«Учитель – билаятрал идеологри»

Ларгсса тталаткьини МахIачкъалалив Дагъусттан Республикалул бакIчи Сергей Меликовлул каялувшиндаралу хьунни цIусса дуккаврил шинал хьунинсса кIулшиву дулаврил зузалтрал аьдатсса Августовское совещание.

Совещаниялий гьуртту хьуна ПаччахIлугърал Думалул ва ДР-лул Халкьуннал Мажлисрал депутатътал, министерстварттал ва ведомстварттал каялувчитал, шагьрурдал ва районнал администрациярттал бакIчитал, кIулшиву дулаврил идарарттал каялувчитал, учительтал, тарбиячитал. Ххал бивгьуна цIусса дуккаврил шинайнсса кIулшиву дулаврил система хьхьичIуннай даврил агьамсса буруккинтту ва ми щаллу бансса чаранну ва ххуллурду, тарбиялул даврийн багьай­сса суаллу, педагогический кадрарду хIадур баврил ххуллий­сса мурадру.

Совещание дайдишин хьхьичI Дагъусттаннал бакIчинал ххал дуруна тематический выставка. Ваний хъамаллуран ккаккиялун бивхьуну бия республикалул кIулшиву дулаврил системалул агьамсса бутIри: Дагъусттаннал педагогтурал династиярду, жагьилтурал ва оьрчIал Аьрасатнал суккушиннарду, «Навигаторы детства 2.0» ва «Орлята России» проектру, халкьуннал сянатирттал ва оьрчIал канил дурсса затирттал республикалул выставкарттал ва ярмаркарттал хIасиллу, республикалул Аьралий-патриотический ва оьрчIал сиптардал центрдал даву.
Выставкалий мукунна кка­ккан дурна республикалул дуклаки оьрчIал хасъсса аьралий операциялий талатисса жула аьралитурал дакIурдивун гьавас бутлати­сса давуртту.
Республикалул бакIчинал, Ав­гус­товское совещание тIитI­лай, кIицI лавгуна, учительнал биялалийсса иш бушиву ялун нанисса ник ватан ххирану тарбия даву, гьамин ватандалухсса ччаврил душиву жула пааччахIлугъ гуж дуллалиссагу. «ХIакьину дунияллул политикалуву мяърипат яларай дагьсса, хьхьичIавасса жула партнертал жуйва, яла-ялагу жула жагьилтурай, жула билаятраясса щялусса пикрирду ялув бухIлахIисса чIумал, багьлай бур, цачIун хьуну, муттаэтурал идеологиялул ялун бигьаврийн данди бацIан. Ва тагьарданувугу чул бищун багьлай бур учительтурайн. Учитель – билаятрал идеологри», – увкуна Сергей Меликовлул.
Республикалул бакIчинал дакIнин бувтуна Дагъусттаннал школардай сентябрьданул 1-нния шийннай дайдишин тIий душиву цIусса система «Электронное образование Дагестана». Цувгу хIасул дурну дур Москавуллал электрон школалий щурущи дур­сса системалул гьанулий. Цифровой журалул хIаллихшиннардая ххи хьун тIий бур педагогтурансса ва дуклакиминнансса кумаг.

Ларгсса шиная шийнмай Да­гъусттаннал школардай зузи дурну дур профориентациялул ца­сса модель, хIасул буллай бур дуклаки оьрчIру хасъсса пишардайн хIадур буллансса профильныйсса классру. Аьркинну бур оьрчIавун гъира бутан, дуллалисса мероприятияртту так багьандаран да­къасса, вайннуйн идарарттал пишакартурайнгу оьвкуну, вайннал оьрчIахь цачIава зунсса пишакартурая бусаншиврул, оьрчIал суаллахьхьун жавабру дулуншиврул, оьрчIан вай идарарттайнсса экскурсияртту сакин баншиврул, – тIий ур Меликов.
ЧIурчIав дуруна кIулшиву дулаврил идарартту цIусса баврил ва капитальныйну бакьин баврил программа зузи даврий.
190-ннийн бивсса школарду ва детсадру тIивтIуну бур махъсса шиннардий Дагъусттаннай. Бувну бур 38 азарва дуклаки оьрчIансса 102 школа ва 12 азарунния ливчусса оьрчIру гьансса 87 детсад. Программа зун тIий дур ва шинавугу.
Муниципал сакиншиннардал каялувчитурайн тапшур бувна, шинал ахирданийннин ххалгу диргьуну, дуруччин кIулшиву дулаву хьхьичIуннай даврил ххуллийсса цала программартту.

