Абачара ХIусайнаев
Чув буру, дустал
КIукIлусса, иминсса
ЧIаракIуннивух
Махмур ккуру бихьлай
Най бур сусухъух.
ЛивцIусса, дюхлулсса
Мурчал хъаттирдай
Дур марцI аьтрилул кьанкь
Гьузуй, ппив хъанай.
ЦIимилул хъюлчай тIий,
Къур кIутIу тIий бур,
Гъинт, аргъирай дуна,
Най, лагавай дур.
Щаливххун уччиннин,
Гъинт, ина кунна,
Лагай оьрчIшивугу,
Ччайнна-къаччайнна,
Аьзизсса оьрмулул
Жагьилшиврул аргъ
Дяъвилул цIараха
Ттун кIул къархьуссар.
Му хIайп тIий ухьурча –
ПюрунчIулнияр,
Гъюжу дукканнавкьай
ДикIул дакIнил ттарцI.
Лакку гъинт, лакку гъинт,
ДацIу, хIаллих хьу,
ЧIалай дурча виву
Ттула оьрчIшиву.
Ина бувтуннича
Ттувун мурчащал,
Дустал дакIнин бувтун,
ОьрчIнийсса бухар!
Зу чув буру, дустал,
ЯтIа-тIар бакъулт?
Цума уру чичлай
БакIрачIан бувкIмур?
Зул чурххардилвагу
Къабувнав къизгъин
Освенцимрал пачру,
Дуржагьрал машинт?
Дунугу дакI аьтIий,
Шиши дагьну най,
Къаххал хьунтIиссар гьич
Иттав мукьал кIунтI.
Бакъассар гьич изму
Му щяв багьан бан,
Янсаврал амбарду
Атил къабуван!
1947. Хъусрахь
Та гъидайдихьулул
гъилисса кьини
Дяъви байбивхьусса гьантрай, душмантал
станковый пулеметрах ххуку буллай,
виричушиврий ивкIусса
ттула уссу Саидов Рамазаннуха
Та гъидайдихьулул гъилисса кьини
Оьсса, кIусса мукьра шин дайдирхьуна.
Вил пулеметрайсса чаннаннил гъунттуйн,
Зев-зев тIий, ккулларду щилан бивкIуна.
Бомбардал лув ливчIун, зу ливтIуссар тIий,
Ттупал ккуччу бувну, бухлавгссару тIий,
ЛахIуни дирхьуну немец бачайва –
СсиличIайн дирхьуну, ина кьатI байва.
Агь, фашистнан кIулъя виричу хъинма,
МукунманацIухсса буван къаних-я:
Ца хьхьичIун, ца махъун мина дуртуна,
Шанчинмур вийн руртун, пIякь чин дуруна.
Украин аьрщарай, ххуй душнил карав,
Жан дулун багьуна вин, жагьилнува.
Агь, ивчIангу кIулсса Гьухъаллал Къайдар!
Агь, талангу кIулсса та Диллал Ахъай!
Вил бивкIулул къюву духIан къархьуну,
ЛавхIуну лавгунни вил кьянкьасса ппу!
Вих аьтIий духларгун, аьтIун макь дакъа,
Вил дардирдайнна дур вил хъунна бава.
Вин буцай душнилгу бакI кIяла хьунни,
Танил оьрчIаягу арамтал хьунни.
ДикIувча ххяхлайнна, уссай, вил гьаттай,
ОьрчIру кунна, ххуйсса ятIулсса тIутIив.
Нину фронтрай
Зунчавух бивщусса марч бивщунма бур,
КьатIув замгьарданул лажин ччучлай дур,
Чулданийх хьхьу-кьини жул чулухунмай
Душмангу ккулларду чIай-чIай тIийна ур.
МикIлавчIсса ччатIуя рикIирах парча,
ЧIутIуя хъиснияр бухъан захIматри.
Бухъав цукуннугу, гъили бав хьуву,
Хъахъулул накьлихун букав къаччайнма.
Даинна даимсса ва хъахъулул накь,
Бизарда даинна дяркъунна хIачIлай,
Ва гьанттайнссаннуцIух ца чансса хIаллай
Чул бував дяркъусса кIинтнил аьрщарай.
Хаварсиз, ча дуркрив – ттула хьхьичI хьунни
Шама арс аьрайсса ттул хъунна бава…
– Дургула, ттул нину, ина на увсса,
Ва бала ккакканъяв, ва дард духIланъяв?
Щях бивтунни ниттил адаврай яру,
Мукьал атил дунни жиг дартIсса чIаврду:
–ТалихI-тирххандаран, вина хъиншиврун,
Ттухава зунъявхха на ина увсса!
Цакуну шанава ццах куну ивзра,
Миналул цIалцIилул хъит увсса куна:
Цукун хьуссар ттуща, макIра бунугу,
Вакссава кьутIинсса махъ ниттихь учин?
