«Илчи»-маслихIатчи

АхъницIунсса маслихIатру

[dropcap]Ш[/dropcap]инал лажиндарайсса яла кIиримур чIун, аьрщараву дургьумунил щин яла чIяруну ишла дуваймур чIун дур гъи. ТIабиаьтравусса цимурцаннул кунна, гьарца ххяххиялулгу дур цилла-цилла хасият, тура. Цавайннун ххирар чIярусса щин, вайминнун гьа шай ук-тук дуртIуми, цавайннун ххирар лах, вайминнун – пара. ХIакьинусса маслихIатирттаву хIарачат буванну цал ххишалагу дакIнийн бутан цумур ххяххиялун циксса щин аьркин­ссарив, цумунин ци оьргъашиву-дукия ххирассарив.


Ахънилссаннун дукиягу ччиссар

Щиная бакъасса, аьрщараву цивурасса оьргъашиврия бакъассагу, ялунсса дуки-хIачIиялиягу ххуйсса бакIлахъия ласавриву цин лавхьхьусса кумаг хъанахъиссар. Мукун­сса дуки-хIачIиялул ххуллу бугьанмурдив гьарца кьини жулла канилух дуклай дур, амма тIайланна муркъилийн. Муркъигу буцIин къабуллай, дукра дуллайна ххилирчIмур, курчIил къавхьуну, ахънин, аьрщаран мюнпат буну ишла давриву хIисав дур.

Помидорданун – нувщи ва чимус

Ххуйсса бакIлахъия хьуншиврул, нюжмардий цал помидорданийн дуртIуну хъин­ссар нувщул щин (отвар).
Дукралувун шавхьсса нувщул щин ягу хасну помидордан щин дан куну шавхьсса нувщул щин дякъин диртун, йодрал кIунтIгу хIала бувну, ххуйну хIалагу дурну, дутIияра помидорданийн (мархралун). Ягу бучIиссар дукралувун ишла буван левхсса шакъавхьсса нувщул ккири 25-30 минутIрайсса шахьлай бивтун, ми щин, дякъингу диртун, диргьуну, лавай кIицI лавгсса кьяйдалий ишла дуван.

Чимусул щинал тIурча, помидор дуруччинтIиссар личIи-личIисса азардая ва зиянчитурая. Чимусул ккирттарал ца стакандалийн укуннасса щинал кIива стакан бувтIуну, 30-40 минутIрайссагу диртун, цIарай дирхьуну, ххуйну щаран дукканнингу диртун, цIарая лирккун, цIансса кIанттай ца-кIира кьинисса дитан аьркинссар. Диргьуну, чимусул ккирттал щинавух укуннасса щин хIала дурну (чимусул щинал 1 бутIуйн укуннасса щинал 5 бутIа хIисавну), помидорданул мархрацIун дутIин. ЛивчIсса ккири цивппагу экьи мабичари, миннуя аьрщарансса хайргу хъунмассар, оьргъашиву хIисаврай буччияра ахъуву.
Вай щиная кумаг хьунтIиссар помидорданул чIапIив зиянчитурая буруччавривугу – мукунсса мурадращал пурх учин дувара чимусул щин ххяххиялул чIапIайн ва къяртрайн.

МечIал щин

Сайки циняв ахънилссаннун буз шайссар калийрал, кальцийрал, магнийрал ва цаймигу мюнпатсса затурттил авадансса мечIал щин (хъюрув, лаччи ва чимус личIаннин). Мукунсса щин хIадур даншиврул, аьркинссар анжагъ мечI ва крандалувасса щин. Гьанна хьун бувасса мечI мюрш бувну, миннул буцIин бувсса бочкалувун ягу пластикрал контейнерданувун (муххалмур тIахIни ишла мадувари, муххащалсса хIалашиву сававну, мечIавусса мюнпатсса чIяруми затру дирчIайссар) дутIияра гъилисса ягу щаращисса щин, кьалакьигу дирхьуну, 14 гьантлийсса дитира, чIун-чIумуй хIалагу дуллай. Агарда мечIал щин бургъилу духьурча, гьассар вайннуяргу чансса гьантри. МечI аьллай, щин хьамаран лахълахъаву дарцIуну махъ, мечIал щин хIала дувара укуннасса щинащал, мечIал щинал 1 бутIуйн укуннасса щинал 10 бутIа хIисавну. Ми щин дутIияра ахъуву ххяхлахимунил мархралун.
Укунсса щин бучIиссар дургьумунийн зуруй цал пурх давангу.

МечIавух хIала дуван бучIи­ссар цайми урттугу: улчча (лопух), къуппан-тIутIи (одуванчик), ла, кIяла тIутIи (ромашка), неххал чIапIи (мать-и-мачеха) ва м.ц.. Мукунма мечIал щинавух чансса лах хIала бувнугу хъинссар.
Укунсса щин ххяххиярттайн нюжмардий цал-кIийлла дутIин бучIиссар, гьарца къатIулун дачIи литра хIисавну, дарщу кьинирдай, гъарая махъ ягу укуннасса щин дуртIуну махъ. Амма укунсса щин къабучIиссар дутIлан ххяххиярттай, къатIрай ахънилсса хъанан диркIун махъ.