[dropcap]М[/dropcap]ахъсса ппурттуву телевизорданувухгу, укунна жуннагу ккаклай дур сурат ласлай бушиву, аьрщарай фотокамералух дакъасса, кIий, гьаваллавух лехлахисса затрахгу. КIа лелуххи кунна лехлахисса затрайн дрон чайссар, ганийва буссар фотоаппаратгу.
ХIакьину дрон хъинну лябувккун нанимур бутIар, муних тамансса къулагъас дуллай бур. Дрон бур легу лехлай, суратгу ласайсса аппарат. ЧIявучин му дур квадрокоптер 4 пропеллергу дусса, миннуяр чансса дикIай трикоттерду, мультикоттерду. Цаппарасса инсантурал ми цалла канил дайссар, ми даншиврул му бутIувусса кIулшивугу дикIан аьркинссар.
На цIухху-ккакку бувссия дрондалул хIакъираву мунил заллу Юсуф МахIмудовлухь.
— Юсуф, та айивхьуссара ина дронну леххан дуллай, цалчинмур та ларсъссия?
— Ванияр 2 шинал хьхьичI цIубутIуй ттун пикри хьуна чIирисса аьлахълансса дрон ласун, ххилтIу дурссия интернет, ххал дуллай ласун куннамур. Яла пикри хьуна суратру, видео ласлансса квадрокоптер ласун. Ларсъссия дянивсса багьлунсса дрон, муницIун камерагу, стабилизаторгу, антеннагу, цайми затругу. Ванил цIа дур квадрокоптер Чирсон СХ20, гьарзат цачIу дарцIуна 40-45 азарда къурушран. Амма ттул «лелуххи» цIу бутIуй лехлан ччай бакъая, чансса левххун лавгун, гацIанава багьайва, цайминнал ахъаву ганих луглан багьайва. Ахирдангу га ттуща гъавгъуна, ганий багьлул ххирасса камера бия, га хIайпсса бия гъагъан.
— Яла кьаритан багьунав му даву?
— Къакьаритав. Арцу салкьи дурну ласав цIусса «леххай дус», ва дия цамур журалул дрон – Партон – 3, щалла дунияллий цIа дурксса фирмалул (DJI) дуккан дурсса дрон. Ганийра дия гьарзат – камера, стабилизатор, аьркинну дия машан ласун так смартфон, цанчирча камералия ганийн наниссар видео, информация, архшиву, лахъшиву, анаваршиву, карта ва цаймигу затру.
— Му роботращал зун бигьану бухьунссар?
— Цукссагу бигьар, цалчинми суратру ва видеортту на ваних ларсъссар. Ххуйсса суратру хьуна шагьрурдалссагу, зунттавугу. Ларсъссар суратру Ккуллал, Лакрал районнай, Бущихъиял райондалий Годобери тIисса шяраву, 1999 шинал хьусса дяъвилул иширттал кинордугу.
— Уттигу тара-тарив вичIа дусса?
— ЦIана га дакъарча, цамурди дусса, мяйжанссар ганил ххуйсса суратругу ласайва, ххуйну легу леххайва, амма ганил дия ца диялдакъашивугу – га архну къалеххайсса дия.
— Цуксса архну къалеххайва, ца остановкакссарив?
— 200-500 метралий. Гьарзат кIанттуйн хъар хъанахъиссар. Хъар хъанахъиссар эфирданул марцI-чапалшиврийн, ЖСМ-рал ттурцIайн, антенналийн, ххаллайн, лагмасса муххал затирттайн, ми гьарзат дрондалунсса дайгьузанну хъанахъиссар. Ва квадрокоптерданул ишла дайссар вай-фай, гъансса манзилданий, ваницIун къадакьайссар дайгьузаннугу (помехи). Мунияту ва журалул аппарат (standart) кьювкьусса бур.
— Туну, мугу кьабитан багьхьунссар вин?
— Кьабитав, муниятугу личIи хьуссара. Ттун аьркинну бия зунттал кIанттурдаву кинорду, суратру ласлан, тикку дур куртIсса кьакьарду, лахъсса ххяллу, шяраваллу – миннул ялтту лехлансса дрон аьркинну дия. Ласав цамур журалулсса, ялун уруган тукуннасса, так архну леххайсса. Ганищалсса дахIаву вай-файрайхчилсса дакъаяча, га фирмалул квадрокоптердан хасну дузал дурсса дахIаврийхчилсса дия.