Лахьхьу жу ласарду ва лахъсса кIану…
Шикку кьатI шайцири ххуй-ххуйсса оьрчIру!
Вай бакIурду хьхьичIгу циксса бухьунссар,
Дазуя личиннин, Берлин ласуннин!?
Тихун иян бусса, цIакьссара тIисса
Ттуща цукун хьуссар ниттихь мукун чин?
Чувсса ци шанур му?.. На ялтту увкра,
Къарал шанайвагу бакъарив ххал бан.
Ххуй душнил ппай
Гъилисса интту кьини,
Бургъил дурцIусса дунъял,
Уртту-тIутIул балгуну,
Мурчай хъюлчай тIисса чул.
Тия чулий – душмантал,
Шия чулий жу буру.
Дяъви бакъасса хханссар:
Аьчухну занай буру.
Цакуну ярагъуннил
Балгусса солдатнавун,
ДакIний-мазрай бакъанма,
Бувккунав ина чаяв.
ЛачIал кьачIасса симан,
ЛухIи я-иттацIантту,
КIяла чалагъайлуву,
Лаккуй цалчинсса ххуй душ!
Пишлищал кагу руртун,
Ина на ачин увнав,
Ачу землянкалувун,
Бусансса бурча куну.
–Уххарав, ккашил шарав?
Хьхьарарагу къадарав?..
Ина микку хаварсиз
Ца ххуйсса ппай увкуна.
ХIаз шаврил, бусрав шаврил
ЧантI кура шанавату –
Бявкъунмасса землянка
Ттун гъили хьуну бия.
Та вил ппайлул дирхьусса
Чаннан къюкIлий ттигу дур.
ДакIний вил ххуйшиврул пар
Ттигу чаннанува бур.
ЖугьутIнал кару
Ккулла ливчуну бур
ХъарацIканивух.
Мабургару щавул
Хъун дакъашиврух:
Ссюрхъ тIитIин дан къашай,
Занан къабюхъай,
Зурдардий хьхьу-кьини
Къюву лагь къашай.
Муруллул зуманий,
ЦIияллил мурцIний –
Я щурча инсаннайн
НигьачIин дуний,
Та агьну най чIалай,
Щавул ццихь учай,
Оьттун рурцуссаксса
ЦIуцIаву цIушай,
Ца дур рахIатшиву
Госпитальданий,
Хъамакъаритайсса
Оьрмул-оьрмулий:
Щаву дирсса базу
Ссуку-ках бувай –
Къювурду бат хьуну,
Чурх бигьалагай.
Караматсса кару
ЖугьутI къужлул дур:
Памманияр кIукIлур,
Къувнияр куклур.
Дахьра ссулу дуккай,
Тиха-шиха щай,
Лехлай, занай дачай
Ларай, яларай,
КIяла хьусса чIара
Баллусса бакIрай,
Хъунав шаврил яру
Бувккун бур щинайн,
ТIуркIутIи дурну ур
Къужа шавкьирай
Кару рояльданух
Музыкантнияр.
Ци музыканияр
Ва нахIур, нацIур:
Базу-базурдавух
Неъмат бюхлай бур.
Агь, жан цIуллу дивуй,
Ттул кьявжан къужай,
Аман, ттигу итан
Ца ттуршра шинай!
Вания
Шану нахIусса биян,
БакIралу ка дирхьусса –
Чурх шанул буччиннинма,
ЧантI кура тIааьн акъа.
Чирахъру левщуну бур,
ЧучIав чIукIа-чIитI бакъар.
Хьумур цирив къакIулли –
ДакIнин чани чIалай бур!
Амеркан самолетру
Ссавния дачIра хьуну,
Вьетнамнал шяраву
ЦIарал бяр бавцIуну бур.
Израиллал бомбалул
Мактаб лаялун бувну,
Мисрилив ца щаллусса
Щарнил халкь маоьлий бур.
Вагу цир? Ци пахъ дагьрур?
Циван бикъавсса шанур?..
Вания ккулла щусса
Ттул ка даркIлай диркIун дур!
Шалданул гьухъа
КIюласса ужагърай
Щарсса кьариртун,
Мюрщисса оьрчIая
Ппу аьрай ия.
Духмуний мачI дизлай,
Ккаший яхI буллай;
Ниттилгу зий-занай
Шанчинсса шинъя.
Ххув хъанай най бия
Аьрайсса аьрал,
Щарссамур дирхьуна
ЦIуцIаврил шанийх.
Дакъая къатлуву
Иникьаллул хъат,
Иллайгу акъая
Гьарма цаява.
Къашайнал зарагу
Къадукайссияв,
ОьрчIру ккашилнува
Битан шайссияв.
Чара ция баххан
Буккан къабувну
Жалин хьхьуну лавхху
Шалданул гьухъа.
