
Цимилгу исват шай мюрщину бунува захIматрахун бивчусса оьрчIая яхI-къирият дусса арамтал шайшиву, миннал оьрмулуву лайкьсса кIану бугьайшиву. Дунияллул хьхьирирду мютIи бувсса, дазул кьатIувгу цала бюхъу-гьунар ккаккан бан бювхъусса инсан ур ТIюхчардал шяравасса МахIаммадлул арс Оьмар Абасов. Хасну цала хIарачатрайну ва захIматрайну бюхттулсса даражалийн лавхъун ур Оьмар.
Ссал кIункIу увну, ци багьана хьуну бавхIуссар цала оьрму хьхьирирдацIун зунттаву лявхъусса оьрчIал? Лахъисса, авадансса ва тамашасса бур ванал оьрмулул ххуллу. АцIра шинавусса чIиви оьрчI чани бакъасса буттащал архсса зунттава, ТIюхчардал шярава, ххюва гьантлий бахьтта най бувкIун бур Гьанжилив. Оьмардул ппу МахIаммад Граждан дяъвилул иширттаву, иттав щама бивчуну, мурчIи хьуну ур. Дурккусса акъанугу, гьунар бусса, итххявхсса адамина ивкIун ур. Кьянатсса зунттал кIанай яхьун захIмат хъанай, ванан пикри хьуну бур маэшатрал хъирив Дянивмур Азиянавун гьансса. Ва жагьилний Узбакисттаннай зий ивкIун, тихалу ххуйну кIулну бивкIун бур.
Ва аьрххилия байбивхьуну бур Оьмардул «дунияллувунсса» ххуллугу.
Увну ур Оьмар 1933 шинал. 1943 шинал вайннал кулпат бивзун бур Туркманнавун, Чарджоу шагьрулия арх дакъасса Комсомольск поселокрайн. Кулпатраву бивкIун бур 7 оьрчI. Вай бакI буккан бан чани бакъасса буттан захIматну буну, 10 шинавусса Оьмардун багьну бур ва гьиву цайнна ласун. КIюрххия хьхьувайнин дуссукъатлуву муххал давуртту дуллай икIайсса ивкIун ур. Бигьалагай кьинирдайгу, луххал-ххиттул бувцIусса ххуллурдайх кишлакирдайх занай, къалайчишиву дуллай ивкIун ур.
Оьмардул захIматрал луттирайсса чичрурдугу дайдирхьуну дур оьрмулул 10 шинаву. Мукун зий ивкIун тIий, дяъви къуртал хьуну махъ «Хъунмасса Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилий бувсса захIматрахлу» тIисса медальгу дуллуну дур ванан. ЛичIлулсса, затрал хIисав ласун кIулсса Оьмардун ччяни лавхьхьуну бур патипонну, янна дуруххай машинартту, ласапIитру дакьин дуллан. Цуварив мудан хияллай икIайсса ивкIун ур дуклан, кIулшивуртту ласун. Амма зузисса оьрчIал школалийн занансса чIун къадиркIун дур. Ванал дуккин аьркиншиврия тIиссагу цучIав къаивкIун ур. ТалихIиндаран, чIаххуврай ялапар хъанахъисса прокурорнал бувчIин бувну бур буттан оьрчIан дуклан аьркиншиву. Мукун бухьурча, дачIи кьини зузувча, дачIи кьини школалийн заназувча куну, рязий хьуну ур ппу. Школалийн занан ивтсса оьрчI ххарил лехлай ивкIун ур, амма ванал дарсру лахьхьинсса шартIру къадиркIун дур. Щалва кулпат ца къатлуву ялапар хъанай бивкIун бур. Кьинибархан зузисса Оьмардухьхьун, хьхьувай бакъа, дарс лахьхьинсса мутта къабирияйсса бивкIун бур. Му чIумалгу навтлий чирахърах дарс лахьлахьисса оьрчIахун бахчилан бикIайсса бивкIун бур, навт ччучлай ура тIий. Та чIумал вай ялапар хъанахъисса райондалул милицанал хъунама Зихри тIисса лаккучув ивкIун ур. Дуккин гъира бусса оьрчIгу, кулпатравусса тагьаргу чIалай, ванал Оьмар дарс лахьхьин цачIана уцайсса ивкIун ур. ВайнначIа личIисса къатлуву электричествалул чаннах дарс лахьлан икIайсса ивкIун ур. Школалийгу ва хьхьичIунну ивкIун ур. Дуклакисса шиннардий Оьмар, Дянивмур Азиянал республикарттал спартакиадалий гьуртту хьуну, штанга гьаз даврил чемпион хьуну ур. Та чIумал ванан бахшишран дуллуну дур «Молния» тIисса жипливу дишайсса ссят. Зий унува къуртал бувну бур Оьмардул школа.
