Шалласу Шалласуев: «Жува шиннардил вив бакъару яхъанахъиссача, иширттал вивру»

Шалласу тIисса цIа зумух ласайхтура, най унува итталу загьир шайсса инсанну усса ххай буру анжагъ ца – Рамазаннул арс Шалласуев Шалласу. Муксса машгьурсса ур ва щалагу жула илданул дянив. ЦIа баяйхтува, чIявуссаннал угу-учай «жула Шалласу» куну. Ваная дансса цIардах луглангу личIисса чарабакъашиву дусса ххай бакъару: цанбакъарча, ва цIа цихлура цурдагу, цайминнахлугу цIакьну дарцIусса цIану дуну тIий.
Ялун нанисса 75 шинал юбилейгу дакIнийну, жугу буларду «жула Шалласухьхьун» «Илчилул» чулухасса блиц-интервью зумуну­сса цаппара суаллу.

«Илчи». Ия, Шалласу Рамазанович, ссайн учара ина талихI?
Ш.Р. ТалихI – му инава цайминнан увчIлай ушивур. УвчIинсса дустал бушивур. Сент-Экзюперил куну бур: «Ттун кIулсса давран бур анжагъ ца – инсантурал дянивсса инсаншиврийсса ихтилат».
«Илчи». Оьрмулуву вингу къаккарккун дакъахьунссар дардру, пашман ансса чIунну?
Ш.Р. Ххинугу ччиссаксса. М. Лермонтовлул мукъурттийну учин: «Радости забываются, печали – никогда». (Ххаришивуртту хъамаритайссар, пашманшивуртту – тачIавгу).
«Илчи». Ссаяту пашманну ура, ссай хIайп тIий ура ина?
Ш.Р. ХIакьину, оьрмулул 75 шинал лахъазанттуйгу авцIуну, пашманну пикри буллай ура чIумул анаваршиврул, мунил рахIму бакъашиврул. Зана битан бюхълай бакъар цавагу мутта, минутI!
«Илчи». Хьуссарив вил оьрму­луву бунияласса гъалатI­ру?
Ш.Р. Цимивагу. Ккаккан ува ттун къамукунсса инсан? Акъассар му дунияллий.
«Илчи». Шалласу ххуйну кIулсса инсантурал ина кка­лли ара бюхттулсса мяърипатрал, гьарца чулуха итххявхсса, чантI увкусса, сайки дансса аьй да­къасса чувнан.
Ш.Р. Юх, юх, му мукун бакъассар! Щиллив куну бур: «ХIучI маучара инава дащуй ихьлахьисса гъалгъалия, хIучI уку виятура дуллалисса цIардая», – куну. Ва ттун мудангу дакIнийсса затри.
«Илчи» Ина дунияллий бувтун бур тIайлабацIу бу­сса биялсса оьрму. Амма вил чIалачIин ми шиннардин лархьхьусса дакъар.
Ш.Р. Хъунав шавричIан къананисса цавагу ххуллу ба­къассар, хъунав шаврил ххуй айсса инсангу акъассар. Так къалякъиннав хъуннар хьуну дакI, къалякъиннав «сситтул дуркуну» ня. Шикку хIисавраву битан аьркинсса яла хьхьичIунмур затгу – инава лавгун махъ вилла бусравсса цIа илданий кьаритан бюхъавур.
«Илчи». Вий мяш хъанахъиссагу бияв инсантал?
Ш. Р. Щий-бунугу бувагу мяш хъанай бакъашиву – му ганаву мяш хьунсса зат дакъашивур. КIулсса куццуй, мяшъшивугу ца журалул дакъар: оьрусрай учай «белая зависть, «черная зависть» куну, дуссар ца ялагу – лулттучIинсса, кьюлтIсса – му хъиннура оьлумурди.
«Илчи». Совет Союз леркьун лагаврий пашманнугу урав?
Ш. Р. Акъара учин къахьунссар. Кьювкьусса багьлий дарххуну кьадиртунни дунияллий ца яла кьуват ххи­сса паччахIлугъ. Даххаврил бакI дургьуминугу бия «хъяврин­сса демократътал» – Горбачев, Яковлев, Шеварднадзе, Ельцин, Гайдар, Чубайс. Цалла дурмунил ялувсса «отчет» хIисаврай кунма, докладгума буллай бия США-нал каялувчинайн.
«Илчи». Ина цукун кьа­мул бара «культличность» тIисса зат?
