Шаэрнал произведенияртту якъашаврийнумискин хьуссар жула литература

Увну ур ЦIигьил 1943 шинал Лакрал райондалийсса КIулушацIрал шяраву, Неъматуллагьлул ва Зайнавлул кулпатраву. Москавлив, М. Горькийл цIанийсса литературалул институтраву къуртал бувну бур лавайсса литературалул курсру. Зий ивкIун ур личIи-личIисса давурттай. Цаппара шиннардий – «Ххяххабаргъ» райондалул кказитрал редакциялий, «ЧIавалачин» журналданий. 1980-ку шинал ва кьамул увну ур СССР-нул Чичултрал союзравун. ЦIигьил Камаловлул цалчинсса публикацияртту дурккун дур «Дусшиву» альманахрай.

1978-ку шинал Дагъусттаннал луттирду итабакьай издательствалий бувккун бур «ЩатIив» тIисса лакку мазрайсса цалчинсса шеърирдал жуж. Мунияр махъ бувккун бур «Мусил хъиртту» тIисса, тIабиаьтрахасса оьрчIансса хавардал лу, «Интнил гъараллу» шеърирдал жуж. ЦIигьилдул чивчусса «Интикьам» тIисса, зунттал халкьуннал Надир-шагьнал аьралуннащалсса талатавриясса драма, шеърирдайсса «Кьадар» тIисса драма, ва «Хъарас щаву» бивхьуну бур Лакрал театрданул сахIналий. Вай бакъассагу ЦIигьилдул чивчуну бур цаппара ца актрайсса пьесардугу.
ХIайп, оьсса бала хьуну, къатрацIух цIу ларчIун, ччяни дунияллия лавгунни шаэр, къаяхьунни ванал чIяруми чичрурдугу. ЦIигьиллул оьрму л
ахъисса бивкIния, ванал творчествалул хъиннура авадан данссия лакрал, Дагъусттаннал литература.

Шаэр, чичу, драматург ЦIигьил Камалов увну гьашину 80 шин бартлаглай дур. Цинявппагу ва кIулну бивкIми буслан бикIай ЦIигьил гьунар бусса шаэр ва чичу ивкIшиврий. Мукунма дакIнийн бутлан би­кIай ва хъинну тIайлашиву ххирасса, махъ иттату иттав учай­сса, кьянкьасса инсан икIайва тIий.

Андриана Аьбдуллаева
Укун дакIнийн утлай бур ЦIигьил ванал уссу-ссу, дустал.

Багун, ссу:
– Жул кулпатраву бия ряхва оьрчI. КIива ссу, мукьа уссу. На бияв кIилчинмур. Ттулгу, вайми уссурссунналгу Аллагьнала буллусса хIисаврттал чулухунмайсса гьунар бия. Шарип тIима уссу 10 класс бувкку­сса чIумал Буршиял школалийн математикалул дарсру дихьлан гьан увну ивкIссар. Ца ЦIигьил ия жуву литературалул гьунар бу­сса, творчествалул ххуллийх лавгсса. Утти нава пикри буллай, жул ниттиву бухьунссия мукун­сса ялун къаливчунма ливчIсса гьунар, ттун дакIний бур нину ЦIигьиллухь шеъри цукун чичинссарив маслихIатру буллалисса. ЦIигьиллул маз хъинну авадансса, пасихIсса бия. Увку­сса мукъуй цIу бусса ия. Цува сагъну унува Лакрал театрданул бивхьуссия «Кьадар» тIисса пьеса. Ва бивхьуна Яруссаннал театрданул къатраву. Щап куну бувцIуну бия зал. Хъинну гурну лавгуна. Хъатру ришлай кьакъабагьавай бия тамашачитал.
Пожар хьусса чIумал ва драмагу цаймигу ванал чичрурдащал ччувччуну бур. «Бур­цIил кьацIлива» тIисса ххюва бутIуйсса пьесалул так кIива бутIа ливчIун бур.
Оьрмулул 59 шинаву дунияллия лавгунни. Дачалий цIу ларчIун ххассал ан къавхьу­ссар. Ттун му тачIав дакIния къа­уккай. ДакIний личIансса ия цувагу.
Ца ппурттуву, 4-5 шин духьунссия ЦIигьиллун, къуш бишлай буру тIий, цала дуснащал ччантIулийн цIу щуну дия. На бура му чIумал чIивисса уссу­гу мукьав лавчIун кьатIуппай бувккун. Кулактурал цIу щуну дуртIар тIий, цинявппа бия ттарацIув левчуну най. Ми ца буривав тIий, хъирив навагу бавчура. КIива ччантIу ччувччуну бия. ЦIигьиллул дус ччяни ялун бивсса цала ссил анаварну ги­чча укьан увну ия. Жул ниттин цинналу гайннух лахъаву дуллан багьуна. Му чIумал, буттая нигьа увсун шавай учIан къаси­слай, ЦIигьиллул ниттилссичIа ца барз бувссия.
ДакIний бур ва ишгу. Ца чIумал жул аьнакIи барзул лавсуна. Барзул хъирив лавгсса ЦIигьил къаляхълай, щалда щар дурккун ххал уллай бивкIссар. ЧIивисса оьрчI ахьтта ГьукIрату ШавкIрав, кIиччагу Гъумукун, интернатрай дуклакисса уссичIан лавгун лявкъуссар.
Сивсусса, кьянкьа-кьурчIисса икIайва.
ЦIигьиллул шанма душ бу­ссар. Хъунмур душ Карина цIана Къорхъмаскъалалив ялапар хъанай бур. Москавлив къуртал бувссар Медициналул институт ва аспирантура. Ва медициналул элмурдал кандидатри. ЧIярусса шиннардий Эмиратирттай зий буссия. Дянивмунил Заирал Москавлив медициналул институт къуртал бувссар. ЦIана ва Кувейтрай зий бур. Ваниннин хьхьичI кIивагу ссу Бахрейннай зий буссия.
Шамилчинмур Сафия (Зунзул) цIана Голландиянаву ялапар хъанай бур. Ванил къуртал бувну бур Москавуллал университет. ЧIявусса мазру кIулсса бур.

