Лакку мазрал форумраясса репортаж
Февраль зурул 16-нний Дагъусттаннал педуниверситетрал актовый залдануву хьунни лакку маз ябаврин хас бувсса форум.
Шикку гьуртту хьунни ДГПУ-лул ректор Нариман Асваров, ДР-лул Халкьуннал Мажлисрал председательнал хъиривчув Камил Давдиев, ДР-лул Халкьуннал Мажлисрал депутатътал Артур Исрапилов, Марат Илиясов, ДР-лул БакIчиначIасса Хъунисриннал советрал председательнал хъиривчув Сиражуттин Илиясов, ДР-лул Жяматийсса палаталул председательнал хъиривчув Ссапарбаг Аьбдуллаев, МахIачкъала шагьрулул мэрнал кумагчи Шалласу Шалласуев, филологиялул элмурдал доктор Хизри Илиясов, ДИРО-лул хъунаманал хъиривчув АхIмад Кьурбанов, Аь.Тахо-Годил цIанийсса педагогикалул институтрал элмийсса зузала Миясат Муслимова, Дагъусттаннал Технический университетрал ингилис мазрал кафедралул хъунмур Жанна Абуева, ДРИ-рал преподаватель, профессор Асият Буттаева, Дагъусттаннал Культуралул зузалтрал профсоюзирттал комитетрал председатель Марзижат Буттаева, Дагъусттаннал халкьуннал чичу Мирза Давыдов, Дагъусттаннал халкьуннал шаэр Космина Исрапилова, шаэр Алексей ХIажиев, Дагъусттаннал мазурдил кафедралул доцент Римляна Саадуллаева ва мукунма цаймигу.
Форумрал даву дачин дурну ия МахIачкъала шагьрулул депутатътурал мажлисрал председатель Марис Илиясов. Байбивхьуна форум лакрал гимнрайну. Цинявппагу шикку гьуртту хьусса инсантал бия жула мазрай дакI цIуцIисса, му буруччаврил буруккинттарайсса. Ихтилатру цинявппагу бия лакку маз бухлаган къабитансса чаранну лякъин аьркинни тIисса.
Ахирданий, лакку мазрал отделениялий хьхьичIунну дуклакисса студентътуран дуллунни арцуйнусса бахшишру.
Нариман Асваров:
Дагъусттаннал миллатирттаву ца агьамсса кIану бувгьусса миллат бур лакрал миллат. Щалагу Дагъусттаннал агьулданул пахрулий цIарду кIицI дансса вирттал бур лакрал миллатраву. Лакрал цалла цIа аьламравугума чирчунни. ХIакьинусса ва батIаву миллатрал байрандалун ккалли дансса батIаву дур. Шиккун бувкIун бур лакрал миллатрал язисса арсру ва душру. Укун итххявхсса, гьунар бусса миллатрал маз тачIав бухкъалагантIиссар тIий ура.
Камил Давдиев:
ХIакьину шикку жува гьаз буллалисса маз бухлагаврил масъалалущал цинявппагу миллатру хьунабакьлай бур. Инсантал зунттава шагьрурдайн бизавугу ниттил мазрай гъалгъа тIутIими чан шаврил ца багьана хъанай бур. Нитти-буттахь ихтияр дур оьрчIан цанма ччимур маз лахьхьин бансса. ХIайп, чIявуминнал цала ниттил мазраяр чил билаятирттал мазру хьхьичIун ласлай бур. Ттул пикрилий, маз хьхьичIва-хьхьичI гъалгъатIи бан аьркинссар кулпатраву. Муния ливчуну мукьах школарттайгу му лахьхьинсса ххуйсса шартIру дузал дан аьркинссар. Гъалгъа тIий буссакссар маз яшайсса. ХIакьину жунма ябан багьлай бур жува лявхъусса буттал кIанугу, жува гъалгъа тIутIисса ниттил мазгу.
Хизри Илиясов:
Гьарица шинал дунияллий бакъа хъанай бур 30-40 мюрщи миллатирттал мазру. Ми бухлагаврин личIи-личIисса багьантту хъанай бур. Укунсса кьини жула лакку мазрайх къадуккансса чаран лякъин аьркинну бур хIакьину жунма. Лакку маз ябаврил ялув бакIцIуцIаву дуллай буссия, аьпа баннав, Мариян Илиясова, Амучи Амутинов, Надир Хачилаев. Вайннал дуллай бивкIсса ххаллилсса давуртту ттиния тихуннайгу дуллан аьркинссару жува. Дагъусттаннал миллатирттал мазру ябаншиврул хьхьичIра-хьхьичI кьамул дан аьркинссар миннул хIакъиравусса закон. Арцуйнусса бахшишру дуллан аьркинссар ниттил мазрал учительтуран, дуккавриву хьхьичIунсса учениктуран ва студентътуран, тIитIин аьркинссар лакку маз лахьхьин буллалисса бигьалагай кьинирдай зузисса школартту. ТIалавну бикIан аьркинссар лакку мазрай буккайсса луттирду, щурущи дан аьркинссар лакку мазрайсса сайтру. КIицI къабувну битан къахьунссар лакку мазрайсса кказит-журналлу чичаврил тагьар лащинсса душиву. Редактортуран, подпискалун кумаг бара тIий, лабизлан багьлай бур. Му бакъассагу, райондалул гьан буллан аьркинссар оьрчIру-душру Дагъусттаннал филологиялул факультетрай дуклан, бишин аьркинссар миннан стипендияртту.
