ЦIуйшиял ссигъарисса шагьрузандалул хIакъираву

Ва макьала чичин савав хьунни гьашинусса «Илчилул» 22-мур номерданий Руслан Башаевлул дурсса лаизаву, ЦIуйшиял шяраваллил аьрщарай дуллай бивкIсса раскопкардацIун дархIусса ва му масъала ссайнчIав циван къабуклакиссарив бувчIин хIарачат буллалисса.

КIай раскопкарду дуллали­сса чIумал, на уссияв ЦIуйшав – ттула буттал шяраву, дуклай усс­ияв 10-мур классраву. ЧIярумур чIумал на лагайссияв гиккун, дус хьуссияв археологтуращал. Гайннал цичIав кьюлтI къабайнуккива ттуяту.
На гайннал дуллалимуних личIлулну уруглай икIайссияв. МуницIун бавхIуну, ттувун гъирагума багьуна археологиялул факультетрайн ухханна тIисса.
Археологиялул экспедициялул зузалт яхъанайгу буссия жул ЦIуйшиял школалий. ЧIявусса гьантри бувна миннал зий. Ттун кIулсса куццуй, миннан ляхълай дия кIикку чIярусса ккалли дансса затру: аьралийтурал гьаврду, бачIи аьвсса ярагъ, мискиннал ва аваданнал гьаврду, цайми-цаймигу ттун къадурчIайсса затру, агьамсса артефактру.
Му экспедициялул каялувчи Владимир Котович тIисса аьлимчу ия. Ганахьгу чIявусса затру цIухлан икIайссияв на. Ганал бувсуна кIикку бивкIшиву щалвагу Ухссавнил Къапкъазнаву бакъасса хъунмасса шагьру – городище. Бувсуна гикку диркIун душиву къизгъинсса талатавуртту ва «городищегу» гьарца чулухату бурувччусса, ласун къашайсса кIанттай бушиву, цIакьсса къалардугу бусса.
Яла махъ гай раскопкардал хIакъираву на макьала чирчуссия «Дагправда» кказитрайн. Би на бищайссия, амма ттухь циван чичав тIийгума бия.
Му масъала ялагу гьаз бан ччай, на лавгссияв Дагъусттаннал Тарихрал, мазрал ва литературалул институтрал археологиялул ва этнографиялул отделданийн. МахIатталсса иш – ги­кку Котовичлул отчетру дакъар увкуна ттухь.
Навагу гъирарай занай ивкIсса кIа чIумалсса экспедициялул давуртту цакуну кьукьин дуруна. Яла, чан-чанну тIий, кIул хъанан бивкIуна кIай дацIан даврил савав дурчIин дан шайсса дакъашиву, мивун хIала бувххун бушиву политикалул фактор. Лаккуй мукунсса «городище» бикIан къабюхъай­ссар тIисса бивкIун бия хъунмур багьана. Иширах буругарча, му лякъин багьлай бивкIун бунуккива цайми районнай…
Жула машгьурсса аьлимтал МахIаммад Дандамаев ва Рауф Мунчаев жущала бакъар. Рауф Мунчаев Аьрасатнал археологиялул институтрал директорну усса чIумал бюхъайва кIа «городищелул» масъала ттирикIин ччай ивкIун икIан. КъакIулли. Уттигу чIал бакъахьунссархха. Дуниял духларгунния дакъар.
Руслан Башаевлул лаизаврий гьаз бувсса масъалалуха зун аьркинни чара бакъа! Пикри бувкун, му ца Башаевлухун бувтун битан бучIисса зат бакъархха. Му хъинну хъуннасса агьамшиву дусса иширал ялув бакIгу, дакIгу цIуцIи дуллан аьркинни жунма цинявннан, чансса бухьурчагу чантI увкуссару тIисса лакран – Дагъусттаннайссагу, Дагъ­ус­­т­т­­а­ннал кьатIувссагу!

Ибрагьина ХIасанов,
филологиялул элмурдал кандидат, АьФ-лул Журналистътурал союзрал член

ХъиривмуницIунссагу хъиривмахъ

«Тар аьлтту бантIисса «Лакрал Троя?»

