Совет аьралуннал къучагъсса тарихрава

Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви инсаниятрал тарихраву ца яла хъунмамур дяъвину хьу­ссар. Мукьра шинай нанисса дяъвилий СССР-данул Яра­гъуннил гужирдал ххит бу­ккан бувссар 607 фашистурал дивизия. Баргъбуккавал фронт­рай немецнал аьралунная ва миннал союзниктурая ливтIуссар 8,6 миллиондалия ливчусса инсантал. Фашист Германия бух хьушиву бакIрайн ласласисса акт чирчуссар Берлинная арх бакъа 1945 шинал май зурул 8-нний.
СССР-данул Верховный Советрал Президиумрал хIукмулийну 9-мур майрал кьини Ххувшаврил кьинину баян бувссар. Ва кьини гьар кIанай хьуссар митингру. Шагьрурдал паркирдаву ва шяраваллал майданнай концертру ккаккан дурссар художествалул самодеятельностьрал коллективирттал, театр­дал ва кинорал машгьурсса артистурал. Ссят 21.00. хьусса чIумал совет халкьуннайнсса оьвчаву дуллалисса ихтилат був­ссар Халкьуннал комиссартурал советрал председатель Иосиф Сталиннул. Ссят 22.00 хьусса чIумал 1000 ярагъуннива 30-лла артиллериялул салют дурссар.

1945 шинал май зурул 2-нний, маршалтал Жуковлул ва Коневлул каялувшиндарайсса аьра­луннал гьужум бувну, канийн лавсъссар фашистурал «рейхрал» хъуншагьру – Берлин.
Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул ахир талатавугу хьуссар Берлин шагьрулухсса талатаву – Берлиннайн гьужум бувсса операция. Ва операция най бивкIссар, апрель зурул 16-нния байбивхьуну, май зурул 8-ннийн бияннин.
Апрель зурул 16-нний, хьхьунивух, 1-мур Белоруссиянал ва 1-мур Украиннал фронтирттай дайдирхьуссар авиациялул ва артиллериялул хIадуршинна. Мунияр махъ, душманнал янин чани ласун бан лархъссар 143 прожектор. Яла танкардал кумаграйну гьужум бувссар бахьттагьалтрал.
Душманнал чулуха личIисса къарши бацIаву хьунакъадаркьуну, сайки 2 километралий лавг­ссар. Амма жула аьрал хьхьи­чIунмай наниссаксса душманнал данди бацIаву гуж хъанан диркIссар. 1-мур Украиннал фронтрал аьрал кьиблалул ва баргълагавал чулуха Берлиннайн бавчуссар. Апрель зурул 25-нний 1-мур Украиннал ва 1-мур Белоруссиянал фронтрал аьрал цачIун бивну, щалагу Берлиннал группировкалул лагма рургьуссар. Берлиннал группировка бат буллалисса талатавуртту най диркIссар цуппа шагьрулуву май зурул 2-ннийн дияннин. Гьарца кIичIиравалу, гьарца къатта, гьужум буллай, ласлай бивкIссар. Апрель зурул 29-нний дайдирхьуссар Рейхстаг ласунсса талатаву. Му ласун тапшур бувну бивкIссар 1-мур Белоруссиянал фронтрал 3-мур ударный Армиялул 79-мур битулт­рал корпусрайн. Рейхстаграйн гьужум баннин 3-мур ударный армиялул Аьрали советрал буллуссар цала дивизиярдахьхьун, СССР-данул ПаччахIлугърал ттугъ кунма бувсса, 9 ЯтIул ттугъ. Миннувасса ца — Ххувшаврил ттугъ (№5) буллуну бивкIссар 150-мур битултрал дивизиялухьхьун. Укунсса, цала бурув­ххусса, ЯтIул ттугъру бивкIссар цинярдагу хьхьичIунсса частирдаву. Ми ттугъру цивппагу булайсса бивкIссар гьужумрай дачайсса кьюкьрахьхьун. Ми кьюкьригу сакин дайсса диркIссар цивппа рязину бувк­сса аьралитурая. Миннал мурад бивкIссар, хьхьичIунмай най, РейхстаграчIан бувккун, микку Ххувшаврил ттугъ бищаву.
1945 шинал апрельданул 30-нний Рейхстаграй бивщуссар ЯтIул ттугъ (№5), яла Ххувшаврил ттугъ тIий машгьур хьусса. Му бивщуну бивкIссар разведчиктал сержант М.А. Егоровлул ва чIивима сержант М.В. Кантариял.
Рейхстаграл цIанийсса талатавуртту най диркIссар майрал 1-сса кьинилийн дияннин. Майрал 2-сса кьини, ссят 6.30 хьусса чIумал, Берлин мюхчан баврил хъунама, артиллериялул генерал Г. Вейдлинг ясирну агьссар. Мунал амру бувссар ливчIсса Берлиннал гарнизондалул аьралуннайн талатавуртту дацIан дан.
Май зурул 9-нний, ссят 0.43 м. хьусса чIумал, генерал-фельдмаршал Вильгельм Кейтельлул ва немецнал ВМС-рал вакилтурал, маршал Г. Жуковлунгу чIалай, къулбас дурссар Германнал капитуляциялул хIакъиравусса актрай.