– Жу зий буру школарду ва детсадру цIусса бансса ва капитальныйну бакьин бансса программарттал ялув. Амма лекьавайсса тагьарданийсса школарду чIявусса бушиву ва школалийн гьаннинсса кIулшиву дулаврил идарартту биял хъанай бакъашиву хIисаврайн ларсун, жунма багьлай бур ва программа гихуннайгу дачин дан. Мунийн бувну, багьлай бур цIусса миллатрал проектир­ттал мероприятиярттавух чялишну хIала буххан, – увкуна Дагъус­ттаннал бакIчинал.
Агьамсса къулагъас дуруна хъирив нанисса ник тарбия даврих , республика тIутIайх дичавриву кIулшиву дулаврил бугьлагьисса кIану агьамсса бушиврий чIурчIав дуллай. ЛичIиссара къулагъас дуруна хасъсса аьралий операциялул темалух, ялун нанисса ник ватан ххирану тарбия даврих. Оьвчаву дуруна педагогтурайн, дуклаки оьрчIахь СВО-лий гьуртту хъанахъисса ва ватандалул ххуллий чувшиврий жанну дуллусса вирттаврая буслан, миннал эбратрайну жагьилтураву ватандалухсса ччаву ва гражданшиврул жаваблушинна тарбия дулланшиврул.
Агьаммуния ихтилат бан дарсирдайн оьвчаван тапшур бувна хасъсса аьралий операциялул гьурттучитурайн.
– Жува аьркинссар буслан оьрчIахь цала жаннай хIайп къакуну Аьрасатнал мурадру буручлачисса вирттаврая. Хасъсса аьралий операция байбивхьуния шийнмай царагу региондалий бакъассар жулаксса вирттал, ванил бусласи­ссар жула ватанлувтурал чувшиврия. ДакI дарцIуну ура, даву цила сантирай сакин дарча, жущава бюхъантIиссар дуклаки оьрчIру чIумул къаршибацIавурттайн хIадур буван. Сулайман Стальскийл мукъурттийну учин: «Ца цувалусса инсан – му щинал кIунтIри, жува циняв – океан». Жунма аьркинссар ккаккан буллан оьрчIан жула гуж цашивруву бушиву. ДакIнил кьуват ва цашиву ккаккан дан бюхъайсса агьали бух бан къашайссар. Жува цассаксса – жува бух къахьунтIиссару!» – увкуна Сергей Меликовлул.
КIицI лавгуна республикалул Школалул футболданул лигалул тIайлабацIурттугу.
– Школалул футболданул лигалий жула республикалий махъсса кIира шинал гьуртту хьунни 260 азара оьрчI. Ттун барчаллагь учин ччива Александр Ашотовичлухь. Жущава бюхълай бур Аьрасатнал регионнал дянив жула оьрчIру хьхьичIунминнал сияхIрай бушиврия пахру бан. Жула футболданул тIайлабацIу – му так ца «Динамолул» ххувшавуртту дакъар, гьамин – 260 азара оьрчI спортрахун машхулну ушивур. Ва даву гихуннайгу дачин дан аьркинссар.
Ихтилат къуртал буллай, Сергей Меликовлул барчаллагь увкуна педагогтурахь бигьа бакъа­сса захIматрахлу, цIусса дуккаврил шинаву тIайлабацIурттугу чIа куну.
Муния махъ экрандалий ккаккан дурунни Аьрасатнал кIулшиву дулаврил министр Сергей Кравцовлул Да­гъусттаннал кIулшиву дулаврил зузалтрайн­сса оьвчаву.
ДакIнин бувтуна, ва шинал мартрай кIилий лахъ дурну душиву ттуршазаруннийн бивсса агьали ялапар хъанахъисса кIанттурдай колледжирттал группардал кураторталну, классирттал каялувчиталну зузиминнал харжирдал ялун ххи дурсса арцу. Му бакъассагу, сентябрьданул 1-нния шийнмай зурул бакIрах ххюазарда къуруш ххину ласлан тIий бушиву школардал директортурал тарбиялул даврил ялувсса маслихIатчитал.
Барчаллагь увкуна педагогтурахь ларгсса дуккаврил шиналсса даврихлу, вайннал пишалухсса ччавугу кIицI ларгун.
ПаччахIлугърал Думалул КIулшиву дулаврил комитетрал хъунаманал хъиривчу НурбахIанд НурбахIандовлул бувсуна республикалий кIулшиву дулаву хьхьичIуннай даврин кабакьу бан ляхълахъисса чаранная.
КIицI лавгуна цIусса дуккаврил идарартту баврил ва капитальныйну бакьин баврил ххуллий­сса программалул кабакьаврийну Дагъусттаннай, щала билаятрай кунна, чIаланну ххуй хьуну душиву кIулшиву дулаврил инфраструктура.
Учитель – анжагъ пиша ба­къар, бюхттулсса цIар. Вай даврин щала дакIру дуллусса инсанталли, гьарца дуклаки оьрчIаву цала дакI дихьлахьисса, – увкуна ванал.
2024-2025 дуккаврил шинал республикалул кIулшиву дулаву хьхьичIуннай даврил агьамми ххуллурдая бувсуна ДР-лул кIулшиву дулаврил министр ЯхIия Бучаевлул.