Артур Исрапилов:
БувчIлай бур так укунсса батIавурттайну маз ябан къахьунтIишиву. Ци чулийгу, ва масъалалия гъалгъа тIий, дакI цIий бушиврия рязину ура.Ттун хъинну бювххуна Лакрал театрдануву Абачара ХIусайнаевлун 100 шин кIицI лаглагисса мажлисрай Дагъусттаннал Мазрал ва литературалул институтрал директор МахIаммад Ибрагьимовлул Дагъусттаннал мазурдиву бухлагансса яла нигьачIаву думур лакку маз бур учаву. Му гьарцагу лаккучувнан кьутIинсса зат бур. Мунияту хIакьину жунма аьркинну бур, гьарцаннал цала каши-кьудрат ишла дурну, ва масъалалул ялув зун.
Сапарбаг Аьбдуллаев:
Циксса жува батIларчангу, цимил вай масъаларттая гъалгъа тIурчангу, инсаннан цанма ччай бакъахьурчан, маз лахьхьин къашайссар. Буцинна ца мисал. Республикалул кьатIув ялапар хъанахъисса ттула душнил арснал, телефондалувух оьвкуну, ттаттай, ттун лакку маз лахьхьин ччай бур увкукун, на хъинну ххари хьура. Жунмагу кIулсса, 16-мур школалий дарсру дихьлахьисса ПатIимат Аьлиеваяту бавну, ттун мунил ттухьра дарсру дихьлай ччива тIий ия. Учин ччимур мури, ччан бикIанни аьркинсса. Маз лахьхьинсса гъира-гьавас буссакссар му ябан хьунтIисса. Уттудирхьусса гъунттулун щин къадачайссар учай. Маз яхьуншиврул муний ва мунияту гъалгъа тIийнма бикIан аьркинссар.
Шалласу Шалласуев:
Ниттил маз ябаврил масъала-суаллу вай махъсса шиннардий чIявусса мажлисирттай, хьунабакьавурттай гьаз буллай бур. Лакку мазрал язишиврия, мунил кашилул бюхттулшиврия, сахъла бан аьркиншиврия 1914-ку шиналва жухьва Гьарун Саэдовлул бувсун бур: «Ттул дакIнил ва чурххал мархри Лаккуйри бусса, кIай кьукьирчан, на бяйкьусса кьурукьра, ссавния багьсса цIукура!» -– куну.
2020-ку шинал ноябрьданул 26-нний бувксса «Илчи» кказитрай рирщуну дур хъунама редактор Руслан Башаевлул миллатрал жагьилтурайнсса лаизаву. Микку аьщуйн щуну бувсун бур цукунсса нигьачIаву дуссарив лакку мазрал ялун дирну. Яла-яла, мунал му цала лаизавриву, аьщуй-ххуттай авцIуну, кIицI лавгун бур ниттил маз ххассал баншиврул ччясса чIумул мутталий ккаклан аьркинсса чаранну. Амма хIакьинусса кьинигу аьлимтурал, чичултрал, жяматийсса ишккаккултрал мунил хIакъиравусса цаламур пикри къабувсунни. Мугу баччибакъулшивур.
Миллатрал уттарашиву мазраву душиврия бусласисса чIявусса ихтилатру бувссар кказитрайгу, батIавурттайгу хIурмат бусса Абачарал душ Качар ХIусайнаевал. Вай махъсса шиннардий ва масъалалия гъалгъа тIийнма бушиврулгу тасттикь буллай бур жула маз бухлагансса нигьачIаву душиву.
БувчIлачIисса зат бур, мазурдийн биллалисса бала бацIан баншиврул, хьхьичIра-хьхьичI миннул хIакъиравусса закон кьамул дан аьркиншиву.
Элмулул ва к1улшивуртту дулаврил министерствартталгу школарттай ниттил мазрал ОГЭ ва ЕГЭ дуллали бан аьркинни. Лакку мазрал дарсру дихьлахьисса учительтуравун зунсса гъира-шавкь рутлан аьркинни. Директортуралгу лакку мазрал дарсирдан ххишаласса ссятру итадакьлан аьркинни. ХьхьичIва-хьхьичI ниттил мазрал кюру ужагърай бикIан аьркинссар.