1945 шинал май зурул 6-нний совет аьралуннал байбивхьуссар Прагапол операция. Тархъан бувссар Чехословакиянал шагьру Прага ва ясир бувссар «Центр» армиялул группа. Баргълагавал фронтрай немец лахIан барчагу, май зурул байбихьулий Чехословакиянаву ва Ухссавнил Австриянаву совет аьралуннайн данди бавцIуну бивкIссар «Центр» армиярдал группа ва «Австрия» армиялул гужирдал бутIри – аьмну 900 азарунния ливчусса инсантал, 10 азаруннийн бив­сса ярагъ ва минометру, 2200-нния лирчусса танкарду ва гьужумрал ярагъ, 1000-ннийн дирсса самолетру.
1945 шинал апрель зурул 30-нний, Гитлердул цанма цала бувну махъ, К. Дениц бакIчисса фашист Германнал цIусса ХIукуматрал хIукмулийну, «Центр» армиярдал группалул канилу дугьан аьркинну диркIссар Чехиянал баргълагавал ва дянивмур чулийсса районну.

Май зурул 1-нний Чехиянаву халкьуннал восстание хьуссар. Май зурул 6-нний гьаз хьусса Праганал халкь радиолувух совет командованиялийн лабивз­ссар, кумаг бара тIий. Хьхьуниву су­кку хьуну, 80 километ­рагу анаварсса бущилий риртун, 1-мур Украиннал фронтрал 3-мур ва 4-мур танкардал аьрал май зурул 9-нний кIюрххил бувх­ссар Прага шагьрулувун.

Майрал 10-11-сса кьинирдай душманнал аьралуннал агьамми гужру ясирну багьссар.
Праганал операциялуву ясир увну ивкIссар 860 азара фашист саллатI ва хIаписар. Чехословакия тархъан буллай, жан дуллуссар 140 азарунния ливчу­сса совет аьралитурал. «За освобождение Праги» медаль дуллуссар 390 азара инсаннан.
Ва хьуссар совет аьралуннал Европанавусса махъва-махъсса операция.

1944 шинал май зурул 12-чинсса кьини тархъан бувссар Къирим. Къиримнайн гьужум бувсса операция (8 апрель – 12 май 1944 шин) хьу­ссар тарихраву Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул ца яла агьаммур операцияну. Жула аьралуннал тархъан бувссар Къирим 35 гьантлул дянив.

Май зурул 28-нний кIицI дувай­ссар Дазурду дуручлачиминнал (пограничниктурал) кьини.
Ва кьини 1918 шинал Совнаркомрал декретрайну РСФСР-данул дазурду дуруччайсса къарал сакин бувссар. Мура чIумал сакин дурссар дазу дуруччаврил Агьаммур управлениягу. СССР-данул Пограничниктурал кьини цIакь дурссар 1958 шинал.

1965 шиная шихуннай Ххувшаврил кьини радиолий ва телевидениялий дайссар «МинутIрайсса пахъ багьаву» передача.

2005 шиная шихунмай Ххувшаврил кьини дучIан ца-кIива гьантлул хьхьичI Щалагу билаятрай дайдишайссар патриот акция — «Георгиевлул ленточка»