприятиялул генеральный директорнугу. Ярославрайгу жула Да­гъусттаннал диаспоралул ккуран хIасул дурссия. АхIмад-Хан Султаннун ххуйсса гьайкал дацIан дурссия циняв хIала бувххун. Шиккува кIицI лаган ччива, 1999-ку шинал Дагъусттаннайн боевиктал ххявхсса ппурттуву, Ярославуллал предприятиярттал хъуниминнал ва хасну мэр В. Волончунаслул республикалун кумаг бувшиву. Мунащал ттул дусшиврийсса арарду ду­ссия. На навагу ЦIуссалаккуйн ивссияв му ппурттуву, царагу шяравалу лях гьан къариртун, гуманитар кумаг биян бувссия бакIра-бакIрах.

  • – Ярославуллал диаспоралул председательнал опыт бучIи лявкъухьуви Тюменнайгу, Дагъус­ттаннал диаспоралул ккуран хIасул дувайни. Тюменнай Дагъусттаннал чIявусса халкь яхъа­най бур. Дагъусттаннал жагьилтал миллатирттал культуралия ят буцлай бакъарив?

– Гьай-гьай, халкьуннал ассимиляция, глобализация – вай бацIан буван шайсса ишру ба­къар, щаллагу дунияллул процесс кунмасса зат бур. Ккурандалул агьаммур мурадгу тюмен аьрщарай дагъусттаннал жагьилтурал цала миллатран хасъсса хасиятру ядувавур. Ниттил мазгу, миллатрал культурагу хъамаритлатисса инсан лавгзаманнущал­сса дахIаврил ххал руцан дуллалисса инсанни. Лавгмуния ятну бацIарчан, бучIантIимур цукунсса бикIанссар! Жу миллатрал байранну дувайссар, цачIун бавтIун, ялун нанисса никирангу хавар бикIаншиврул. Дувару бусравминнал юбилейрдугу, личIи-личIисса шадлугъругу. Диаспоралул ккуран жяматий­сса идара бакъарча, сайки кулпатрал кIанттайсса кюрур учивияв. Тюменнайн чIявусса агьлу ила бивчуна СССР ппив хьу­сса 90-кусса шиннардий. Утти­гу жагьилтал букIлайнма бур ххуйсса маэшатрал ва цIакьсса, куртIсса кIулшивурттал хъирив. Тюменнал областьрайсса вузирдал ххуйсса пишакартал хIадур бувай, захIмат ххирами, кIулшивуртту куртIми, профе­ссионалтал гьар кIанайва аьркинну бакъарив. Диялсса давуртту дуллай буссару Тюменнал ва Дагъусттаннал дянивсса арарду цIакь даву мурадрайгу.

  • – Буси виламур наслулия. Ччя-ччяни бучIарув Дагъусттаннайн?

– БучIару сант дагьтарив. Хъунмур душнил марцIну ххювардай къуртал бунни Навтлил-газрал университет ва Лондоннал паччахIнахъал университетрал магистратура. Зий бур Тюменнал Навтлил элмийсса центрданий. Арсналгу Москавлив Навтлил институт къуртал бунни, вагу Тюменнайсса Роснефтьрал структуралий зий ур. ЧIивимур душ ниттил ххуллийх лавгунни, медакадемиягу, ординатурагу къуртал бувну, Москавлив поликлиникалий зий бур. Кулпат, Зарбикагу, шиккува, Тюменнай, аптека хIисаврайсса, цуппа заллу­сса Медико-фармацевтический центр тIивтIуну, ванил генеральный директорну зий буссар. Тюменнал аьрщарай бухьурчагу, жу ватандалий хъанахъимуния ябувцун тачIавгу къабивкIссару ва къабикIантIиссару. Циняв нитти-буттахъан кунма, жунгу жула миллатрал ххазинартту оьрчIангу хьхьичIунну ливчIния тIисса буруккин бур. ИчIува мудангу Дагъусттаннал тарихрая, багьу-бизулия, аьда­тирттая буссар ихтилат. Инсан дунияллул цумур мурцIний ухьурчагу, буттал кIанугу, ниттил мазгу, миллатрал аьдатругу ххирану яхъанан аьркинссар. Жува мукун къуццу тIутIисса чIумалли жулва наслугу жува кунмасса хьунтIисса.

Ярагъи кулпатращал ва оьрчIащал