Мяйннава кIия зана хьуну ур

Гульшаннул ппу Рамазан ва Исмяил Хаваевхъул

Мариян Илиясовал цIанийсса «Дараччи» фондрал ва ЧIурттащиял шяраваллил фондрал хъунмур Гульшан Хасаева бусрав-барчаллагьрай кьамул хьунсса даву дуллай бур: ЧIурттащиял шярава аьрайн лавгцириннал тарих батIлай бур хъинну хъирив лавну, архиврдавасса документругу, шяраваллил агьалинал бувсмургу цачIу бихьлай. КIира шин хьунни Гульшаннул шяраваллил фронтовиктурал оьрмулия цищава кIул буван хьумур бусласисса рубрика бачин бувну Инстаграмрай. Ххувшаврил байрандалул гьантрай му рубрикалувасса цаппара материаллу «Илчилийнгу» ласун дакIнийн багьунни. Дайдихьу дуллай буру Гульшаннул буттал агьулданиясса фронтовиктурал тарихрая. «Жул буттал агьулдания мяйя инсан лавгссар аьрайн, миннавату анжагъ кIияр зана хьусса», – тIий бур Гульшан Хасаева.


МахIаммадлул арс
Хаваев Муслим
( 1916-1941)

Муслим увну ур ЧIур­ттащиял шяраву МахIам­мадлул ва Гьидаятлул кулпатраву. Вайннал Муслим акъагу, кIия арс ва кIива душ ялагу бивкIун бур. Вайннал кулпатрал кьурчIисса кьадардания балжину бувсун бур Магьдиев Аьлиллул чивчусса «КIия уссу. КIия арс» тIисса очеркраву. ­Аьлил цува чичлай ур, уссурвал Муслимлул ва Сиражуттиннул бакIрачIан бувкIмуния аьрали архиврдавун запросру гьан дуллай, материаллу датIлай кIира шин дуршиву. Цаярва оьрмулул хъуниминнахьгу цIувххуну, хъирив лавну чирчусса макьалалувасса ца парча. «МахIаммад Хаваевлул лявма арс, хIурмат лавайсса ХIажиев ХIажил душ Жарият, бакI-чурххал бювхъусса, цIанихсса аьнтIикIагу бувцуну, талихIрай яхъанай ивкIун ур. Гужсса эшкьи хьуну бувцуну бивкIун бур Жарият. Ванил ниттил Ажил бувсмунийн бувну, Муслимлул мачча-гъанми Жарият була учин цаланийн бувкIсса чIумал, тавханттул чIаравсса къатлувусса нузахгу бавцIуну, буттал хъамаллурахьхьун цукунсса жаваб дулайрив вичIи дирхьуну бивкIун бур дакI хъячавай. Буттал, ттул душнин 18 шиннагу хьун дурассар учайхту, нузахсса пардавлува бакIгу дуккан дурну, ттун 18 шин хьуссар куну бур ссавур дан къархьуну, цинна 17 шиннагу хьун дуранура. Душнин ччай бухьурча, нагу рязийссара куну бур буттал, махъ кутIа бувну бур. Амма ташу бувну цаппара зурдардива Муслим армиялийн увцуну ур. Белоруссиянаву Белосток тIисса шагьрулий, ивкIун ур аьрали- бахьттагьалтрал училищалуву (Военно-пехотное училище) ккалай. Ва командиртал хIадур буллалисса училище бивкIун бур цуппагу. Училище къуртал бувайхту, лейтенантнал чиндалувусса Муслим Польшанал дазуйн къуллугъ буллан гьан увну ур роталул хъунаманал хъиривчуну. Байбивхьуну бур дяъви. Хаварбакъулий душманнал 9-10 самолёт гьаз хьуну, цакуну Муслим усса кьюкьри дусса казармардайн ттупру бичлай дулуркьуну дур. Командиртурал амру бувну бур, ярагъгу кIунттил бувгьуну, вацIлуву кIучI хьун. Амма та ппурттуву чIявусса саллатI душманнал самолетирттал ттупал цIараща ххассал къавхьуну бур, сентябрь зуруй МахIаммадлул ва Гьидаятлул къушлийн Муслим ятIа-тIар бакъа акъа хьушиврул хавар бувкIун бур. КьурчIисса хьуну бур вайннал кулпатрал щалва тарих. 1936-ку шинал, азарданул эпидемиялул ппурттуву, Муслимлул ссурвал Азайрижат ва Назижат ливтIуну бур. Вайннал бивкIулул кьурчIишиву духIан къархьуну, цаппара нюжмардува душваврал нину, Гьидаятгу дунияллия ларгун дур. Яла дяъвилул бювкьун бур арсру Муслим ва Сиражуттингу. Муслим дяъви байбивхьусса шинал оьрмулуцIа хьурча, Сиражуттин, щалва дяъвилул ххуллурдугу бивтун, Ххувшаву ласун ца барз ливчIсса чIумал лавгссар дунияллия. Сагъну ливчIсса ЦIаххуй тIима уссугу, 1968-ку шинал авария хьуну, лавгссар уссурваврал бакIрачIан бувкIмур мяйжан бувангу къавхьунува.

