Ццац буван – ЧIутIуну-Зунттуйн

Минара

[dropcap]О[/dropcap]ьрчIний зунттаву вила шяраваллил лагмасса тIабиаьтрал караматшивур­тту, ххуйшивуртту, аваданшивуртту цинярда лаласун хъанан къадикIай. Му иш мукун хъанан бикIай, духьунссар оьрчIсса чIумалсса пикрирдугу, асардугу цайми-цайми бикIайсса буну тIий.

Амма ттун хъинну дакIний лирчIуна школалий буллали­сса багърал лагма бугьан щала классрал оьрчIру ццац буван ЧIутIуну-Зунттуйн лавгсса чIун. Му зунтту цуппагу бу­ссар жул Вихьуллал шяраваллил ух­ссавнил ва баргълагавал чуллал дянив. Инсаннал я тIайла бацIайхту ццуццуй хъя чай­сса хъункIултIутIайн, лагма хъанахъимур дакIния лавгун, дакI караматсса хияллал дуцIай. Да дикIайхха барчамантту цирдагу мукун исвагьисса!
Ттун хIисав хьунни, хъун­кIултIутIул сурат дусса лишан дикIай Ингилиснал па­ччахIщарнил костюмрай.

На ттула макьаларттаву чIя­вуну кIицI буллан икIара Ла­кку билаят хъинну исвагьисса, чIярусса ххуйшивуртту дусса кIану бушиву. Анжагъ аьркинну бикIай, яру тIитIин бувну, зиярат буван. Ттунгу ччан бивкIуна ттула къатрал чапарданул ца чулухух, вай хъункIултIутIай зиярат буллай, хияллахьхьун чIун дулланшиврул ццац бугьан.

[dropcap]Ч[/dropcap]IутIуну-Зунтту тIисса цIагу, иширах бургарча, тIайлану дирзун дур. Циван учирча та зун­ттул суннил чулийнмай бурувгсса цаппара щамарал ссимиялтту, бунияла, някI ришлаши­сса чIутIуха лавхьхьусса бур. Цу­ппагу, цал янилун багьну махъ, яла тачIав дакIния къагьан­сса бур. КьабакIраву архниява чIалай буссар кIива-шанма кьун. КIай кьунттугу кIанил тажруну чIалан бикIай.

ЧIутIуну-Зунттул бархI

Зунттал билаятрай, гьарцагу лахъсса, лагьсса зунттул, бакIул дур цинна лархьхьусса караматшиву, кьюлтIшиву. На учин ччай ура хьхьичIавасса Грециянал, Италиянал инсантурал цала аьрщарайсса циняв хъачIбакIурдая, зунттурдая хIасул бувну бур дунияллул инсантуравух ппив бувсса хияллал мифру. Улу, ца-ца чIумал гай бунияла бивкIсса иширттаха лащан буллай, инсантал гайннуйн вих хъанайгума бикIай. Ва иширалгу буслай бур гай мифру шавкьирай хIасул бувмийгу хъинну инсаннал дакIнил хIужрардал кьюлтIшивуртту кIул­сса бивкIшиву. Жулламур Ватангу чIярусса аьламатру циву дусса, инсаннал дакI тирх учин дуллалисса билаят бур.
ХIасил, февраль зурул ахирданий на кIюрххила, чани шайхту, ццац биххансса кулунггу дарваграву дирхьуну, ав­ч­у­ссияв.

ЧIутIуну-Зунтту архния

[dropcap]Я[/dropcap]ла махIатталшиву ци дия учирча, ваксса ххуллийх най, ттун инсаннал рухIрагу хьуна­къадаркьуна. Чан хьуну бур шяраваллаву яхъанахъисса инсантал. ИсулуцIалу тIисса махIла бивтун махъ дуссар Зуйлул ратI тIисса, Валттуялу тIисса кIанаяту нанисса хъинну куртIсса ратI. Га ратIнил кьабакIраву буссар ччянива шяраваллил щин ласлай бивкIсса зийлу, ратIнил тия чулий сунув буссар хIаммамгу. Зийлувусса щинмур цIана чан хьуну дур. ХIаммамравун наними щин тIурча, инсан учIан шайсса куццуйсса дур. Вай щин цирдагу чурххан дару­вссар тIун бикIай. Навама шивун ччянияцIа къаувчIссара. Нигьа услан икIара, ччаруллив бугьан­ссар тIий. Амма 90 шинава ливчусса, аьпабиву, ттул ппу Шяъван лагайва гъинттул вай щинавун учIан. Га, дяъвилул гьурттучи, ттуяргу кьянкьасса икIайва.

