Цири аьдлу-низам?

[dropcap]А[/dropcap]й балики, цаннан хас къа­бизарча, кIилчин-шамил­чинманал къулагъас данхьуви тIий, вай ттулва пикрирду зущал кIибачIин дакIнин багьунни.


Къадагъа, низам, аьдалат, ттухь цIуххирча, ми хIукуматрал цIакь дурну, циняв ссихI дакъа мютIи хьун аьркинсса, къамютIи хьурча, ккаккан бувсса ххуллу ласайсса кьанунну дакъар. Ми дур халкьуннал цала, буттахъал ирс хIисаврай, цинявннал хушрай дуруччайсса аьдатру. Хаснува цIанасса никиран, «демок­ратия» тIисса махъгу гьанулун лавсун, мунил мяънагу так цала-цала бакIран дигьалагруну да­къасса къадурчIайсса чIумал, пикри буван багьлай буну тIий.

ЦIана, щалла дунияллий аьжаив­сса цIа дусса азарданул бала ялун бивсса чIумал, инсантурахь бурувччуну бикIияра тIий бур медициналул пишакартал, хIукуматрал каялувчитал, кIани-кIанттурдал къуллугъчитал. Вай леххаву тIий бур, буру­ччияра зулва зувагу, зулва гъанмигу, лагмамигу тIий. Ва азарданул буллалисса баларду чIалачIисса чIумал, ялув кIицI лавгсса суалданухьхьун жаваб дулунсса пикри хьунни ттунгу.


ЦIана гьарца иш бур «автопилотрай» най. Гьай-гьай, аьл­тта чIалай бур, ризкьи ябаврия бакъа, хъу-лухччиния захIматран лавхьхьусса хайр ласун къабюхълахъишивугу. Сайки циняв шяраваллал хъу-лухччив дур хIала дурххун. Шинал мукьрагу чIумуй гъаттара, ятту, ттукри, дучри бур къурдарах итабавкьуну. Акъассар хъирив хIухчугу.


Гьарцагу инсаннал оьр­мулуву оьмур ва хъинмур, оькки­мур ва ххуймур, бучIимур ва къабучIимур, заралмур ва хайрмур кувнния кув личIи буван бюхълахъиминнан кIулну бикIан аьркинну бур, къакIулманагу кIулнал бувчIин буван аьркинни жула лагма хъанахъимур.

На вай затру чичлачи­сса нава аькьлу бумара, гьарзат кIулмара тIий акъарача, цIанасса чIумал жула лагма-ялттусса багьу-бизугу, низамгу, жуяра хIукуматралгу, медициналулгу тIалав дуллалисса шартIру жура цукун щаллу дуллалиссарив чIалай, мунил ахиргу къулайнийн дукканссар тIисса умудрайсса ихтилатри.

Жулла хIукуматрал, жува бурувччуну бикIаву мурад­рай, давурттайми давурттая чIумуйнусса мурахас бувунни, хъинну аьркинми личIаннин. Школалул оьрчIал дуккаврил шингу къуртал дунни дистанциялийсса дарсирдайну. Гьарцагу азарханалийсса хIакинтурая ххисса тIалавшиннарду дурну, ми хьхьу-кьини дакъа зий бур. Цимирагу программа дур жулва оьрму бигьа буван, буруккинтту чан бан хIасул дурсса. Телевидениялул ва кказит-журналлал буслай бур цукунсса иш-тагьар дуссарив паччахIлугърай. Жуява цичIав кьюлтI буллай бакъар.


Ца уссар тIалавшиннарду щаллу дуллай, мас­кардугу, катIригу ларххун, гайми шама-мукьа уссар мунай ялурхъя­хъаву дуллай, рихшантру дуллай. Вайннал пикрирду буссар, цири жунма шайсса тIий, хъуру-хъазам чIалачIи буллалисса. Вай баллалиссар, чIалачIиссар лагмасса мюрщиминнангу, хъуниминнангу.


