Абадлий дакIний личIантIиссар

Халид Мурачуевлул гьайкал Ккулув
Халид Мурачуев

Январь зурул 11-нний Аьрасатнал Виричу Халид Мурачуевлун хьунтIиссия оьрмулул 50 шин. Амма аргъираву бяливчIунни ванал оьрму. Халид Мурачуевлул къучагъшиврий жан дуллуссар 1999 шинал сентябрь зуруй ЦIуссалакрал райондалий хъуннасса агьамшиву дусса лахъазан – «Телевышка» дуручлай. Милицанал лейтенант Халид Мурачуевлун дахьра 27 шин диркIссар.

Халид Мурачуев увну ур 1972 шинал январь зурул 11-нний Ккуллал шяраву, чIявусса оьрчIру бусса хъунмасса кулпатраву. 1989 шинал школагу къуртал бувну, Ульяновск шагьрулий шяраваллил хозяйствалул институтравун увххун ур. 1997 шинал зун айивхьуну ур Ц1уссалакрал райондалул виваллил иширттал органнаву. Къуллугърал бурж дакI марцIну бартбигьлай тIий, лейтенантнал чингу дуллуну, ивтун ур райотделданул ППС-рал командирну. Халидлул диркIун дур лачIун буккаврил ва гиря гьаз даврил цалчинсса разряд. Милицанай зий Халидлул хъунма хIал хьуну бивкIун бакъар. Амма, Чачаннал дазуйсса ЦIуссалакрал райондалий паракьатсса тагьар дакъа, ванан цимилагу нигьачIисса иширттавух гьуртту хьун багьну бур.
Апрель зуруй ярагъуннищалсса боевиктурал кьюкьлул шяравун духхан кьаст лархIусса чIумал, Аьхъардал шярава арх бакъа миннайн данди бавцIусса милицанал зузалтравух Халидгу ивкIссар. Пулеметрава цIу дирхьуну, ванал душман шяравалличIан гъан хьун къаивтссар. Июнь зуруй къачагътурайн данди бацIавриву щаву дирсса гьалмахчугу ххассал увну, лихъан кьаст лархIусса къачагъгу увгьуссар.
Август зуруй къачагътурал кьюкьрал ЦIумадиял ва Бущихъиял районнайсса щархъурду дургьуну, республикалийсса тагьар захIмат хъанан дикIайхту, Халид Мурачуев ва Мутай Исяев, вайннал опытгу, кьянкьасса, сивсусса хасиятгу хIисавравун ларсун, «Телевышка» дуруччин тIайла бувкссар. КIа бивкIссар хъуннасса агьамшиву дусса пост. Цукссагу гуж ххишаласса боевиктурайн данди бавцIуну, кьянкьану талай диркIссар Халидлул каялувшиннаралусса милицалтрал ч1ирисса кьюкьа. Медициналул кIулшиву дусса Халид душманнащалгу талай, архIала щавурду дирсса аьралитуран медициналул кумаггу буллай ивкIссар. Кьянкьану, нигьа къаувсун талатисса командир чIалай, муная эбрат ларсун бивкIссар махъмигу.
ОкопрачIату окопрачIан лечлай, блиндажирттаву лабикIлай, талатаву хьхьара хьун къабацIлай, къучагъну талай бивкIун бур милицанал зузалт.
Ца гьантлул дянив лахъазанттуйн боевиктурал мяйлла артиллериялул цIу дирхьуну дур.