РатIгу кьадиртун, ивра Кьун­хъ­­рауртти тIисса лахъ да­къа­сса хъачIунттал вив ларсъсса лухччинучIан. Шичча чIа­лан бивкIуна ттухва ялугьи­сса ЧIутIуну-Зунттугу. Цахъис ххуллу ялагу битайхту, на ивунав ЧчагъарицIалу тIисса, чилинтурал дугьлай диркIсса хъуру диркIсса кIанттайн. Вай хъуру (утти вайннуйн лухччи учин багьлай бур) цирдагу дирхьуну дуссар ЧIутIуну-Зунттул ухнилух ларай ухссавнил чулийннай. Жула инсантал хьхьичIава хъинну захIмат буван кIулсса бивкIун бур. Ттул оьрмулийгума, анжагъ нацIу-кьацIу ва макарон ласурча дакъа, ттучандалия сайки цичIав къаларсун дузал шайва жула халкь цала-цала хъурунная ларсъсса бакIлахърулийну. ЧчагъарицIалу тIисса къурнил ялтту най буссар цамургу ххуллу Паннаялу тIисса кIанттайн бияннин. Тичча арх дакъа дуссар шанна шяравалу: Иниши, Ккуци, Виратти.

[dropcap]М[/dropcap]ува лахIзалий ттун дакI­нин дагьуна вай хъуру инсантурал дурцIуну дикIайсса чIунну, дугьлай, дурчIлай, яла тттихIлай, яла ччарду дуван шяраваллил зума-къирагъирттайсса ттарацIаллавун духлай бивкIсса чIунну. Нагу гай чIуннардий ниттин дяркъусса щин ласун гилун ЧIутIуну-Зунттул лувсса щаращуйн лагайсса чIун хьхьичI дацIан дурссия. Гай чIунну дикIайва вай хъуруннан «мурад» буллусса чIуннуну. Инсантал ва хъуру муксса куннавух кув хIала лавгун бикIайвахха, му цачIуншиву щищачIав тачIав зия дуван къахьунсса кунма чIалан бикIайва. Амма дуниял гьанагьисса зат дур. Гъав ларгун дур хъуругу, лухччивгу. Пашмансса сурат. Чуннивав инсаният ваксса анаварну нанисса? Урвав ва иш кIулсса цучIав?

Цаппара манзил битайхту, ЧIутIуну-Зунттул баргъбуккавал чулийсса лухччинийн дурксса хъуруннайх хьуну, на ивунав зунттул ссиртлийн. Ххаллилшиву, караматшиву, янилусса дунияллул. Вил хьхьичI буссар Къимизу зунтту, чIалай дуссар ялув кIицI дурсса шанна шяравалу. Анжагъ кIира шяраву бур ца­ппара инсантал ливчIун – Инишав ва Вираттав. Ккуцрал шяравалу дуссия Инишиял шяраваллил баргъбуккавал чулийсса ца бакIуй. ЦIана гикку цучIав яхъанай акъар. Лавгссара на цимилагу Инишав оьрчIний. Га чIун дикIайва жун, оьрчIан, навтлил хъирив лаглагавуну. Къадузал байвав га чIумалгу жува, зунттал инсантал, хIукуматрал аьркинлугъирттал. ДакIнийри, чирахъ лахъан­сса пилта дакъа, цIу дишин­сса цIу дакъа, ниттил, ххяканназ дуллуну, чIаххурачIан цIарал хъирив гьан айсса чIунну. Утти­сса оьрмугу, га чIумалссагу архIал бацIан бувсса чIумал, га чIумал тIисса-тIийнма бивкIсса «коммунизма» ванахха дуркIун.

Къимизулул лувсса ва Инишиял лагмасса хъуруннал ли­ссурдах ябивтсса чIумал, шикку мукун исвагьийсса сурат хIасул хьуну дияхха, на ябатIин къа­хъанай ияв.
Гьай-гьай, ссиртлил ух­ссавнил чулийсса марххала ба­ссан бувая. На ЧIутIуну-Зунттул кьабакIравун ачин аьркинсса бархIгу бачIи бавссуну, бачIигу микIлавчIунма бия. Мунияту на кулунграя къармах дурну, ганил кумаграйну, га аьрщаравун кьутIин дуллай, яла ганичIан кIункIу хъанай авчу­ссияв кIания кIинай. Амма чIал къавхьуну ттун бувчIуна ттунма чIивиний ккавксса ццац шикку бакъашиву. Буниялагу, бакъая. Кьавкьхьунссия, кIинттул микIлавчIхьунссия. Цукун ухьурчагу, на гьаз хьура ЧIутIуну-Зунттул кьабакIравун. Бия ттул чIарав архниятува чIалан бикIайсса кьунттугу. Цакуну ттун дакIнийн багьуна селфи сурутрурищулт.

На багъишла итира, ттун къаччиссар, оьваннасса суратру ришлай, вана на шикку тIий, баян буллалисса инсантал. На кьунтталссагу, лагмасса тIабиаьтралссагу суратру рирщуссия. Гьай-гьай, на дакI итадаркьуссия хияллахьхьунгу.
На яла махъунайгу, лавай куна, кулунгирал кумаграйну увчIссияв. Экстремалтурахь ва зунттурдайх лахъултрахьгу дикIай жула кулунграха лар­хьхьусса затру. Шавайн ччяни ивунав.
Ццацмур на ттунма Ваччав нанийни хьунабавкьусса Хъюйннал шяраваллил къирагърайсса къатрал чапарданучIату кьувкьуну, мархри буккан кIичIурдаву бишав. Хъамалу бучIарча, кка­кканссар зунмагу. Цалсса, ттула чичрурду дурккуну тIий, барчаллагь!

ХIажимурад ХIусайнов