«Илчи»-маслихIатчи

Гьарца инттухуннай гьава ласун бувайсса сиреньдалул кьанкь къаххирасса, сиреньдалул тIутIив ххуй къадизайсса инсан нажагьсса акъа акъахьунссар. Сиреньдалул нахIусса кьанкь жунна шайссаксса гъанну ришланшиврул вазалуву бивхьусса кацIгу шайссаксса хъунмасса хIаллай яхьуншиврул, цаппарасса маслихIатругу бучIи лякъинссар тIиссару.

* * *
Сирень ччимур чIумал рирттуну къахъинссар. Сиреньдалул тIутIал кацI дарусса чаннасса кьини ччяни кIюрххил бавтIун хъинссар, укунсса чIумал рирттусса тIутIив хъунмасса хIаллай дияйссар. Шикку иш яла-яла кIюрххицIуннай сиреньдалул къяртри дурцIуну дикIайсса хъатрулухьри.
Хъинссар гьунттий сирень риттун хIакьину ахттакьуннай сиреньдалул къатIрайн щин дирхьуну.

* * *
Сирень вазалуву хъунмасса хIаллай дирну ччарча, кьукьин аьркинссар дачIиннуяр ххишаласса тIутIив хъяхъа къаувкуми къяртри.

* * *
Сиреньдалул къяртри кьукьин ишла дувара хъинну дайл­сса чIила ягу лезвие. Шикку хIисилу бюхъавай ишла мадувару, кьукьлайна хIисилттул сиреньдалул къяртлул сосудру лаян, чIуен дурну, мивун аьркинссаксса хъатру къанай, тIутIив ччяни зия шайссар.

* * *
ВахIшитал кунма, я чIила, я хIисилу дакъанна, каруннихгу мариттаванну сирень. Мунийну къатIран зарал бияйссар.

* * *
Къяртри кьукьлайна чIила ягу лезвие шайссаксса дарккуну ва лахъину ритара, къяртрайсса кьуркьусса аьш (срез) шайссаксса зунххисса ва лахъисса хьуншиврул. Укун кьуркьусса тIутIавун миннун чара бакъа аьркинсса гьава ххишалану бухлантIиссар.

* * *
Кьуркьусса сиреньдалул къяртрайсса чIапIив шайссаксса бувкьун хъинссар, миннул тIутIан аьркинсса хъатру харж къадулланшиврул.

* * *
Сиреньдалун къатлул температуралийсса гъилисса щин ххирассар. Мунияту сиреньдалущалсса вазалувун, крандалияссанияр, дурцIуну хIал хьусса щин дуртIуну хъинссар.

* * *
Сирень дишин нанисса щин кIукIлу дуваншиврул, мивун чансса марганцовка ягу лимондалул кислотIалул къеп бивчуну хъинссар.

* * *
Мукунма сиреньдалул оьрму лахъи буван кумаг хьунтIиссар тIутIан мюнпатсса растворданиягу: сиреньдалущалсса вазалувун дутIияра щаращи дурну, дякъин дурсса, хIувукачарданул 2 хъун къуса дассан дурсса ва 150 мг. я лимондалул, я борный, я салициловый кислотIалул (вайннува цания-ца) дуртIусса щин.

* * *
Цамур дакъахьурча, бучIи­ссар щинал ца литIралийн ца хъун къуса хIисавну хIувукачар бивчуну ххуйну бассан бувсса нацIу щин дутIин сиреньдалущалсса вазалувусса щинайн.

* * *
ТIутIащалсса вазалуву мукунна дассан дурну хъинссар аспириндалул ца гурга.

* * *
Вазалуву дишин хьхьичI сиреньдалул гьарцагу къяртлул ух цахъи ппив дурну (кьютIилттух дурив, цамур затрах дурив), адахъан дурсса кунна, мюрш дурну хъинссар. Мукунма хъинссар 3-4 см. лахъшиврий къяртрая ккиригу ливккун. Укун тIутIавун щин нанисса, миннул щин ххюпI тIисса кIану хъунма хъанахъи­ссар, мунийну хъатру ва гьава ххишала хьуну, тIутIив хъунма­сса хIаллай зия къахьунтIиссар.

* * *
Сирень хъунмасса хIаллай дияншиврул, ми дирхьусса вазалувусса щин гьарца кьини (бюхълай бухьурча, кIюрххил ва хьхьурай – гьантлун кIийллагума) даххана дурну хъинссар, гьар мудан ваза цурдагу, тIутIал ухругу крандалул лув шюршуну, цIуну дуртIусса щинаву дишиннин хъис-хъис лувату къяртригу кьукьлай.

* * *
ЧIун-чIумуй тIутIал кацIлил ялттугу щин пурх дуллай хъин­ссар.
* * *
Сиреньдалущалсса ваза утту­бишайсса къатлуву дирхьуну къахъинссар, тIутIал гужсса, ярксса кьункьал, кIюрххилнин бакI цIуцIи баврицIун, инсан хIалдания утангума бюхъай­ссар.
* * *
Сиреньдалущалсса ваза къатлувусса тIутIачIату архну дишияра. КьатIату дуркIсса сиреньдалия ичIаллил ххяххиярттайн лахъан бюхъайссар заралсса ущу-щулгъи.
Сирень мукунна цайми тIутIал кацIурдичIатугу архну дирхьуну хъинссар, цайми тIутIал кацIру ччяни зия къахьуншиврул. СиреньдалучIан гъанну дитан бучIиссар так тюльпанну.

* * *
ТIутIал кацI (мукунма сиреньдалулссагу) бивхьусса ваза чIяруну чIавахьулттий дихьлан бикIай, ва къатIайлассар. ТIайланна диртсса бургъил къяртрал укуннарагу цалла мархрая-къатIрая дуцан дурсса тIутIив ччяни зия дайссар.

* * *
Сиреньдалул кацI ца кIаная цамур кIанайн лавсун бачин багьлай бухьурча, атил дур­сса аццуву кай-кай бувара, ялтту кьуцуру, яла кказитгу кай-кай бувну.
Агарда сиреньдалущал бачин багьлагьисса ххуллу лахъисса бухьурча, гьарца къяртлун цинмалусса мюрщи «дарвагру» бувара полиэтилендалул кьуцурттая, миннувун чан-чансса щин дуртIуну, цIакьну бахIияра.

* * *
Агарда сирень тIутIайх дирчуну, миннул чIун дуккавай, зуннив тIутIал кацI гьантравун пиш-каш буван багьлагьисса кIану бухьурча, хъинну хъяхъа къаувкуми тIутIащалсса къяртри кьуркьуну, полиэтилендалул кьуцурттуву дирхьуну, мунил ялттугу кказит кай-кай бувну, 2-3 градусрайсса холодильникраву диширча, цимивагу гьантлий яхьунтIиссар.

* * *
Щин духларгун ляркъуну ягу цамур багьана хьуну, зия хъанай дарчусса сиреньдалул къяртри щинаву дирхьуну, миву дунара дайлсса чIиллух лувату чансса кьукьирча, ми итталун дагьанну утта дуккантIиссар.

* * *
Ци-бунугу багьана хьуну, сиреньдалул кацI щаллуну меж бивкIнийгума му цIу лаган буван бюхъантIиссар укунсса пурмалий: хъинну кIирисса щинаву сиреньдалул кацI ца-кIира минутIрайсса бивхьуну, яла най буна дюхлулсса щинаву бишин аьркинссар.