Оьвчингу гьан бувна
ЧIаххувщар Муъмайн,
Миннатрай дула чин
Гьухъух дакI дирмур,
ДуркIуна, кIул бувна
ЧIаххувщарнил хIал:
Цан къаучав куна
Къама бахханнин.
Аьркин бакъанугу,
Гьухъа гьаз бувну,
КIиссурттах ках куну,
Чаннайн бувгьуна.
Махъунмайгу бувтун,
Муъмал увкуна:
«Чансса янш куну бур,
Ца путлин бучIир»,
Акъая муштари
Муъмаяр ххисса,
Дулаймур лакъарсун
Ция бантIисса.
Къаччайнма чил хьуна
Шалданул гьухъа,
Ччайнма кIилчин лаххан
Нясив къабувсса.
Шарда лякьаларай
Лахъруйнгу дагьну,
Муъмал гьухъа цила
Лякьлуйн бувтуна.
Хъягу-хъяй, кьякьа тIий
«Ругьан къархьунай»,
Дулуркьуна бишлай
Лякьлуйх заккантту:
«Укунсса хъус укун
Укра дулаяр,
ЧIила дукъахIайсса,
Ай, лякьай, лякьай!»
СсахI ялун ххибаяр,
СсихIгу къадурккун,
Хъап куну, ливкIуна
Гьухъа гьаржлувун.
Къуртал хьуна дяъви,
Жува ххув хьуну,
БакIгу бувккуна гай
Щарсса ва оьрчIру.
Занагу къавхьуна
Шавай гайннал ппу,
Бургъил чаннал цIаний
Нартну ивкIуну.
Къаувцуна аьрайн
Муъмал сагъсса лас,
Дяъвилул чIу шайхту,
«Маз хъамабивтсса».
БютIгу куна Муъма
Язисса хъуслил,
Хьюл-оьрчIал, щахъаннил
ДакIру хъиривсса…
Уттигу захIматну
Яхъанахъинай
БютI кусса Муъмахъул
Махъа хъяхъийни,
Сситтул виувцIуну
ПIякь къачиншиврул,
Щиллив нетIа ххуйну
Даттан ччан бикIай.
* * *
Урукъавгун дукангу,
ИшттахI бумур хIачIангу,
Исвагьину лаххангу
Циванни къабучIисса!
Танал машинагу бур,
Кулпатран гьарзатгу дур,
Дуркьу-ларкьуссагу дур,
Дурккукун кьини лахъан.
Хъун бакъасса харжирай
Барачат гужсса бикIай,
Танал кунма сантирай
Къатта бачин буварча.
Дустал дукан-хIачIан бай,
Даврий цайва гуж къабай,
Аькьлу бакъа къабусай,
Къаччан къабикIан щинчIав.
Жува дяъвигу бувсса,
Дяъвилий ххувгу хьусса,
Ттигу талатинмасса
Танал цIаний бакъарув?
Та цуркур цуманал тIар?
Цурк буллай щин ххал хьуссар!
Цурк буллай ирикъавма
Дуснакьрайн щил акьайссар!
Тукун бажар буминнай
Мяшлил щекьи увккун най,
Щавурду диркIсса кIанай
Къювурду цIу лаглай дур.
КIулну бикIийча
Ва цими шинъя къарил,
Нуз тIиртIутари ццах тIий,
Даврихгу, дукралухгу
Арс учIаннин ялугьлай!
Лахьхьу диркIунни къари,
Арс, аьзизсса арс, тIийнна,
Аьрайва ливчIсса арснах
Хьулувун ялугьлайнна.
Къаригу, къарил дардгу
Аьрщарал дургьунугу,
ДакIния дукккайссарив
Тагу, танил къювугу!
Дазул тийх, оь дакIнийну,
Ярагъ къярзатIи бувнан
КъабучIиссия му зат
ЦукунчIав хъамабитан.
КIулну бикIийча къарил
Арснал ххюя арс усса,
Миннал уссурвавралгу
Дунъял дурцIуну дусса.
Душманнал бакI гьаз даннин
Мигур личIлулну бусса,
БавцIуну ракетарттах,
МицIру ссурулун щусса.
Ххуллухъин
Поездрал чIавахьулттийх
Ттул ччисса ивхьуну ур,
Жагь ттух, жагь цала ниттих,
Пиш-пиш тIий, ялугьлай ур.
Ур батIул дан къашавай
ДакI аьзизсса ниттия,
Ур батIин къабюхъавай
Яруми ччисса ттуя.
ТтютI увкуна нукIува,
Поезд хIаллих бавчунни,
ДакI дурккунни дикIува,
ХIаллих вищал дарчунни.
Ччисса жугу кьабивтун,
Насу, ватан дуруччин.
Насу, жул макьгу ларсун,
Вин, ххирама, ххуллухъин.
Жун ина – кIиннин цара:
Ниттин – арс, ттун – гьалмагъай,
Ява хьхьара мадара
ЧувчIав, ватан дуручлай.