Тти пикри бара, цукунсса тагьар хIасул хъанай дурив. Жула Лакку билаятрал баргъбуккавал чулийсса даралуву, ваца Занналва зияратран кунма ляхъан бувсса Щуну-Зунттул ухнилу, ЦIуйшиял ва Вихьуллал дянивсса майдансса оьнтIуллуву ванияр ххюцIаллахъул шиннардил хьхьичI лявкъуну бур (бушиву исват хьуну бур) 30-40 гектарданул лагрулийсса аьвзалзаманнул шагьру, лагмава мукьва-ххюва къалагу бусса.
Бушиву, бивкIшиву мяйжан хьуну бур, бусласисса хавардайну бакъача, археологиялул элмулул специалистътурал дурсса раскопкарттайну, элмулул дунияллий кIай кIантту машгьурнугу бур «Цийшинское городище» тIисса цIанилу.
Тани 10-мур классраву дуклай ивкIсса, хIакьину Къизлардал райондалий учительну зузисса Ибрагьина ХIасановлул кIицI лаглагимунийнугума чIалай бур цукун бунияласса, тарих-таварихрал ххуллий хъуннасса агьамшиву дусса затру ляхълай диркIссарив кIикку.
Ирбагьина ххуйну кIулссар «Илчилул» буккултран чIун-чIумуй чичайсса, чантI увкусса макьаларттайнугу.
Ванияр цимирагу шинал хьхьичI жула аьлимчу, профессор МахIаммад Кьурбиевлул чивчуну буссия «Когда откроют «Лакскую Трою?» тIисса хъунмасса элмийсса статья. Бивщуну буссар му луттирайгу.
ХIасил, цумур чулуха хIисав ласурчагу, пIякь бивкIун чIалачIисса зат бур кIа «Щуну-Зунттулусса «шагьрузандалул» масъала чIиви-кьивисса зат бакъашиву, кIанил бияла щилащиссагу бушиву, так ца Лакку кIанттул бакъассагу, щалагу Дагъусттаннал тарихрал лахъи-кутIашиврийн.
Ттул кутIасса аькьлулуща я бувчIин, я лаласун къахъанахъисса затну бур му иширах сайки цукунчIавсса къулагъас дуллай бакъашиву, мукунсса чIумал гъираралгу, хияллалгу лавсун най бикIан аьркинсса археологиялул къуллугъру, специалистал – я Дагъусттаннай, я Аьрасатнаву. «Жула машгьурсса аьлимтал МахIаммад Дандамаев ва Рауф Мунчаев жущалва бакъар. Рауф Мунчаев Аьрасатнал археологиялул институтрал директорну усса чIумал бюхъайва кIа «городищелул» масъала ттирикIин ччай ивкIун икIан», – тIий ур Ибрагьина ХIасанов.
Ванияр 15 шинал хьхьичI вава жула «Илчи» кказитрайхчин на дурссия Рауф Мунчаевлуйнсса лаизавугу, вава мурадирал ххуллийсса. Му ттул лаизаврил хIакъиравусса реакция танал хьуну дия укунсса: «Му ттинин чув ивкIссар?» – куну бия. Кумур жухь редакциялий бувсуна Сулайман Мусаевлул, ва танащал ччя-ччяни хьунаакьайссия. Му ппурттуву чIаравва ивкIсса ХIасан КIуруховлул сайки аьжугъласса чIуний увкуна: «Башаевлул лаизаву даннин Рауф Мунчаев цува чув ивкIссар?» – куну.
БувчIлачIисса зат бур Рауф МахIаммадовичлул мукун учаврил савав дархIусса душиву цува угьара хьуну ушиврул чIумуцIун ва чялишну иширттавухгу акъара тIисса мяъналуцIун. Амма КIуруховлул кумунил мяънагу мунийн бувну хъисрагу чIири личIлай дакъар.
Жува шикку дахIалайлул ххуллий кIицI бувмунийну дунияллийх цIа дурксса жула аьлимчунал кьиматгу, кьадругу хъисвагу чIиви личIлай бакъахьунссар тIий бур. Цал бунагьиртт­ал аьпа баннав! Амма цукуннив бюхлай бур археологиялул аралуву корифейну хIисав хъанахъисса аьлимчунал – лаккучунал, дагъусттанлувнал кIа жува тIийнмасса аьламатсса «городищелул» ялув цичIав къабувнува личIан битаву.
Му ца. Утти махъ жу дуварду цIусса лабизаву тава Археологиялул институтраву хьхьичIунсса мурадру бартбигьлагьисса аьлимчу, тарихрал элмурдал доктор, лаккучу-дагъусттанлув Шагьимардан Амировлуйнсса. Чичарду танайн тIивтIусса чагъар, бищарду кказитрай. Цалсса дакъар цукунчIавсса реакция.
Шикку тти ттун ччан бив­кIунни, маслихIат ккаккаврил ххуллий куна, лаизан Москавливсса жула иялчу, Дагъусттаннал Культуралул центрданул президент Арсен ХIусайновлуйн.
ХIурмат лавайсса Арсен Буйдалаевич! Вищала архIал бизан бувну жула цаппара вакилталгу (дакIницIух дацIлай дур вай цIарду: ХIадис ХIажиев, ХIусманхIажи Аьлиев, Сяъдуллагь Абакаров, Астемир Шайхаьлиев, Оьмари Къаллаев), къабюхъантIиссарив, ца хIалусса чIунгу ляркъуну, лавгун та Археологиялул институтравун, ихтилат бан Шагьимардан Амировлущалгу, цайми-цайми тиккусса специалистътуращалгу, ккаккан маслихIат, вичIи дишин ци тIий бурив. Тиккува ттигу бухьунссархха Рауф МахIаммадовичлул хIурмат бусса уртакьтал, учениктал, варистал.

Руслан Башаев