Батыр, уссу
На ЦIигьиллуяр 13 шинал чIивисса ура. ЦIигьил жуха, циняв уссур-ссуннаха аякьа ду­сса, дакI цIуцIисса ия. Ва цувава цIими бусса инсан ия. На ияв хъунама уссийх вичIи дирхьу­сса, мунал ба увкумур бай­сса, мютIисса оьрчI. Уссу ия гьарица ишираву тIайлашиву ччи­сса. Махъ иттату иттав учайва инсаннал даражалух, къуллугърах къаурувгун. Укунсса хасият сававну, ванан бахчу бувсса кIанттурдугу шайва.

Ибрагьин Буттаев, дус
– ЦIигьилгу, нагу ца шинал бувсса оьрчIру буру. Ялун, жу хъинирвалгу хъанай буру. ЧIивиния шийнмай архIал хъуни хъанай бивкIссару. ЦанначIату ца къабукьайссияв. АрхIал бюрчурдичIан лагайссияв, тайннай яржа бусса чIумалгу, жуй бусса чIумалгу.
ЦIигьиллул ххуйсса хасият дия, ци дулларчагу хьхьичIунну, ларайну дан, лажин кIялану бартдигьин ччисса.
Ва цувагу, цинявппа ванал уссу-ссугу итххявхсса, пагьму-гьунар бусса инсантал бия.
ЦIигьил оьрчIнийва чичлан икIайва. Цала чивчумур мудан, цукунсса бур, ххал бува тIий, буккин лавсун учIайссия ттучIан. ДакIний бур, 6-мур классраву дуклакисса чIумала, увкIуна цала чивчусса шеъри лавсун, «ЦIусса ххуллу» тIисса райондалул кказитрал редакциялийн була тIий. Таний на Гъумук дуклай уссияв, му – КIулушацI. ЧIявуну дакIнийн багьай ва ишгу. Шяраву Интнил хьхьу дуллали­сса чIумал, хьхьичIва-хьхьичI цIарал ялтту ххяххан буккан байва яла сивсуми, кьянкьами оьрчIру. ЦIигьил ххюйлчинмур-ряххилчинмур классраву дуклакисса чIун духьунссия, цалчин ххявххун, иттацIанттугу ччур­ччуну занай икIайссия.
ЦIигьил икIайва тIабиаьт ххирасса, зунттавух занан ччи­сса. Цимилгу архIал зунттавунмай лавгссару. Гъинттул, каникуллал чIумал, азихъругу бав­хIуну лагайссияв колхозрал яттикъушлийн. ХIухчалтран ятту ттизин кумаггу бувну, жулва азихъгу кIайннащал бувкуну бучIайссияв.
ЦIигьиллун ччан бикIайва бюхттулнийн гьаз хьун, зунттал хъачIай канакисса аврдай тамаша бан.
Июль барз байбивхьусса чIумал, жу гьан байвав жяматрал къячри зунттавун тIайла буккан.
Цал, мукун нанисса чIумал, ЦIигьиллул ниттил увкунни: «Явара, оьрчIрув зунттаву занч ххал бувну, лавсун бухьхьияра, лякьлуву бусса хъамитайпалун дакIнийн багьну бурча, зунма чириссарча куну. Жу шаппайн­сса нацIу мечIгу бавтIун, лавгру ЛухIуваллил бакIуйн. РахIавун бухлай, мадара ххуллу бивтсса чIумал, ца рахIливу, кIирагу чулухасса ххяли ялун дирну, баргъ къащайсса кIанттурдай лявкъунни занч. Бакъассан мечIаву бавхIуну, 7-8 километралул ххуллийх лавсун бувкIссару. Тай инсантал жуйнма барчаллагьрай бушиву бувсуна жухь.