– КIулшиву дулавриву паччахI­лугърал мурадру бур – кIулшиву дулаврил шартIру къулай даврил ххуллийсса. Вай мурадирттал лагрулий 2023 шинал тIивтIуссар 7754 дуклаки оьрчIансса 19 школа ва 3760 оьрчIансса 26 детсад. Ва шинаву тIитIин дакIний буссар 8114 дуклаки оьрчIансса 23 школа ва 2210 оьрчIансса 15 детсад, – увкуна министрнал.
Ларгсса дуккаврил шинал хIасиллу дуллалисса паччахI­лугърал аттестациялул ялув ЯхIия Бучаевлул кIицI лавгуна лавай хьуну бушиву гьарца дарсирал ЕГЭ-лул дянивсса балл, чан хьуну душиву яла лагьмур балл ласун къавхьусса дуклаки оьрчIал аьдад ва лахъ хьуну душиву ттуршва баллдалунну дуллусса давуртту.
Бувсуна министрнал педагогический кадрарду хIадур баврил ххуллийсса чараннаягу:
– КIулшиву дулавринсса кадрарду хIадур баврих агьамсса къулагъас дуллай, 2022 шинал июньдалий Аьрасатнал ХIукуматрал цIакь дурссар педагогический кадрарду хIадур баврил 2030 шинайннинсса концепция. Цувгу зий дуссар Аьрасатнаву педагогический кадрарду хIадур баврил ххуллий миллатирттал мурадирттацIун ва билаятрал хьхьичIуннайшивурттацIун бавкьуну. 2023 шинал сентябрьданий гьарца муниципал сакиншиннардай тIивтIуссар психолого-педагогический классру, вай классирттал аьмсса аьдад дур 149».
Министрнал мукунма бувсуна цIусса дуккаврил шинаву тIитIин тIий бушиву 164 физико-математический класс. Вай класс­ру тIитIаврийну дуклаки оьрчIан кумаг хьун тIий бур технический профильданул пиша лахьхьаврих­сса къулагъас ххи даврийну лавай­сса дуккаврил идарарттаву дуклан хIадур хьун. Бувсуна министр­нал дуклаки оьрчIаву гьунарду итххяххан баврил ххуллий зузисса «Альтаир» центрданиягу, шикку элму, магьирлугъ ва спорт лахьлай ур 17 азара дуклаки оьрчI.
«Альтаир» центрданул дахIаву дур МГУ, МФТИ, ВШЭ, МГТУ ва билаятрал цаймигу хьхьичIунсса вузирдал студентътуращал, – ххи бувна ЯхIия Бучаевлул.
НасихIатчинал гьунарданул агьамшиврия ва педагогнал бюхъу-гьунардания бувсуна Аьрасатнал Виричу Тамирлан АбутIалимовлул. Ванал кIицI лавгуна учительнал кумаг байшиву дуклаки оьрчIан пиша язи бугьан, учитель хъанай ушиву дуклаки оьрчIансса дакI марцIшиврул, тIайлашиврул ва мяърипатрал эбратну. «Барчаллагь учин ччай ура учительтурахь вайннал бигьа дакъасса даврихлу, вайннал тарбиялул ва захIматрал бияла къабивкIссания, бюхъайва хIакьину ттул хъазамраву Виричунал ЦIуку пар къатIун. Жунма цинявннан кIулли паччахIлугърал мурадру буруччаврил ххуллий каялувшиндарал бивхьусса мурадру цукун буручлай буссарив жула ватанлувтал. Вай ватан ххирану къалявхъуссар дунияллийн, вайннан ватан ххира хьун дурссар мукун тарбия бувну бушиврул, тарбия бавривугу учительтурал ца яла агьаммур кIану бугьлагьиссар. Дуклаки оьрчIру ватан ххирану тарбия буллай, зу, учительтал ва насихIатчитал, лахьхьин буллалиссару ватан ххира хьун, муния пахру буллан, мунил цIаний хъазам хьхьичIун бугьан багьний махъаллил къахьун», – увкуна педагогтурахь АбутIалимовлул.
Докладру бувна Республикалул кIулшиву дулаврил центрданул директор Анжела Байрамбековал, Каспийск шагьрулул кIулшиву дулаврил управлениялул каялувчи Лариса Абрамовал, «Движение Первых» суккушиндарал Дагъусттаннайсса отделениялул хъунмур Людмила Саидовал, МахIачкъалаллал 39-мур лицейрал математикалул учитель Зумруд АьбдурахIмановал, ДГПУ-рал учебно-методический даврил проректор Ибрагьим Дибировлул, Дарбантуллал профессионально-педагогический колледжрал директор Жамиля Аскандаровал.Вайннал бувсуна цIусса дуккаврил шинайнсса кIулшиву дулаврил агьамсса мурадирттая, тарбиялул даврия, педагогический кадрарду хIадур баврил концепциялия.
Августовское совещание къуртал хьуна, аьдатравун дагьсса куццуй, ларгсса дуккаврил шинаву хьхьичIунну захIмат бивхьусса кIул­шиву дулаврил зузалтран наградартту дулаврийну.
Зулайхат Тахакьаева