Ахттакьун чIумалнин «Телевышкалий» ливчIун бур Мурачуев ва Исяев. Лахъазанттуйнсса артиллериялул гьужумру щаллусса хьхьуну бакъавцIуну бур. Лагма щархъал агьали, ополченцынал кьюкьравусса Мурачуевлул уссурвал ва гъан-маччами, бан-бит бакъа, чани хъя учиннин лахъазанттуя якъабатIавай бивкIун бур. ЧIун-чIумуй рациялувух гъалгъа буллай, вайннан кIулну бивкIун бур «Телевышкалий» кIия акъа къаливчIшиву. Халид эфирданийн махъа-махъ увккун ур сентябрьданул 6-нний. Бувсун бур цивппа телевышкалул кьай дусса къатлуву лабивкIшиву. «Мутайн чIярусса щавурду дирну дур. Нава щала оьттувун ахьлавгун ура. Ца гранатарттал ящик ливчIунни. Ва МутайчIан ххюрхху бав. Душман хъиннува гъан хьувкун, ванал дуллай, на личлай буру». Укунсса хьуну бур Мурачуевлул махъва-махъсса гъалгъа. Цаппара хIаллава лахъазанттуй пахъдагьру хьуну дур.
Яла, махъ, боевиктура­ща зерххусса кассетардай ккаккантIиссар чачаннал операторнал ларсъсса «Телевышкалул» цIанийсса къизгъин­сса талатаву. «Телевышкалул» чулухунмайгу ккаккан буллай, Басаев уссар Хаттаблухь пострайми цIакьну талай бушиврия буслай.
Ахиргу бувчIуссар пострай сагъсса цучIав къаливчIшиву. Жандалия ка ларсун талай бивкIсса милицалтрал чIири кьюкьлул хъунмур хъар цайнна ларсун тIийри ЦIуссалакрал РОВД-лул зузалтраща ва Липецкаллал ОМОН-лул аьралитураща, лагма рургьусса шалклувагу ливчуну, агьамми гужирдацIун цачIун хьун бювхъусса.
2001 шинал милицанал лейтенант Халид Мурачуевлун Аьра­сатнал Виричунал цIа дуллуссар (аьпалул хьуну махъ).
Къачагътурал кьюкьри райондалия дуккан дурну мукьах, лахъазанттуй я Халидлул, я Мутайл жаназарду ляркъуну да­къар. Так ца шинава ляркъуну дур оьсса зулму бувсса жаназа лахъазанттуй.

Телевышка

Укун буслай бур Халидлул хъунмур ссу Сиянат:
«Жул кулпатраву 6 оьрчI бия – 2 арс, 4 душ. Халид ттуяр кIира шинал чIивисса ия. Ду­ккавривугу, спортравугу итххявхсса икIайва. Дуклакисса шиннардий спортрал бяст-ччаллаву мудангу хьхьичIунсса кIанттурду бугьайссия. Дустал ххирасса ия. ЧIявусса дусталгу бикIайссия. КIа иш хьун хьхьичIмур кьини кьамул бувну бия мунал лахъазанттуйсса пост. Му кьини ахттакьун чIумал му ттун даврия шавай най хьунаавкьуна. Ттулмур къаттагу чIаххуврайва буссар. «Лагмара гьарзат чIалачIисса, яттикъуш кунмасса ххуйсса кIану бур», – тIий, ххалаххисса на паракьат буллай ия. Га хьхьуну ттун га шава авцIусса ххива.
Гъарал лачIун кунна дия. Гъарал лачIурча, кIийн машина къалахъайссар тIий, гара хьхьуну махъунай лавгун ия. Гьун­ттий кьини, лахъазанттуй талатаву дайдирхьусса чIумал, кIул хьуна ттун уссу кIий ушиву. Цукун бухьунссияв жу, инава пикри ба? Гьарца пIякьлил чурх зурзу тIутIи байва, къюкIлийн ккулла щайва.
Цал бавуна ивкIуну ур тIисса хавар, яла акъахьуну ур тIар тIисса. Шин ларгун махъри ляркъусса ванал жаназа. Дардирдал гъагъан бувна жул нину-ппу. 2012 шинал аьпалухьхьун ларгунни нину, 2017 шинал – ппу.
Тания шихуннай кьуния­хъайсса шинну ларгунни. Цими гьарчагу, лагь къашай жул къюву».
Буттал шяраву Халид Мурачуевлун дацIан дурну дуссар гьайкал. Шичча тачIавгу чан къашай тIутIал кацIру.