ЦIигьиллул, бугьи заккана куну, ттул закканттуйн закканагу щун бувну, арамтал буру жува увкунни. Жущара ххуйсса даву дан бювхъусса чIумал, ганал мудан мукун учайссия.
Зунттурдахсса ччаврил кIун­кIу увхьунссия, армия лавхъун увкIун махъ Лакрал райондалул охотинспекторну зун ивкIуна. Му чIумал хъиннура ххира хьуна ванан зунттал тIабиаьт, кIул хьуна жанавартрал хасиятру. Ва ппурттуву чивчусса зунттал жанавартраясса, барххултраясса, аврдаясса чIявусса шеърирдугу буссар.
Чичлачимур гьарзат цала оьтту-ттурчIавух итабакьайва.
ЦIигьил ия, иш багьний, хьхьу-кьини къаувкуну чIарав ацIан, кумаг бан хIадурсса, цила икIайкунсса дус. Цуппа, ва вайннал тухумралла хасиятри, аьркин багьний кумаг бан бучIайсса. ТачIав хъама къабитай, нава Сулакьрайн лавгун, машина гьагъливун бювкьун, бу­ккан бан къахъанай, бусса кIанай гагу кьабивтун, биривсса машиналий увкIра шавайн. Га буккан бан гьан багьлай бушиву бусав ЦIигьиллухь. Гьунттий гьанну учав. Хьхьунил ссят ца хьусса, чIалсса чIун дия. Гьич, гьунттийнин къабикIайссару, хIакьинува гьантIиссару увкуну, тIанкI дурну ивзун, авчуна.
Га цала гьунарданий, гьавасрай ЦIигьиллул чIявусса ххаллилсса произведенияртту ттигу чичинссия, ялагу цахъи хIаллайсса оьрму буллуссания. ХIайп, ччяни бяливчIунни ванал оьрму. Чивчуминнувагума чIявусса къаяхьунни. Ци чулийгу, яхьусса произведениярттава чIалай бур ва цуксса гьунарданул заллу ивкIссарив.

Бархху (ХIажи ХIажиев)
– ЦIигьилгу, нагу оьрчIния­цIавасса дустал бияв. Ца класс­раву дуклай бикIайссияв. Жул къатригу чIаххуврай дия. ЦанначIату ца къабукьайссияв. Цал-цал, ттучIа ягу ганачIа тахлийн бувхьхьуну, гиккува шанан бивкIунгу лякъайвав кIюрххилнин.
ЦIигьил чIивинийва на чичу хьунна тIун икIайва. ТIабиаьт, жанаварт ххирасса икIайва. ДакIнийри, цулкIлуясса ца хавар чивчуну, гагу лавсун увкIуна. – Буккича, ва дакIний личIансса хьурив ххал бува, –тIий.
– Нава чичу хьусса чIумал, цалчинсса лу вин бахшиш банна,– увкуна. Мяйжаннугу, цалчинсса лу бувксса чIумал, мугу лавсун увкIссия. Цала махъ бацIан байсса ия. Цала рукописьру лавсун учIайссия, бищуннин, вай цукун хьуну бурив ххал бува тIий.
ЦIигьил ия чумартсса, инсаншиву дусса, цаманай дакI цIуцIисса. Ца ппурттуву, ва Москавлив ялапар хъанахъисса чIумал, на къашай хьуну, тийх азарханалий уттуишин багьуна. Гьарица кьини азарханалийн увкIун, кIюрххия ахттакьуннин ттучIа щяивкIун икIайссия. Ттухь цIухлан бикIайва ва вил уссурив тIий, уссунияр хьхьичIунсса дусри учайссия нагу. ДакI хъинсса, цIими бусса икIайва. Ванал чивчумур гьарзат якъашаврийну мискин хьу­ссар жула литература.