Муххал давурттаяту бизар хьусса оьрчIан бакIрайн дагьну дур кказитрай Ленинградуллал мореходный училищалувун дуклан жагьилтурайн оьвтIисса баян баву. Яла-яла му баян бавриву ванан дакI даркьуну бур тикку курсантътал дукралул ва лаххиялул лащу-щаллу буллантIиссар тIисса зат, ххишалдаран стипендиягу буллантIишиву. Хъиннува ва кIункIу увну ур хьхьирил капитаннал пишалул романтикалулгу. Амма Оьмар нигьаувсун ивкIун ур, буттал итакъаакьинссара тIий. Мяйжаннугу, ппу рязи къахъанай хъунмасса хIалгу хьуну бур. «Ци мореходкар му, цуппагу дунияллул зуманивсса, кулпат щил ябантIиссар?» – тIий ивкIун ур. Арс лахIан ан къахьуншиву бувчIукун, рязи хьуну ур.
«Чув ухьурчангу, намусрай ттангъа хьун маикIара, ттул арс», – увкуну, дюъгу дирхьуну дур. Укун 1951 шинал цала дуснащал лавгун, Оьмар увххун ур Ленинградуллал мореходный училищалувун. Цала хиял барт лавгсса оьрчI училищалуву гъирарай дуклан ивкIун ур. Каникуллал чIумалгу, игьалаган кIанай, Оьмар машлул флотрал жамирдай хьхьирийх чил билаятирттайн лагайсса ивкIун ур. Цалла ляркъумургу ванал, кIапIикI кIапIик1рай дирхьуну, буттачIан гьан дайсса диркIун дур. Арснал гьан дурсса арцул повестка ппу пахрулий ккаккан дуллан икIайсса ивкIун ур. Вай арцугу буттал, ца къуруш харж къадурну, книжкалий дишайсса диркIун дур. Цува дунияллия гьаннин Оьмардухьхьун дуллунугу дур яла гай циняв арцу.
1956 шинал хьхьичIунсса хIасиллащал Мореходный училищагу къуртал бувну, Оьмар лавгун ур зун Мурманскалийсса паччахIлугърал хьхьирил арктикалул пароходствалийн. Мурманскалий ва «Зоя Космодемьянская» тIисса пароходрайн рядовойсса матросну гьан увну ур, хIатта архну хьхьирийх лагайсса штурманнал диплом канихь бунугу. Ччясса чIумул мутталий Оьмардуща бювхъуну бур цала гьунар, бюхъу-бажар ккаккан бан. ЧIирисса чIумуй циняв шачIанттугу лавхъун, ца шинава капитаннал хъунама кумагчи хьуну ур.
Зий унува Оьмар дуклан увххун ур адмирал Макаровлул цIанийсса Высший инженерный морской училищалувун. Му къуртал буллалисса чIумал, экзаменнал комиссиялул бувсун бур Абасовлул куртIсса кIулшивуртту душиву. Училище къуртал байхту, зун ивкIун ур дунияллий цалчинмурну хьусса «Ленин» тIисса атомрал ледоколданий, капитаннал хъунама кумагчину. Ца шинава тIурча, га цува матросну зий ивкIсса «Зоя Комодемьянская» пароходрай хьхьирил архсса аьрххирдал капитанну ивтун ур.
Мунияр шихунай ва цимигу жамилий архсса аьрххирдал капитанну ивкIун ур, ивну ур чIявусса билаятирттайн. Лайкь дурну дур «Лучший капитан Министерства Морского Флота СССР» тIисса бусравсса цIа. 1979 шинал Хьхьирил флотрал министерствалул Оьмар тIайла увккун ур Монреаль шагьрулийн хьхьирил перевозкартталсса буллалисса Совет Союзрал ва Канаданал цачIусса фирмалул генеральный директорну. Ва даврий зий бивхьусса захIматрахлу Оьмардун дуллуну дур «Знак Почета» лишан. Канаданаву ванал хIалашиву диркIун та чIумалсса посолнащал, махъ ЦК КПСС-рал политбюрорал член хьусса, яла демократия дихьултраву яла хьхьичIунману ивкIсса А. Н. Яковлевлущал. Оьмар хьунаакьайсса ивкIун ур совет артистътуращалгу, партиялул ва хIукуматрал хъуниминнащалгу. Тай шиннардий хьунаавкьуну ивкIун ур ва политбюрорал член М.С. Горбачевлущал.
Совет Союзрал ва США-нал арарду ххуй дакъасса шиннардий Канада хъуннасса агьамшиву дусса центрну хьуну бур. СССР-данул ва Ухссавнил Американал билаятирттащалсса хьхьирийхсса машлул арарду миччачил диркIун дур. 1985 шинал Канаданава Москавлийн зана хьусса Оьмар «Инфлот» фирмалул хъунаману ивтун ур.
