ЧIурттащиял машвара

41_3Дунияллул таварихирттаву хIат-хIисав дакъасса машварарду хьунабакьай. ЧIявуми бикIай паччахIтураясса, гайннал лагма-ялттуминнал бувсса дяъвирдай хьусса. Миннухсса бургаву ва чичавугу ляличIину ябитлатисса дикIай. Дагъусттаннал тарихравугу ми чансса бакъар. Амма чIирисса шяраваллил бувмур цинявннан кIулну къабикIай. Ва ЧIурттащиял агьулданул бувсса машвара ттухь Чалавихъал Аьжал яни Сулайманов Кьурван-Исмяиллул душнил бувсунни.

Цал Кьурван-Исмяил Махъ-неххал ратIух хьуну най ивкIун цала шавай ТIюванихун. Ххал хьуну бур Бухссанахърал Аминат бакIрай къувлул хъун кIаралугу – нязвалушгу бивхьуну най. Циявхьур, гайннал хъус хъямала дуллай, гай кулакталли тIий, бахчилай бивкIун, ца кIаралувагу хха­ссал банна тIий най бивкIун бур. Ганил хъиривгу най ивкIун ур ца чIурттащиричу, кIаралу ганища зеххин кьасттирай. Кьурван-Исмяил ялун ияннин га хъирив лавну, зехлан авчуну ур кIаралу. Кьурван-Исмяил гъан хьуну, гай бацIан бувну, Аминатлухь увкуну бур: «Насу вила ххуллийх кIаралугу лавсун, ваналсса на баннача». Микку арамтуннал дянив хъун бакъасса ихтилатгу хьуну, чIурттащиричунан махъ къабувчIайшиву кIул хьувкун, Кьурван-Исмяиллул га, ца-кIилла кIусу-кьютIугу увну, махъунай тIайла увккун ур.
Мунийну иш къуртал хьуну бакъар. ЧIурттащиял дянив давларду бан ччими куннаяр кув ялтту буклай, ахирданийгу коммунисталлу тIисса кIия адамина ялун ливчуну бур. Гайннан цIардугу жура дахханаххи дурну, ХIасан ва ХIусайн учинну. Цан учирча, гай уссурвал бакъанугу, кIинничалт кунма, занакьулушиннараву куннаха кув лав­хьхьусса бивкIун тIий. Вайннайн шяраву «къачагътал» бакъа къаучайсса бивкIун бур. Арантал гьарзасса кулпатирттал ляркъусса хъус вайннан оьну чIалай диркIун дур. Та чIумалсса законнугу гьанулун ларсун, кулакталли тIий, инсантал ссуй буллай, хъусру зехлай, цалалуш дуллай бивкIун бур. Вай бугу бутлай, хIанттугу хIачIлай, балайрдугу тIий, ЧIурттахьми къагьану, Бухссанахъун лаглай, «раскулачить» буллай байбивхьуну бур. Бухссанахъату ТIюванийх лагайсса бивкIун бур, ЧIарах нанийнигу «гьунттий-сара зуйнгу яржа биянтIиссар» тIий нигьал буллай.
ТIюванихсса Кьурван-Ис­мяиллулгу багъраву ца мурхь бивкIун бур. Та заманнай тIамагу хъинну кьянатну диркIун, «ва мурхь вайннал бувтун ччуччаяр, жува ччувччуну хъинни» куну, га бутлан ивкIун ур. Бутан къахъанай ца-кIира кьини хьуну дур. Бутлатишиву кIулкъахьунну зий, рикIирал карт бутлатисса кIанттайхгу дарваг бахIайсса бивкIун бур. Ахирданийгу, га бувтун лалакьин бувкун, «ХIасан-ХIусайнхъан» кIул хьуну, баян буллан бивкIун бур: «Тти вин 10 шин дуснакьрал хIадурссар» тIий. Амма Кьурван-Исмяиллун танмихI бансса чIун гайннахьун къадирирну дур. ЧIурттащи гай мурдалтураяту бизар хьуну бивкIун бур. Ца кьини циняв мажлисрай, цIухху-бусаврил политинформациялийн бавтIун бур ца хъунмасса къатлувун. Гиву бивкIун бур циняв ЧIур­ттащиял арамтал. Цамур чIумал къаучIаймагу, аьрччамагу, къашайшалагу. Ва мажлис бачин бувма, учинну политикалия бусласимагу, так ца ХIасан ивкIун ур чIавахьулттичIа авцIуну. Цаппара хIал лавгун махъ, кьатIату щил бивтссарив ттупанг, ХIасаннуйн щуну, ивкIуну ур. Бивтманалгу ттупанча бярав бувтун, га лалакьин бувну бур.
БувкIун Гъумучату силистта дуллай, цIухлан бивкIун бур, цума чув ивкIссарив ххал уллай. Щихь цIуххирчагу чув уссияв куну, га къатлуву уссияв учайсса бивкIун бур, бардултралгу тасттикь буллай. Гиву къаивкIсса ца ХIусайн лявкъуну ур. Ганаятугу гьарцаннал барашин дайсса диркIун дур: ХIасан ва ХIусайн цаннайн-ца хIусудну бия, биявай ливчIуна ссуй дуллалисса хъуслил ялув куну. Мукун тIисса бардулт чIяву хьуну, му хIуччагу гьахьуну, судрал ХIусайннуй га ивкIушиву ялув бивхьуну, дуснакьрайн тIайла увккун ур. Укун чIурттащи бигьа лавгун бур. Муния махъ ЧIурттахь яхI бакъасса, шяраваллил агьулданун зарал биян бансса чув къаувккун ур.
Аьбиди ХIайдаев