Ш. Р. Ттул пикрилий, мунил хIакъираву ххуйсса жаваб дуллуну дур М. Шолоховлул: «Был культ и была личность», – куну. «Личностьрал культ» аьркинссар гьарца чIумалгу – кулпатраву, коллективраву, жяматрай ва паччахIлугърай.
«Илчи». Ци учара ина коррупциялул, хъус-хъиншиврул хIакъираву?
Ш. Р. Аваданшиву ин­санначIа думунийну да­къар ххал дигьайссача, инсаннал учIи-къаучIишиврийнур, дакIнил къамискиншиврийнур. Хъуслил хIакъираву тIурча, на ми тачIав цачIун дуллай ивкIсса инсан акъара.
«Илчи». Вин там хъанай дур 75 шин, къаччивав вила оьрму цIуницIакул байбишин?
Ш. Р. Къаччива! Оьрму цIунил байбишин на чIал хьуну ура 75 шинал, ккаллигу буллай ура нава му лайкьну бувтшиврун.
«Илчи». Ина чIяву­ну ишла буллан икIара хьхьи­чIазаманнул аькьилтурал, классик­турал цитатарду. Ина инавагу ми ляхъан байссар, чичайссар тIун бикIай, тIайлассарив?
Ш. Р. Инсан цува лявхъуния шийнай цачIун буллай, лахьлай, ишла буллай ивкIун ур ­аьщуйн щусса, аькьилсса махъру ва ми мудангу най бивкIун бур ирсирай, хъиннува магьиргу, авадангу хъанай. Ттула бакIраву загьир хьуминнуя тIурча, вайнна ца-кIива: «Инсан дунияллийн уккай аьтIий, амма, дунияллия лагайни, гьарцаннаха аьтIун къабикIай», «Жува шиннардил вив бакъару яхъанахъиссача, иширттал вивру», «Инсан – халкьуннал хьхьичIазалар ва Заннал лагъри», «Яла нахIумур ххуллу — ниттичIанмурди, яла цIанихмур ххуллу – хъиншивручIанмурди, «Яла кутIамур ххуллу – дусна­чIан­мурди, бувагу тикрал бан къашаймур ххуллу – абадшиврийнмурди».
«Илчи». Ца суал цахъи янувну бахханассагу: цимил дурссар ина эшкьи-ччаву?
Ш. Р. Цимиллагу! Цалчин, на ура ттула чIирисса Ватандалух – Дагъусттаннал тарихраву бюхттулсса ххару чивчусса Лакку кIанттух дазу дакъа эшкьи хьусса инсан. Ттун мукунма ххирасса бур аьнтIикIасса Дагъусттан. Ттун мукунма аьзиз­сса бур дунияллул лагрулий ца яла азгъунсса ва кьуват ххисса Аьрасатнал билаят. Ттун хъинну ччисса бур ттула чIявусса ва ххазинасса дустал. Ттун ххишала бакъа ххирасса бур ттула душру ва миннуя пахрулийгу ура.
На хIакьсса тирххандарал ххуллий эшкьи хьусса ура (чийвун увккун, цалчинна на ва мукIрушин дуллалиссагу) лакку хъамитайпалул гай яла ххуйми хасиятру цивун цачIун хьусса ттула оьрмулул дус Насибатлух, на мунищал цачIу лахълайгу ура талихIрал ххуллийхсса 50 шачIану. Цукунни къарязи хьун, къаакьин М. Цицероннул тIимуницIун: «Дакъассар дунияллий ичIаллил ужагънияр нахIусса зат».
Ахирданий, жува ихтилат буллалиманал дакIнил дуниял цал ххишала аьч дуллалисса ххару хIисаврай, буллай буру ванал кIунттилу хIасул хьусса ва хъун бакъасса шеъригу.

Оьрмулул манзил
Оьрмулул жегъирххуллу
хъяврин буван къашайссар,
ДайлитIаву къакIулну,
ча-чунгу му най буссар.
Цуксса манзил буссарив
жува битансса ххуллул
Жунма къакIулшивури
талихI жулва оьрмулул.

Кьадру-кьимат бувара
оьрмулул дуциндарал,
Дунъяллий бувтсса гьантта
къалпсса хьуну къалякъин.
ЧIун хъяврин дан къашайссар,
мунил хIурмат бувара,
Заннал буллусса изму
мюнпатну ишла бара.

Ахиратравун ххуллу
цинявннанмагу буссар,
Так цуксса буссариври щинчIав
тачIав къакIулсса.
Бюхттулсса Заннал жунма
буллусса кьисматраяр
Кьадрулий кьамул дансса
бахшиш цамур дакъассар!