«Республикалул кьатIув занансса чарабакъашиву дакъассар»

ЯрахIмад Абакаров

Жул редакциялийн бувкIунни, 84 шин хьусса ниттий операция буван рязи хьун къасисласисса ппурттуву, буван аьркиншиврий цивппа мукIру бувну, магьирну операциягу бувну, дугьарасса нину цIуцIаврища ххассал дурсса хирургнайн-онкологнайн барчаллагьрайсса чагъар. Совет заманнайсса журналистикалул аьдатрайн бувну, чагъарданул бувцуну тIисса кунма, бувкру жугу ва хирургнайн.
МахIаммадлул арс Абакаров ЯрахIмад зий ур Республикалул онкологиялул диспансерданий. Ва Бархъаллал шяравасса ур. Ванащалли ихтилатгу.

– Буси цал виятува, вила кулпатрая. Инава медициналувун цукун агьссарав ва хасну хирургнал-маммологнал пиша циван язи бувгьуссарив.
– Увссара на МахIачкъалалив. Ттулмур оьрчIшиву чIун архIалминналмурнияр личIисса дакъая. Гъинттул, каникуллал чIумал, кIива-шанма зуруйсса Бархъарав лагайссияв. Ниттил нину Гьидаят кIий яхъанай дикIайссия, ларгсса шинал ларгунни дунияллия. Ттул тарбиялул гьану бизавриву Гьидаят-бавалгу бияла буссар. Хъун хьу­ссара хIакиннал кулпатраву. Ппу Клинический фармакологиялул кафедралул хъунама ия, нину – медсестрану зий дия. Хъунмур ссугу хIакин-невролог бия. Ттунгу медицина нясивну ляркъунни. Амма гужну хIакин хьун ччисса, чарабакъа хьунна тIисса иш бакъассия. Буттан кIулсса бушиврул кабавкьуна Мединститутравун ххуллу ласунгу. Тани чIунну мукунсса дия, я кIулсса, я цIакьсса чIарахбацIулт бикIан аьркинну бия, ягу чIярусса арцу дулун. Кьиматру ласуншиврул дуклайгу къаивкIра, кIулшивуртту цIакь дувансса мурадрай хIарачат буллай ивкIра. Дипломгу ттул някIмурди бусса. Дуклай унува, зий ивкIра медбратну ххинчу-лажиндарал отделениялий. Студентну унийва бувчIунни, ккарккунни республикалий медициналул ци тагьар дуссарив. БувчIунни, медициналул романтикалул кьанкьрагу дакъашиву, хъинну захIмат-жапасса, тIалавшинна дусса, ххишалдаран, харжигу лагьсса пиша бушиву.

2014 шинал институт къуртал бувайхту, на терапиялул ва хирургиялул дянив кIихIуллану ивкIра, цумур язи дугьанссарив къакIулну. ТалихIиндаран ягу алшибакъашиврун, на, хаварбакъулий куна, увхра онкологиялул интернатуралувун. Ва къуртал байхту, ттун бувчIлай бия, ттулла я хирургнал кIулшивуртту диялсса дакъа­шиву, я бюхъу биялну бакъашиву. Ца шинай дагьайкун ци лахьхьинссия. Тара ппурттуву интернетраву итталун дагьуна Н.Н. Петровлул цIанийсса Онкологиялул элмийсса институтрал (НИИ) ординатуралувун дуклан оьвтIисса баян баву. Документругу бавтIун, лавгссара дуклан уххан. ТIайлабацIу хьуна. Ккуккулул рак хъин дувай­сса ца яла хьхьичIунмур ординатуралуву ккалай ивкIра кIира шинайсса. АрхIала хирургия ва терапия лахьлай. Ттул мурадвагу дахьва операция буллан ччисса бакъаяча, ккуккулул ракрал азар думи гьар чулуха, системнайну хъин буллансса бия. Вай кIира шинал мутталий давриву мадара сивсунав. Хирургнал даву магьир дуван, хирургиялул интернатурагу къуртал бував. Санкт-Петербургливсса дуккаву къуртал хьувкун, на шавай, республикалийнай, зана хьуссияв. Онкодиспансерданий, ккуккулул рак хъин дуллалисса хирургиялул отделение дусса цIусса корпус бувшиву кIулссия ттун, гьамин, му ттул даву дия.

– ЯрахIмад, маммо­логначIан цуксса ччяни гьаван аьркинссар хъами ва цукунсса симптомирттал нигь рутан аьркинссар?
– На дурккуну учIаннин республикалий зий бия хъаннил хъазамрал рак хъин дуллалисса онкологтал-хирургтал. Ми хьхьичI ххуттайн ласлай бия операция баврил даву. Буллайгу бия ххуйну операцияртту. Амма миннал хъин баврил кьяйдарду щалла дунияллул кьаралданий ишла дуллалиминнуяр личIисса дия. Молочная железалул рак хъинну хъирив лавну лархьхьу­сса азарди. Жулва билаятрай ва азар сайки цалчинмур кIанттай духьурчагу, хъин хIуччардугу, шартIругу къачанссар. ХIатта мукьилчинмур стадиялул къашаваймигу, ялув бавцIуну, 5-10 шинай яхьунсса даражалийн буцин шайссар. ТIайлабацIу буну хъин буваву хъар хъанахъиссар, гьай-гьай, азарданул стадиялийн. Ччянира, сукку хьусса ппурттувура азарданул диагноз дишиншиврул, оьрмулул 40 шинавун бияйхту, шинай цал маммография даву ва молочная железалул узи бишаву гьассар. Анжагъ шинай цал му диагностика данни аьркинсса! Агар чарабакъашиву духьурча, дурухлу лякъирча, биопсия дувайссар, яла му дурухлу ци журалул дурив ххал дайссар.

