Мурад Къажлаевлул дакIнийн бичавурттава

Гъумук концертрая махъ
Ю Къажлаев, В. Къажлаева, А. Къажлаева. 1963 ш.

Цалчинсса хьунабакьаву

Лакрал театрданущалсса ттул цалчинсса хьунабакьаву хьуссар Гъумук, архсса 1959-ку шинал. Ва цурдагу дия Москавлив хьунтIисса Дагъусттаннал Декадалул хьхьичIсса чIун. ЦIана кунма дакIний бур жува (жу – на, ттул кулпат Валида, Москавуллал областьрал театрданул режиссер Василий Познанский ва Расул ХIамзатов) театрданул бухсса автобусрай Гъумукун най бивкIсса куц. Жул аьрххилул мурад бия «ПартIу ПатIима» спектакль, ххалгу бувну, Москавлив Дагъусттаннал Декадалийн гьан буван маслихIат баву.

Дия чIалсса ссутнил чIун. Ххуллу хъинну оьккисса бия. Гъумукун бивру хьхьунил ссят шанна хьуну. Лагмара цимурца дия цIаннахьхьун ва марххалттанихьхьун ларгун. Театрданул директорсса Минкаил Аьлиевлул къатта ххал бувну, ваначIан бувкIун, хьхьунил лирчIмур гьан дурссия гъилишиврий, къатлул залуннал хъамал ххирашиврул вив лавсун. КIюрххил лавгссияв спектакль ххал буван. Шиккуру кIул хьусса машгьурсса актертал, музыкантътал Ахсардущал ва Зулпукьардущал. Ххал бувссия спектакль, ххари хъанай, аьйрду ляхълай. КутIану бусан, цаппарасса дахханашивурттугу дурну, Декадалийн язи бугьарду ва. Ва чIумал Минкаил Аьлиевич ттухь мукIру хьуна цува ва темалийнсса балетрал ялувсса пикрирдай-щугълурдай ушиву, ттухь тавакъю бувна ваницIунсса музыка чичин. Ххаллилсса тема дия ва… Амма, юх! Оьрмулул на увтунав творчествалул цамур чулухун, «ПартIу ПатIимайнгу» яржа къабивуна. Жулла республикалул культуралул иширттахух лавгсса жагьилсса нагу щаллуну зун ивкIра дагъусттаннал цалчинсса художествалул «Тучи покидают небо» фильмраха, лакрал пагьламантурал – Ярагъи ХIажикьурбановлул ва Рабадан Абакаровлул циркирал аттракционначIансса музыка чичавриха ва цайми-цаймигу иширттаха.

Мурад Къажлаевлул ппу ва нину. Гъумучи. 1930 ш.

Театрданущалсса хьунаакьаврил асардалу гихунайгу чIун-чIумуй чичлай ура ттулва лакку балайрду. ЧIун диял къахъанай, вай балайрду радиолийгу нажа-мажагь бакъа чичин бюхълай акъара. Вай цал «дунияллун» ккаккан бувунни ттул яла ххирама балайчи Аьлиоьмар Аьлиевлул, ххаллилну щаллу бувну ттул «Лакрал эстрадалул балайрду». Амма цIана Аьлиоьмар балай тIий акъар, вай цайминнахьхьун булуннив на къасивсура…

ЧIун лерххун най дия, ттунгу нава ватанлувтурал, ттула ттаттахъал аьрщарал хьхьичI тахсирлувну чIалай ияв, лакрал миллатрал хьхьичI буржлувну. Гьарца кьини куна ура ттухьа нава ци-дунугу дуллан аьркинна тIий. Кьинирдал ца кьини Москавлив ттучIан оьвкуна Лакрал театрданул каялувчи Бадрижат МахIаммадхIажиевал, цIувххуна «Лакрал макьаннал» хIакъиравусса ттул пикри. Нагу, щалла дунияллийхсса ахир дакъасса ттула «вояжругу» къуртал дурну, вайннуя иялну угу-увххун, айивхьура жулва театрданунсса музыкалул ревюраха зий. Ванин цIагу дуларду «Аьрщи ва Ссав» тIисса. Ттул ва театрданул даврин кьимат бищунссар ттул ххирасса ватанлувтурал. Амма сивсуну учин бюхъанссар ца зат: хIарачат буллай уссияв агьамми балайрду ва къавтIавуртту лакку зумунусса, мукунна ххуйсса мукъурттийнусса ва бигьану дакIний личIансса дикIансса. Яла-яларив, жун цинявннанмагу ччай бия спектакль хъунмур никирангу ххуй бивзун, мукунма ня «попсалул дургьу-сса» жагьилтурангу.

Спектакль на буччин бував ттизаманнул макьаннал ва интонациярдал. Театрданул артистътуралгу хъунмасса хIарачат бувунни. Ттирив зу, бурувгми ва вичIидирхьуми, бикIантIиссару жул цалчинсса судияталну.
Ихтияр дулара ттухьхьун ттулва ватанлувтурахь – артистътурахь барчаллагь учинсса, бувсса хъунмасса захIматрахлу, цалла даву ххирашиврухлу, театрданул художествалул каялувшиннарахь ва дирекциялухьгу – ттул музыкалул экспериментрал чIарав бацIаврихлу. Ххуллухъин буваннав.
Хьунабакьинну «Аьрщи ва Ссав» спектакльданий.

«Дагестанская правда»
кказит. 22.04.2009 ш.

… Гъумук ттул ппу цинявннан дакIний ия. Ва ия цала захIмат ххирашиврийну, цалла дуван ччимуничIан жард къакуну ачайшиврийну революция хьуннинсса чIумала кIулшивурттал бюхттулшивурттайн лавхъсса нажагьсса зунттал инсантуравасса ца. Петербурграй Аьралий-медициналул академиягу къуртал бувну, Ккавкказнаву къуллугъ буллай ивкIссар. Бакуй хIакинтурал пишакаршиврул даража лавай бувайсса институтрай каялувшиву дуллалисса ппу гьарца гъинттул чара бакъа ияйва аьзизсса шяравун – Гъумукун. Игьалаганшиврулгу къаучIайва. ЦачIана кумаграл хъирив увкIсса гьарцагу инсан хъин айва, операцияртту бувайва, уква, цанна цичIав тIалав къадурну. Вана укун къуццу тIийгу уссия цалва оьрмулул махъра-махъсса шинайннин. Тти Гъумуксса азарханалун дирзунгу дур хIакин М. Д. Къажлаевлул цIа.