— Му инава аьлахълансса дрон диявкьай, юхссагу къазанжу дуллансса дияв?
— Мунищал шайссар аьлахълангу, къазанжу дуллангу. Ттуннив му аьлахълансса за дур, мунин арцу харж дувангурхха аьркинсса. Видео ласуншиврул аьркинни пулансса кIанайн гьан, ца-ца чIумал багьай зунттал районнайсса шяраваллавунгу гьан, цамур региондалийнгу гьан.
— Къазанжу дувангу бюхълай бухьунссархха?
— Бюхълай бур. ЦIана чIяруну ласлай бур хъатIал видео квадрокоптерду ишла дурну, ласлай бур рекламарттал видео, хъуни къатрал видео, музыкалул клипру, журналистикалуву ишла дуллай бур, хаснува аьралуннал журналистътурал. Ми ишла дуллай бур мукунна шяраваллил хозяйствалуву (цайми билаятирттай), жучIара микку уттигу ишла дуллай бакъар. Американаву гьарца хIухчил дуссар квадрокоптер, яттил ттурзанну ххал даншиврул.
— Цукунсса дикIайссар квадрокоптерду, арцуйну ссан дикIайссар ми?
— Багьрал тапават хъуннасса дур, 500 къурушрая тIайла хьуну, миллионнайн диянцIа. ДикIайссар оьрчI-бакI бялахъанбуллансса, спортрахун машхул хъанахъиминнансса, ягу видео ласлансса. Спортралсса цаллагу дузал дайссар личIи-личIисса бутIри салкьи бувну. Дянивсса даражалул багьлийсса дрон дацIантIиссар 100-120 азарда къурушран, ми дур чIяруми Фантон фирмалул квадрокоптерду 4 журасса. Пишакартуран хасну дуккан дурминнул (Инспайре фирмалул) багьа байбихьлай бур 170 азарда къурушраяту. Мукунми ласай авадансса организациярттал давурттай ишла дуллан.
— Ххирасса затру дур.
— ХIисавравун ласунсса затри: хIатта дянивсса даражалул къапишакартурансса видео ласлансса квадрокоптер 17-25 азарда къурушрансса – му сложныйсса аппаратура дур. Мунил дуссар цилла электроннал ня, стабилизациялул системалул га саргъунну дацIан дайссар (в равновесии). Ганий дуссар компас, спутникирттащалсса дахIаву, ганин дакIний личIан аьркинссар цурда лерхсса кIану, махъуннай зана хьуншиврул, хIатта зул пульт бакъа хьурчагума. Агана зул пикри хьурча ихтияр дакъасса кIанайн леххан, масалдаран, аэропортрайн, ганил кIул бантIиссар тиккун леххан ихтияр дакъашиву, мунияту къурдагу къахьунтIиссар. Цила ня дуссар хIатта аккумуляторданулгу. Агарда кьатIув дяркъу духьурча, ганил цилла цурда гъили дантIиссар. КIий гьаваллаву ганил хIисав бантIиссар махъуннай леххаврил манзил, агарда ганин кIул хьурча махъуннай зана хьун (залунначIан) гуж биял къахьуншиву, ганил цал залуннахь бусайссар мунил хIакъираву ва зана хьун хIарачат бантIиссар, ягу щядикIан дачинтIиссар.
— Агана му муксса «аькьлу бусса» духьурча, му дакъа хьунссар тIисса нигьачIаву дикIан къааьркинни…
— Цал бакIрайва лахьхьин аьркинссар, му гьарца чулуха кIулсса инсаннащал сурагъ бувну, бучIиссар хасъсса курсирдайн занан МахIачкъалалив. Гьай-гьай, ттучандалия машан ласайхтура шагьрулий леххан дуллан къабучIиссар. НигьачIаву дуссар дрон дакъа шавриягу, ганил инсантуран цIунцIия давриягу.
Ихтилат бувссар
А. Сагидовлул