1989 шинал ва тIайла увккун ур Туркнавун. ИстIамлив СССР-данул МинморфлотрацIун дархIусса «Трансбосфор» тIисса Совет Союзрал ва Туркнал цачIусса компания сакин дан. Ва диркIун дур кIивагу билаятрал архIа-архIалсса пайрду бусса фирма.
1991 шинал, Аьрасат ххуллул шанбачIулий ливчIсса чIумал, Оьмар МахIаммадович, Дагъусттаннал ХIукуматрал тIалав увну, МахIачкъалалив увкIун ур. Цала къуллугърацIун бавхIуну чIявусса капиталист билаятирттайн ивсса, тархъансса машлул теория ва практика кIулсса Оьмардул бувсса докладрах вичIи дирхьуну дур ХIукуматрал каялувчитуралгу, Дагъусттаннал хъунисса предприятиярттал ва идарарттал бакIчитуралгу. Тара чIумал Дагъусттаннал цаппара предприятиярттащал кьутIирдугу чирчуну диркIун дур. СССР-гу лирну, миннувух СССР-данул Хьхьирил флотрал министерствагу ппив хьувкун, зия хьуну дур чил билаятирттайсса СССР-данул Хьхьирил флотрал министерствалул структурардугу, миннувух «Трансбосфоргу». Му чIумал, 1993 шинал, ванал сакин дурну дур «Туршип» тIисса компания. Оьмар Абасов президентсса ва фирма зун диркIун дур Туркнал ва Украиннал жамирду бакьин байсса заводиртталсса буллай. Ва чIумалнин Оьмардул цIа хъинну машгьур хьуну диркIун дур.
СССР-данул хьхьирил флотрал министрну ивкIсса Э.Вересоцкийл «Мозаика моря» тIисса луттирай чивчуну бур хьхьирил жамирдай зий бивкIсса цIанихсса капитантурая. Ва луттираву гьарта-гьарзану чивчуну бур жула Оьмардуягу.
– Ттун кIулссия тIабиаьтрал ляличIисса гьунар буллусса, бюхъу-бажар бусса, анаварсса мутталий тIайласса хIукму бувну, захIматсса иширттава буккан бюхъайсса капитантал. Миннавасса ца ур цала оьрму хьхьирицIун бавхIусса Оьмар Абасовгу, – тIий чичлай ур автор.
Оьмардул хъуннасса сий душиврул барану хъанай бур му туркнал Флотрал капитантурал ассоциациялул членну увчIавугу. КIицI лаган, ва ассоциациялуву цаягу инсан акъассар чил билаятраясса, Оьмар личIаннин.
Дагъусттаннайн увкIтарив Оьмар чара бакъа ияйссар зунттавусса ТIюхчардал шяравун, яни шяравалу диркIсса кIанайн. «Ттул бакI Северданий бунугу, дакI Лаккуйри дикIайсса», – учай ванал цалагу. НукIува 70 кулпат бивкIсса, 582 инсан ялапар хъанай ивкIсса ТIюхчардал шяравалу лирчIун дакъар, бур так шяравалу диркIссар тIисса чичру дусса чаругу, ялгъузну кьариртсса буттахъал гьаврдугу.
Вайксса шиннардий гъурбатрай яхьуну унугу, Оьмардун ххуйну кIулли лакку маз. Лакращал байсса ихтилатгу лакку мазрай бакъа къабай. Мукунма ххуйну кIулли ванан ингилис ва турк мазругу.
«Ттул пикрилий, Совет заманнай дуллай бивкIсса кIулшивурттачIан дучIайсса цичIав дакъар. Ми кIулшивурттал увцунур ттун щала дуниял ккарксса. Чув ухьурчангу, нара дуллалисса даву лавайсса даражалий дайссия, тачIав щияркIуй ялавайну къаивкIссара. Училищалуву дуклакисса шиннардий, цайми бигьалаглагисса чIумал, на луттирду ккалан икIайссияв. На чIявусса луттирду бувккуссар, цIанагу ккалан икIара. Арулазарва лу бусса библиотека буссар ттул Москавлив. Дазул кьатIату нанисса чIумалгу луттирду лавсун учIайссияв. ЦIанагу 18 азарда къурушрансса луттирду машан ласав на жагьилминналгу ккаланшиврул. Къащи хъанан дикIай цIанасса жагьилтурал луттирду къабуклакаву. ХIакьину, кIисса щуну, къакIулмур интернетраву кIул бан бюхъайсса чIун дур, амма луттирдал кIану ссалкIуй къабугьантIиссар, – тIий ур Оьмар.
Андриана Аьбдуллаева,
Имара Саидова