Уллубий Буйнакскийл юбилейран цIа куну

Даниялбагнал арс Уллубий Буйнакский, революциялул бакIчитуравасса ца яла хьхьичIунма, увссар 1890 шинал сентябрь зурул 8-нний Къарабудахкантуллал райондалийсса Уллу-Бойнак тIисса ( уттисса Уллубий-аул) шяраву.

Ванал ппу Даниялбаг, паччахIнал аьралуннал подпоручик, пенсиялийн укканнин зий ивкIссар паччахIнал къаралдануву. Дагъусттаннай Къарабудахкантуллал участокрал найпну ивкIссар. Мукьва оьрчIгу кьабивтун, ванал щарсса диркIуссар. Ваналгу кIилчин щарсса дурцуссар Параул шяравасса уздантураясса Сагидат. Ванил арсри Уллубий. Амма ванан дунияллийн уккайхтува талихIсса оьрчIшиву къанясивну диркIссар. Уллубийнал хъабакIсса уссил, Магарламбаглул ( ва багтураясса ивкIссар), буттал уздантураясса щар дуцаву къакьамулну, Сагидат рахIму бакъа рикIирах бивкIуссар. Вилттили оьрчIал оьрмулувува ятинну ливчIсса Уллубий 14 шинаву буттацIагу хьуссар.

Ванан ккукку буллуссар Ккурттайннал шяравасса Суйдухлул. Яла, махъату, цилва аьзизмуничIансса, революционерка Тату БулачлучIансса ца чагъарданий чичинтIиссар: «Ттул шанна нину дуссия: ца – на увмур, кIилчинмур – ккукку буллумур, на хъуна увмур, шамилчинмургу – тарбия увмур – Ажав».
Ажав Тату Булачлул нину диркIссар, цурдагу шанма оьрчIащал щащарну лирчIсса. Уллубий ванил ХIажи тIисса арснащал дусшиву дуну ивкIссар, Татун 13 шин хьусса чIумал вайннаннийн увкIссар. Ккуркки ятин чиваркIуннал гимназиялуву дуклан Ставрополлайн гьан увссар.

Ставрополлал гимназиягу, Москавуллал университетгу къуртал бувну, революциялул иширттавух хIала хьуссар. Забастовкарттай гьуртту хьунутIий Ттуплислив гьан увну ивкIссар, амма, 1917 шинал Дагъусттаннайн зана шайхту, политикалул даву гихуннайгу дачин дурссар. Ва Темир-Хан-Щурагьиял агитациялул бюрорал каялувчину ивтссар. Вара 1917 шинал ноябрь зуруй тIурчарив, Порт- Петровскаллал (уттисса МахIачкъала) Аьралий-революциялул комитетрал хъунаману ивтссар. Яла Деникиннуйн къарщисса бунт хIадур дуллалисса кьюлтIсса обкомрал хъунаману.

1919 шинал май зурул 13-ннийсса Дагъусттаннал партиялул обкомрал чярхнийсса заседание ххирану дарцIуссар ваний гьуртту хьуминнан. Вания хавар хьуссар танийсса хъуниминнан (Горское правительство), циняв 13 инсан Дагъусттаннал бурттигьалтрал полкрал бувгьуссар.
Аьралий-шариаьтрал судрал хIукмулийн бувну, 5 революционер, вайннавух Уллубий Буйнакскийгу, аьщун ивзссар 1919 шинал август зурул 16-нний.
Уллубий Буйнакскийл цIа республикалий кIичIирттан, музейрдан, цаймигу идарарттан дирзун, абад дурну дуссар. Ставропольлал крайрай Нефтекумский райондалийгу дур ванан цIасса Уллуби-Юрт тIисса шяравалу.

Буйнакскийл цIакьсса дусшиву диркIссар лакрал чичу, революционер Гьарун Сяидовлущалгу. Москавлив дуклакисса чIумал вай чIаххуврай яхъанай бивкIссар. Вайннал дусшиврия бувсун бур МахIаммад- Султан ЯхIияевлул «Шанма баргъ» тIисса Уллубийнаясса луттиравугу.
Дуснакьрал камералува Тату БулачлучIансса ца чагъарданий Буйнакскийл чивчуссар: «На шанма бургъил тIинттал гъили уллалиссара: цинявннан аьмсса бургъил, Совет властьралмунил ва вил тIинттал – ттул баргъ, Татуй! ИвчIан багьарча, ивкIлакIисса хIалатравугу на гьуя тIунна: «ЦIуллу даннав Совет власть ва ттул баргъ Тату…». Махъва-махъсса чагъарданийсса ххару: «Ххирамур, чичлай ура Петровскаливсса станциялий, вагондалуву. На бюхъайссара аьщун изан. Цахъисгу нигьауслай акъара. Ттун ина ххирара».
Судрай махъва-махъсса махъ лахълайгу ванал увкуссар: «…Зу нагу, на кунмасса азара цаймигу аьщун бизантIиссар, амма жулва агьалинаву цIакь хьусса идея зуща аьщун бизан къахьунтIиссар. На кьянкьану дакI дарцIуну ура Совет власть ва Коммунист партия ххув хьунтIишиврийн ва миннул цIаний жан кьурван дувангу хIадурссара».
ХIакьин,у диндалул хIа­къираву агьали арулва журану гъалгъа тIутIисса, революционертал исламрал душманталну ккаклакисса чIумал, къулагъас дуван ччива укунсса иширахгу. Ванал цIанийсса музейрая ( ва Къарабудахкантуллал райондалийсса Уллубийаул шяраву бур) каялувшиву дуллалисса Зайнуттин МахIаммадов чичлай ур, музейраву ябуллай бушиву Буйнакскийл Тату БулачлучIан чивчусса 19 чагъарданувасса 17. Уллубий мудан цащала лавсун занай ивкIсса Кьурандалул лумур Тату Булачлул Буйнакскийл мачча-гъаннахьхьун буллушиву, цIанакулгу маччахъачIа Москавлив бушиву. «Уллубий Буйнакскийл ва Кьурандалул лу цачIатува хIура къабувссар, цувагу Порт- Петровскаллал Бусурман агьалинал комитетравугу зий ивкIссар, паччахIнал Аьрасатнавусса бусурманнал ца организациялул каялувчину ивкIссар», – тIий ур ва.
Ванал яла хъунмур мурадмур ва Кьурандалул лу Ватандалийн занабитан хьуния тIисса бур.

ПатIимат Рамазанова