Лакку мазрайсса лу канихьхьун ласунну…

[dropcap]Ф[/dropcap]евраль зурул 14-мур кьини, луттирду пишкаш баврил кьини, щаллагу дунияллий кIицI лагайсса жагьилсса байранни. Ванил сиптачигу оьрчIансса литература машгьур дуллалисса ингилиснал чичу Эмма Перрир. 2012 шинал ванил дайдихьу дурсса пикри ххуй бивзун, луттирду пишкаш бувай кьини хIисаврай цIакь хьуссар байран. Ва кьинилун хас дурсса акциялул Аьра­сатнавугу цилва тарих буссар. 2017 шиная шинай ва акциялул вакилну уссар Аьрасатнал лайкь хьусса артист, режиссер Максим Аверин.


Лакрал тарих, багьу-бизу, лавгзаманнул оьрмулул тарг, лакку му­къул пасихIшиву дагьайкун так лакку лу­ттирдавур лякъинтIисса.


Ккалан ххирасса инсаннан лу мудангу ххуйсса бахшишри. Инсаннал оьрмулуву луттирал бияла хъунма­ссар. Луттирал инсаннал интеллект итххяххан буллали­ссар, память ххуй дуллалиссар, гъалгъа магьир буллали­ссар, дунияллухсса ябитаву гьарза-гьарта дуллалиссар. ЧIявусса мукIру шай, луттирду агьалинал дакIру таза-тирх дуккан дувайсса, дармансса духтуртурал ххуллий­ссар тIий. ХIакьинусса кьини, гьай-гьай, хаснува жагьилсса никирал чIун интернетрал канай дур, мюрщи оьрчIрува гаджетирттавун, смартфоннавун кьувтIуну бур. Агьали, луттирдугу канил бувгьуну, ца-ца чIапIи рутлай, ххилтIу тIий ккалаккисса чIунну тарихравун лагавай дур. Ттул никирал агьулданучIа ххишала бакъа кьиматрай бикIайссия лакрал чичултрал луттирду. Лахъисса кIинтнил хьхьурдай сайки гьарца къушлийсса пачкъатта чIивисса библиотекая. Циняв ичIувацири лагма лавгун, ца лахъну ккалай, махъми вичIи дирхьуну буккайссия лакрал чичултрал язисса луттирду. Кувннал кувннахьхьун буллай, бириян къабитлай, биялсса аваза бикIайва, хIатта щил хъирив щихьхьун ирглий буссаривгума бази дайссия.
Лакрал тарих, багьу-бизу, лавгзаманнул оьрмулул тарг, лакку мукъул пасихIшиву дагьайкун так лакку луттирдавур лякъинтIисса. Таржумалул къалай къадурксса луттирал кьимат личIиссар, таржумачи цуксса гьунар бусса ухьурчагу, лакку хIахI, накьич, гъалгъалул бущи, лугъат бусса куццуй ца луттирава цамунивун ласун къашайссар. ТалихIиндаран, лакку мазрайсса луттирду ккалаккимигу, чичаймигу бур хIакьинугу. Лахъисса лякъиннав лакку мазрайсса луттирдал оьрму, чан къахьуннав дунияллий лакку луттирду канихьхьун ласаймигу.

МахIмуд Кьимпаев,
ш.Ххюлуссун

Барщи

Агь, ттул жагьилний оьрмуй,
Барщанний буттал къаттай,
Ххяххабургъил нурданул
Чанна лахъан дай ларзуй.

Агь, ттул Барщанний оьрмуй,
КIи-шан-кьачIа кIичIирттуй.
Агь, жул аьзизсса махIлай,
ДакIния къабуккайсса.

Кьувай-Ххяллул ххуйшиву,
ДакIнийн гьавас бутайсса,
Циксса уругларчангу,
Щалиххан бан къашайсса.

Ххюлуссуннаха

Бюхттул зунттал дянив кьану дирхьусса,
Зунттал ххуйшивуртту лагмара дусса,
Буттахъал ххаллилсса тарихгу бусса,
Жул дакIнил билаят, гьай-жан, Ххюлуссун.

Ххяххабургъил тIинттал тIитIин бувара,
ЦIузурул нурданул карамат бара,
Виха лащан дансса цичIав къалякъай,
Жул дакIнил билаят, гьай-жан, Ххюлуссун.

Вил мачIру, барзунттив, барзунттай аврду,
Адав, ламус ххисса буссар вил арсру.
Буссар жуву мудан вил кьадру-кьимат,
Жул дакIнил билаят, гьай-жан, Ххюлуссун.

