Ккуллал Салманкка

Чичругу ккуличу дуллай ухьувкун, гьунчIукьатIигу ккуллан ххирасса жямат бухьувкун, сантгу дагьну дуна, ччай бур хьу­сса, вай кIирагу щар кIицI лаглагисса, кIива хъун бакъасса иширая бусан.

Ккуллал шяраву ивкIссар хъинну зирангсса, сивсусса Салманов Сулайман тIисса жагьил. Ва гьуртту хьуну ивкIссар Цалчинмур дунияллул дяъвилуву, цувагу пулемет битуну. ХьхьичIунну иллалисса Сулайман лайкь хьуну ивкIссар яла лахъмур Георгил ххачлингу, цайнма тапшурну бивкIсса пулеметрангу. Ккулгу муния тинмай, му лахъ аву хIисаврай, виричу хIисаврай, мунайн «Салманкка» тIун бивкIун бур, му муданнасса чулий цIанугу лирчIун дур. Салманкка най унува цала пулеметращал архIал революционертуравух хIалагу увххун ур, му хъинну учIи ляхълайгу ивкIун ур, кьянкьану талайгу ивкIун ур. Мунияту, Дагъус­ттаннай хьхьичIа-хьхьичI дяъвилул ЯтIул Ттугълил орденну дуллалиминнавух Салманккагу ивкIссар, муния махъ му хьуссар граждан дяъвилул Виричугу.
1920 шинал, мяйжаннугу Дагъусттаннай Совет хIукумат дишин нанишиву тасттикь хъанан бивкIукун, ХIуцциннал Наж­муттин, бавтIун цала «инил кьуцурттугу» (укун Нажмуттиннул аьралуннайн учайсса бивкIссар), яла цIанихми революционертал Гъумук ва ГьунчIукьатIуври бусса, цал ГьунчIукьатIи ппив бан гьаннача, цив бучIаннин хIадуршинна дуван насу куну, цала кумагчи Гъумукун чан-кьансса аьралуннащал гьан увну, цувама ГьунчIукьатIув лавгссар. ХьхьичIунсса революционер Ирбагьинхалиллун бавну му хавар, анаварну илчитал гьан бувссар щархъавун кумагран бачи чин. Кумагран наниминнавух хьхьичIа-хьхьичIгу ивкIссар Ирбагьинхалиллул дус Ккуллал Салманкка, цала пулеметращал. Анаварну къулайсса лахъазаннуй пулеметгу бивхьуну, щирикIин бувссар «инил кьуцурттайн». Му гужлансса ярагъунния Нажмуттинхъан хавар ча бикIанссия, ссиличIайн дирхьуну ярусса кьатI хъанай бавчу­ссар, бюхъаймигу, цума чунайрив къакIулну, ливхъун бавчуну бур, хьхьичIа-хьхьичI ливхъун найгу цува Нажмуттин ия тIар. Укун, Салманккал хьхьичI бавкьуну, бурцIия ливхъун нани­сса ятту кунма, бакъассар тIар къачагътал. ГьунчIукьатIрал жямат хъинну рязину ливчIун бур бувкIсса кумаграя.
Ва ишираву ГьунчIукьатIрал жямат дазу-зума дакъа рязину бивкIссар Ккуллал Салманккал виричушиврия.

ХIуцциннал Нажмуттиннул, цала ливчIми талаталтгу хъирив лавхIуну, ГьунчIукьатIату ака бувкун, Ккуллал Салманккан шадлугъран щарнил хъами-душварал ляхъан дурну дур ва назму:

ЛухIи ттурлу дурккуна
ГьунчIукьатIрал чулийннай,
Щарнил лагма лавгуна
Инил бувцIу кьуцурттив.

Мурад миннал ца бия –
Щар хъямала дувансса.
Хиял миннал ца бия –
Жямат лагъарт бувансса.

КьукIма-Зунттул чулуха
ЦIупар чаннану куна,
Къув-аьс кун къуртал хьуннин,
Кумаг ялун бивуна.

ХIуцциннал Нажмуттиннуйн
Ххурххулул цIу тIиртIуна,
Инил бувцIу кьуцуртту
Ццаххандарал бувгьуна.

Вин дуниял тIитIивуй,
Ккуллал къучагъ Салманккай,
Магьилул кIисри бизлай,
ПулиметI къуру бувсса.

Ина акъассания,
Жул чIарав цуя ацIан?
Вил дакIнил базу бусса
Цамания къаувкри.

Ина лявхъусса щарнин
ТIитIувча ва дуниял,
Ина увсса ниттилгу
Гьав нурданун дизувча.

Ва магьа бакъар, ва фольклор бакъар, ва тIайлану хьумурди. Амма, чIявусса аьлимтурал дурцIусса щаргу дунура, ва мяйжаннува хьусса иш ттинин цаягу гьунчIукьатIиричунал кIицI къабувссар.
Ва бусавугу, ва назмугу тту­хьхьун дуллуссар аьпа бувсса, ттущала университетраву дуклай ивкIсса МахIачлул буттал Ирбагьинхалиллул, му ия ва иш ккавк­магу, кIа шяраву увмагу, Салманккал дусгу.
Цува виричу Салманкка 1924-ку шинал чил канил ив­кIуссар. Ккуллалгу вари ку­сса кIялабарзвагу къабивщуссар Салманкках, дяъвилул виричу ухьурчагу.
Дундар ХIажиев