Алексей ХIажиев:
Мазрал хIакъиравусса батIаву цалчин дакъар хъанахъисса. 2018-ку шинал шиккура хьусса батIаврий «Илчи» кказитрал хъунама редактор Руслан Башаевлул увкуна: «ЧIявуну батIлай маз ябан аьркиншиврия буслайнияр, му ябуллай хъинссар», – куну. Шикку хьусса ихтилатирттаву чIалай бур маз ябаврихун хъинну багьну бушиву. ДакI ххари хъанай дур цIанасса жагьилталгу лакку мазрахун багьну бушиврия. ЧIявусса группарду тIивтIуну бур лакку маз лахьхьин буллалисса. Маз бухлагайсса, муний гъалгъа тIутIисса инсантал бухлавгукунни. Мукунсса тагьар лакку мазрач1ан мукссара гъанну чIалай дакъар ттун.
Марат Илиясов:
БатIаву мюнпат бусса хьунни, ххуйсса ихтилатру бунни. Амма, вай ихилатру мюнпатрайн букканшиврул, жула маз буруччаву мурадрайсса давурттал плангу сакин дурну, миннуха зунсса жаваблувсса инсанталгу цIакь бувну, Элмулул ва кIулшивуртту дулаврил министерствалийн буккан аьркинссар. Вай масъаларттаха зун аьркинссар хIал кIулсса, хасъсса пишакартал, жущава шайсса кумаг жугу банну. ХIадур бара зунма кIицI лаган ччисса мазрал хIакъиравусса масъалартту. Жу ми гьаз банну чIал къавхьуну хьунтIисса Дагъусттаннал Халкьуннал Мажлисрал сессиялий. ДР-лул КIулшивуртту хьхьичIуннай даврил ПаччахIлугърал программалуву жува гьаз буллалисса масъаларттацIун дархIусса дахханашивуртту дан хьунтIиссар.
Миясат Муслимова:
Укунсса хьунабакьавурттая мюнпат бакъа къабикIайссар. ЦIана жула маз ябаврил масъала чIявуну гьаз буллалисса масъала бур. КIицI лаган ччива махъсса ппурттуву най диркIсса лакку мазрайсса шеърирду буккаврил конкурс. Мюрщиминная хъуниминнайн бияннин, чIявусса инсантал гьуртту хьунни конкурсрай, хьхьичIунсса кIантту бувгьуминнан дуллунни бахшишру. Укунсса мероприятияртталгу мазрахух лаган буллалиссар, мазрахсса гъира бутлатиссар. Укунсса давурттаха жяматийсса жагьилтурал организацияртту зий душиврия дакI ххари хъанай дур. Жува буру шагьрулийн бизавугу ца багьана хъанахъиссар маз хъамабитаврин тIий. Къарязира. Циксса шинну дур машгьурсса композитор Ширвани Чаллаев Ватандалия архну ялапар хъанай. Цукун пасихIну, бюхханну, экьинай гъалгъа тIий ур та лакку мазрай.
Маз буруччавриву хъуннасса хъар лахълахъиссар кулпатрал ва кIулшивуртту дулаврил идарарттал. Жула мазрал ххуйшиврий, пасихIшиврий, аваданшиврий, му бухкъалагантIишиврий хъиннура дакI дацIлай дур цайми миллатирттал инсанталгума лакку мазрай гъалгъа тIутIийни. Цукун ххуйсса шеърирду чичлай бур лакку мазрай ярудуш Нуцалай Султанова.
ХIакьинусса кьинигу вай масъаларттаха зузисса Педагогикалул институт тIивтIуну бур дяъвилул чIумал, 1943-ку шинал. ХIисав бара, цуксса бувчIлай бивкIун бурив та чIумалсса хIукуматрангума мазру сахъла бан, миллатирттал культура ядан аьркиншиву.
Римляна Сааьдуллаева:
Мазру лахьхьаврил тагьар ххуйну дакъашиву хъиннува асар хъанай бур жул факультетрай. Университетраву зий ттул 20-хъайсса шинну хьунни. ЖучIанма кьамул буллалисса студентътурайну чIалай бур шиная шинайн лакку маз хъамабитлай нанишиву. Агарда хьхьичIва лакку маз лахьлай айивхьусса студентнал гъалатIру лугъатрацIун, чичаврил кьяйдардацIун бавхIусса бивкIхьурча, махъсса шиннардий лакку маз бувчIлай бушиврия ххарину бикIан багьлай бур. Лакку маз лахьхьин ччисса, лакку мазрал дарсру дихьлан ччисса дуклаки оьрчIаву чансса бур. Гьашину жул цалчинмур курсирай увагу ца студент ур дуклай. Яла хъунмур группалуву ххюя-ряха студент икIай.
Андриана Аьбдуллаева,
Имара Саидова