Виха балай тIийнна дуссар Хъун-Нехгу,
Вищал щурщу буллай буссар вацIригу,
КъалещантIиссара ина жул дакIний,
Жул дакIнил билаят, гьай-жан, Ххюлуссун!

Зунттал Жайран

КIай лакрал зунттаву
Ца Жайран бур тIар,
КIай циняв зунттурдал
Авур дуллайсса.

КIанил чурх бусса бур
Якьут-ттиркьюкьал,
ЦIансса хьхьунил чIумал
Чанна лахъайсса.

КIанил лажин дур тIар
ЦIузурул сурат,
Цийн ящусса жагьил
ХIайран увайсса.

КIа гъалгъа тIий бур тIар
ТIутIал лугъатрай,
Щаращал такьвалий
Балай тIий бур тIар.

Гьаз хьира, жагьилтал,
Бюхттул зунттавун.
Зурул симан дусса
Жайран тимар бан.

Эшкьилул щин

Ина щинав нанийни
Жул хьулухух ялавай,
Хъирив ялугьлай личIай
Къадагъа дакъа яру.

Паракьат дакъа дакIгу
Щалла дуцIай хьулданул,
Вил хъарай варакъува
Эшкьилул щин хIачIансса.

Нажагь рязишин дарча
Варакъува щин хIачIан,
Вил хъарайсса варакъи
Арцу-мусил буванна.

Ина бущи чан барчан,
Жул хьулухух нанийни,
Вил ччаннайсса пашмакьру
Варакьирал дакьинна.

Хьурдай

Нава къарчигъай хьурдай,
Гьава бан барзу хьурдай,
Барзунттайх гьава бувну,
Хъунссахьхьа-Зунтту ххал бан.

Закьуйн ххяххабаргъ щурвав,
Ттухъахун баргъ бивривав,
Ттул някIуннарай тIутIив
Ттух ялугьлай дуривав?

Къурду щюлли хьуривав,
Маршрай тIутIив ххярхривав,
Ттул эшкьилул лелуххи
Гьава буллай буривав?

«Илчилуха»

Лакрал вирттаврая, къучагътурая
Ина жухь бусара, ххирасса «Илчий».
Жула Лакку кIанттул тарихраяту
Ина жухь бусара, ххаллилсса «Илчий».

КъакIулсса аьлимтал ина кIул бара,
Миннал давурттая лакрахь бусара.
Хъунмасса барчаллагь лакрал «Илчилун»,
Ххаллилсса миллатрал цIа лахъ дуллайсса.

Тарихрал дарсирдан кумаггу бара,
Ниттил маз къакIулнан лахьхьингу бара,
КъакIулсса махъругу бувчIин бувара,
Булуннав вин Заннал буллугъсса оьрму.

Лакку бизанттайсса тIутIал кацI бувну,
На вин булувияв, аьзизсса «Илчий»,
Буттал билаятрал гьарца ххазина
Гьарцаннайх бачIайсса илчи буну тIий.

Ччимирххяллуха

Ччимирххяллуяту тIитIай дуниял,
Ссурулккуртта кунна, ранг-кьачIа шайсса.
Буттал аьрщарая я батIин къашай,
Цимил иярчагу, махIаттал айсса.

Ччимирххяллуйн бивни, лагмасса зунттал
Ххарил ссалам булай, чабувкру учай,
Чял хьусса марххалттал кIяласса кьяпри
Хъиннува бюхттулну ссурулун гьаз бай.

Шичча ххал хъанай бур щюлли къурдугу,
ЩатIаяту щатIайн хъюлчай тIутIисса,
Авурну чIалай бур лагма вацIригу,
Дюхлулул мурчалу щурщу тIийнмасса:

Бюхттулсса бизанттай буссар хIухчалтгу,
ХIикмасса щютIуххи бищун бюхъайсса.
Ца-ца багьну буссар чуллайх чахъригу,
Щюлли урттуйн дирчу ттиркьюкьив кунма.

Щаращал щиннугу дуссар экьинай,
Цал ххув увкуманал чурх рахIат шайсса.
Баянгу бюхъайссар архния балай,
Бавминнал дакIурдий тIутIив хъя чинсса.

Агь, циксса лавгривав кIа Ччимирххяллуйх,
БавхIу ссапардая зана къабивкIсса?
Агь, циксса бувкIривав кIа Ччимирххяллуйх,
Буттал аьрщарахсса ччаврил бувцIуну!