– Жул редакциялийн бувкIунни вийн барчаллагьрай­сса чагъар, 84 шинавусса хъамитайпалий тIайлабацIу буну операция бунни тIисса, хъин бу­нни тIисса. ХъунмурчIин ци оьрмулувусса бикIай ккуккулий рак думи?
– Дянивну 50-55 шинал оьр­мулувусса бикIай. Му инсаннал чурххаву гормоннацIун дархIусса дахханашивуртту хъанахъисса чIунни. Му ппурттуву сукку хьун бюхъайссар цIуцIаву. РяхцIалла шинава ливчуну махъ азар хьхьара хъанахъиссар.

– Циксса операцияртту бувссар ина?
– На Республикалул онкологиялул диспансерданий зий айивхьура 2020 шинал, сайки 1000-нния ливчусса операцияртту бував ва ппурттуву. Так ми циняв ккуккулул рак думиннай бувссар учин къахьунссар.

– Циксса операцияртту бувссарив бувсунни. Яла дакIний ливчIмур цумур бия?
– Ттулла хъуннабавал подругай буван багьмур. Къашайшалал ихтияр дуруччаву мурадрай, цIа ашкара къадуванна. На оьрчIний чIявуну миннал къатрал чIарах левчуну ачай­ссияв. Къатрал хьхьичIсса лахърулий щябивкIун бикIайва му инсан. Лихъа-хъирив хъанайнасса на мякь шаврил хIачIансса щин дула учайссия. Щинащал архIал нацIу-кьацIугу дириян дувайва. БакIравун буххайххивав чIярусса шиннардива нава ганил хIакин хьунссара тIисса пикри. Ганин 84 шин дия, аьм­сса наркоз дулун багьлай бия. Жувагу, хъамитайпалул наслугу ташвишну бияв, ца бази буван къахъанай, лахъи лаглай бияв. Дурухлумур хъун хъанай дия. ХIукму барду, дуллуну аьмсса наркозгу буван операция. ТIайлабацIу буну операциягу бувну, 10 гьантлува шаппай итабавкьуссия. ЦIанакулгу ххуйну бур. ЛичIиссава барчаллагьри анестезиологиялул ва реанимациялул отделениялунгу, вайгу ялув бавцIуну бия.

– ТIайлассарив жула хъами хъазамрал ракрал азарду хъин дуван республикалул кьатIув, хъуни шагьрурдайн ила бивчуну бур тIутIаву?
– Махъсса ххюра шинал лажиндарай ттунма хIисав хьу­нни пациенткахъул республикалул кьатIув чанну занай бушиву, жуйнна вихшала дирхьуну бушиву. Вихшала дишаврил масъала къабигьассар. Лайкь дуван аьркинссар. Жун бувчIлай бур, агарда жула къашайшалт республикалул кьатIув най бухьурча, микку аьй жуйрагу душиву. Хъиннува ххуйну, усттарну зун багьлай бухьунссар жун. ХIакьинусса кьини ттуща сивсуну учин бюхъанссар, Онкоцентрданул диагностикалул кашилуву циняв журарду ишлассар, хIакинтал буллай буссар ца яла захIматми операцияртту. Оборудованиялул дузалшиннагу лавайсса даражалийссар. ХIатта федерал центрдугума мяшну бикIай. Аьркинсса дарурттугу бучIан байссар, биялнугу буссар. Республикалул кьатIув занансса чарабакъашиву дакъассар.

– ЧIявусса хIакинтал хIакьинусса кьини зий бур хIукуматрал азарханарттайгу, цивппа заллусса клиникарттайгу. Коммерциялул клиникар­ттайсса оборудование хIисав дурну, цачIу дирхьуну, хIукуматрал азарханартту хъинну махъун багьну бурив?
– ТIайланма учинна, диагностикалул каши хIисав дурну, республикалий заллу усса цавагу клиника ацIва процентралвагу дузалну бакъассар Онкологиялул центрданучIа думунил.

– Ахирданийгу, ци чIа учинна жул буккултрангу, Дагъусттаннал хъаннингу?
– На тавакъю бавияв циняв хъаннихь, зула цIуллушиврул ялув бацIира куну. Так молочная железалул цIуллушиврийн акъара гьим дуллалиссагу. Зу зулва нитти-буттахъан, ласурвавран, оьрчIан бакъа чарабакъа­ссару. Зул цIуллушиврул къаралданий жугу буссару, жуйра­сса тIалавшинна кIулну. Амма зувагу личIлулну бикIан аьркин­ссару, зунма зува ххирану. Жу, хIакинтал, анжагъ зул кумагчиталлу.

Ихтилат бувссар
ПатIимат Рамазановал