Миллионну инсантурал жухлура жанну харж дурну, Хъун дяъвилий Ххувшаву ларсъсса 75 шинал байрангума махъун дутан багьунни. Вай ишру бакъарив жува гьаз бувсса суалданунсса жаваб? Цукун буру жува?
Ца уссар тIалавшиннарду щаллу дуллай, маскардугу, катIригу ларххун, гайми шама-мукьа ­уссар мунай ялурхъя­хъаву дуллай, рихшантру дуллай. Вайннал пикрирду буссар, цири жунма шайсса тIий, хъуру-хъазам чIалачIи буллали­сса. Вай баллалиссар, чIалачIиссар лагмасса мюрщиминнангу, хъуниминнангу. «Хъуни дакIурдия» эбрат ласун хIадурсса жагьи-жугьултгу бикIантIиссар.

Вай укун тIимигу, щинкIуй зарал биян буванну тIий бакъанугу, къадагъа-низам дуруччаву чIявуссаннаву дакъашивур.
Ца цамургу дур жула заманнай, модалувун дагьсса духьурчагу, бала-хатIасса зат. Мунин цIа дур «интернет». Му ишла къадуллалисса чIиви-хъун ­акъар. Миву хьунадакьлай дур хъинну чIярусса аьркинмургу, миннуярда чIярусса къааьркинмургу. Шикку хьунабакьлай бур щялмахъру, халкьуннавун вас-ццах бутлатавуртту (миннуйн цайнмагу «фейкру» тIий бур). Инсаннан цанма ашкара къавхьумургу кIулманал ганачIан гьан буллай ур. ЧIалачIисса иш бурхха, аьркинмур арийлва бувсун къала­хьхьирчагу, аьркин бакъамур цал бувсун лахьхьайшиву.

Жулва оьрмулул багьу-би­зулуву ца агьамсса шартIну чIалан дикIай жулла ялун нанисса ник бутта­хъал ххуйми аьдатирттай тарбия даву.
Жулва буттахъал цимирагу никирай нанисса аьдатру, аьдалат-къадагъартту дуссар – аьрщаралгу, хъу-лухччинулгу, ризкьи-кьинилулгу, оьрмулул багьу-бизулулгу хIакъиравусса. Гьарца шяраву диркIссар жяматран хасъсса ва цинявннан аьмсса аьдатру. Вай иширттайн учайссар «чагъарданий къачирчусса аьдлу-къадагъартту» куну. Ми дуруччавугу бивкIссар гьарцаннал буржну. Дуручлай ми аьдат­ругу, хъудугьу – хъуния, багъманчи – багърая, ризкьичи – ризкьилия хайр ласлай, цаннал пишалухун гама ахкъачилай ялапар хъанай бикIайва махъсса чIумалнин. Вай агьамсса аьдатру буру жува къадуручлай ва ялун нанисса никиран дуруччин аьркиншиву буру къабуслай.

ЦIана гьарца иш бур «автопилотрай» най. Гьай-гьай, аьл­тта чIалай бур, ризкьи ябаврия бакъа, хъу-лухччиния захIматран лав­хьхьусса хайр ласун къабюхълахъишивугу. Сайки циняв шяраваллал хъу-лухччив дур хIала дурххун. Шинал мукьрагу чIумуй гъаттара, ятту, ттукри, дучри бур къурдарах итабавкьуну. Акъа­ссар хъирив хIухчугу. Ванийнгурхха учай­сса аьдлу-низам куну. Цинявннал зумув бикIай цала дуван багьлагьисса даврил хьхьичI бачин бувну «демократия» тIисса махъ. «Замана укунсса бур», — учай цичIав дахханашиву дуллан къаччиналгу.

Ва ишгу инсаннал курчIилшиврун хIисав бан бучIир. Ттул пикрилий, цIанагу хьунссархха хьхьичIарасса тагьардануха лавхьхьуну щурун. Анжагъ жунма ччанни бикIан аьркинсса. НукIура куннасса низам къадикIарчагу, чIумул тIалавшиннардах, цаннал гаманах вичIилий даву дулларча (хъу дугьларча, ятту-гъаттара ябулларча, багъраха, ахъниха зурча) жува ва цIанасса заралсса иширава личинтIиссару. Ши­кку бур ца хъинну жунма хайрсса кIанугу. ХьхьичIра кунна, жулла ялув духIлай бакъар къама, нувщи, къур, чIикIунтIа, нагь-нис, дикI, ппал ва цаймигу бакIлахъия «вайксса хIукуматран дулун аьркинссар» тIисса тIалавшингу.
Укунсса бур ттул аькьлулул кьукьлакьимур.

Рамазан Маммаев,
ш. Ккул