МахIаммадлул арс Хаваев Сиражуттин
( 1923-1945)

Чурххал оьвхъусса, арулва класс ххуйну къуртал бувсса Сиражуттиннул гихунмаймур оьрмулул ххуллу гьулусан бувну бур хаварбакъулий байбивхьусса дяъвилул. Дахьра 18 шин хьусса Сиражуттин аьрайн увцуну ур январь зурул 23-нний 1942-ку шинал. Гъумуча Щурагьун ияннин ахьтта лавгун ур архIал аьрайн наницириннащал. Лакрал дуссар «кIурчIулттувух кIучIин» тIисса калима. Укун, гьарца чулуха ххал бувну, хасиятрал кьянкьасса, сивсусса, марцIсса чиваркI, кIурчIулттувух кIувчIуну, личIи байсса бивкIун бур НКВД-лул виваллил аьралуннал кьюкьлувун. Сиражуттингу НКВД-лул виваллил аьралуннал 243-мур битултрал полкрал 5-мур дивизиялуву ивкIун ур. Латвиянаву, Эстониянаву бандеровцынал кьюкьращал талай ивкIун ур. ВацIраву лабикIлай, душмантуращалсса талатавриву ца кьини 18 хIаписар ва саллатI оьрмурдацIа хьуну бур , миннавух Сиражуттингу. Ванан гьав нясив хьуну дур Латвиянаву, Виляка тIисса шагьрулий. Тайннал Краеведениялул музейраву Сиражуттиннул оьрмулул ххуллия бусласисса стенд дуссия суратирттащалсса. Ххувшаврил байрандалийн оьвкуну, 1988-ку шинал лавгссия Аьлишаев Аьлил ва Рамазанов ХIажи, Сиражуттиннул гьаттай алхIамгу бувккуну бувкIссия.

МахIаммадлул арс Хаваев АьбдулхIамид
( 1903-1943)

Увну ур МахIаммадлул ва Гуламаннул кулпатраву, вайннал ххюя арс ивкIун ур, АьбдулхIамид — мукьилчинма. 1943-ку шинал март зуруй аьрайн увцуну ур. Сочилия бувкIун бур чагъар шаппай, аьрали ишру лахьлай буру тIисса. КIилчинмур чагъарданий цамур кIанттайн гьан буллалишиву бувсун бур. Август зуруй вара шинал ятIа-тIар бакъа акъа хьушиврул хавар бувкIун бур. Ванал арснал АбутIалиблул, архиврдавун запросру гьан дуллай, хъирив уклай, хIарачат бувна, амма увччусса кIану кIул буван къавхьуна. Архиврду ххилтIу буллай бунува, ттуща ЧIурттащатусса АьбдулхIамид ивкIусса ва увччусса кIану лякъин бювхъуна. Так фамилия документирттай къатIайлану, МахIаммадов тIий, яни буттал цIа дагьну. АьбдулхIамид тIисса фронтовик цама акъахьувкун ЧIурттахь, Хаваев ушиву исватну чIалай бия. 1943-ку шинал январь зурул 25-нний дунияллия лавгсса АьбдулхIамид увччуну ия Краснодардал крайрайсса Смоленская тIисса станциялий. На АбутIалиблухь ппу увччусса кIану лякъин хьушиву бусан лавгукун, ва макь дайгьин къахъанай аьтIий ия. Вил ппу дезертир ивкIссар, Турциянавун ливхъун лавгссар тIисса гьану бакъасса хавардал ва цила чIумал азурда увну ия. Къучагъшиврий Ватандалухлу жан дуллу­сса фронтовикнал арснан аьй-бювкьурду, рихшантру духIлан багьуна. Амма шяраваллил школалий лайкьну учительнугу зий, бусрав хьунну оьрму бувтссар АьбутIалиблул. Дунияллиягу лавгссар, дяъвилул цIарал оьвкьсса буттал гьав нясив дурсса кIанугу кIул хьуну, рахIатну.

МахIаммадлул арс Хаваев Абакар
( 1913-1986)

Увссар Абакар МахIам­мадлул ва Халуннул къушлий. 1935-ку шинал армиялийн увцуну ур. Национал бурттигьалтрал полкраву аьрали буржгу биттур бувну, кавалерист хьуну, шавай зана хьуну ур. 1943-ку шинал Баксанная увцуну ур аьрайн. Ва цувагу бажанащал, Хасаев Ибайдуллагьлущал, увцуну ивкIун ур. КIиннайннагу дяъвилий щавурду дирну, личIи-личIисса госпиталлайн багьну бур. Фронтрай артиллерист Абакар взводраву хьхьичIунману ивкIун ур. Украиннал фронтрай талай ивкIун ур. Ванал арснал Сулайманнул бувсуна цахьва буттал бувсмур. Абакардул ца талатавриву душманнал шанна танк пIякь учин дурну дур, амма командирнал, му гьунар цайва чивчуну, Совет Союзрал Виричунал цIа ларсун дур. Мяйжанссар, аьрали журналист увкIун, ва иширая чивчуну бур, амма гассят лещан бувну, гьаз хьун къабивтун бур хIакьмур. ТIайладакъашиву духIан къахъанахъисса та журналистка дяъви къуртал хьуну мукьах Баксаннайн ваначIан хъамалугума бувкIун бивкIссар. Абакардул наградарттавух дур Буттал кIанттул цIанийсса Хъун дяъвилул кIилчинмур даражалул орденгу. Дунияллия лавгссар 1986-ку шинал Баксаннай ва тиккува лакрал хIатталлив увччуну уссар. Баксаннал хъуниминнал лакран хIатталлив цанмалусса кIанугума ккаккан бувну бивкIун бур, та ппурттуву так ца ЧIурттащатугума 34 кулпат яхъанай бивкIун бур Баксаннай.

БуттахIажинал арс Хаваев Исмяил
( 1917-1944)

Увссар ва БуттахIажинал ва Ххадижатлул кулпатраву. КIия арс ивкIун