Ххуллурдай мюхчаншиву дуруччаврия

33foto_6ДР-лул БакIчинал Зунттал территориал округрайсса вакилнал хъиривчу Аздар СалихIовлул каялувшиндаралу итни кьини Ккуллал райондалул администрациялий хьунни ххуллурдай мюхчаншиву дуруччаврил масъаларттан хас дурсса совещание. Муний гьуртту хьунни зунттал районнал бакIчитал, МВД-лул УГИБДД-лул ва ГАИ-лул зузалт.

Зулайхат Тахакьаева
Совещание тIиртIуна Ккуллал райондалул администрациялул бакIчи Саэд Сулаймановлул.
Цала ихтилатраву Аздар Са­лихIовлул бувсуна Дагъусттаннал Зунттал территориальный округ­райсса ххуллурдал хIакьинусса кьинининсса тагьардания. Зунттал территориальный округравун дагьлай дусса дур 16 район – 734 шяравалу. Зунттал территориал округрайсса автомобил ххуллурдал лахъишиву (2016 шинал январь зуруйннин) дусса дур 2922, 7 км. Миннува республикалул агьамшиву дусса ва шяраваллава шяраваллавунсса ххуллурдал лахъишиву – 969 км. , кIанттул агьамшиву дусса – 1953, 7 км.. Асфальт ва бетон бавкьусса ххуллурду – 610, 5 км., ххюл бивчусса ххуллурду – 1993, 2 км, асфальт бакъасса ххуллурду – 319 км.
Ванал кIицI лавгунни, тIабиаьт­рал шартIру хIисав дурну, зунттал районнайсса ххуллурду цин лавхьхьусса тагьарданий бугьан захIматну бушиву. Гихунмай бувсунни ххуллурдай мюхчаншиву дуруччиншиврул дуллалисса давурттая.
2016 шинал бан ккаккан бувну бусса бур 119 километралийхсса ххуллурду ва 6 ламу.
Асфальт бутIин ккаккан бувну бусса бур ххюра райондалийн: Ккуллал, Аьхьхьахъиял, ТIиларатIиял, ЦIумадиял ва ЦIунтIиннал. Бакьин буллай бусса бур вай ххуллурду: Ботлих – Карата, Мамраш – Ташкапур – Араканский ламу (ЯтIуахъайхсса ххуллу), Муни – Агъвали, Гъуниннал ххуллу.
ЦIанасса чIумал республикалул агьамшиву дусса ва шярава шяравунсса ххуллурдай давуртту най ду­сса дур 20 ххуллий (65 км. лахъишиврийсса) ва 5 ламуй. Гьашинусса шинал тапшур бан ккаккан бувну бусса бур 6,9 км. ххуллул ва ца ламу. Бакьин буллай бусса бур 4 ламу.
Ххуллурдайсса мюхчаншиву лахъ давриха зий бусса бур 32 ххуллий (85 км.) ва ца ламуй.
2016 шинал цалчинмур да­чIишинал лажиндарай ххуллурдай дирхьуну дусса дур 362 хху­ллул лишан.
Зунттал Дагъусттаннай хху­ллурду баву хьхьичIуннай дансса шартIру сакин даншиврул кIункIу буллай бусса бур частныйсса инвестортал. Хъунзахъиял райондалул Заиб тIисса шяраву зузи бувну бу­сса бур пилотный проект – дорожно-строительный кластер, цивунгу бухлай бусса бур ттизаманнул кьяйдалийсса асфальт, бетон, ххюл байсса заводру, строительная лаборатория ва гьарца аьркинсса ххуллул техникалул дузалсса производственная база.
Зунттал Дагъусттаннай хху­ллурдал сеть хьхьичIуннай дансса приоритетругу кIицI лавгун, 2016 шинал дансса давурттал сияхI «Дагестанавтодорданул» дурну дусса дур Республикалул БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлул Халкьуннал Мажлисрайнсса рисалалийн ва Зунттал шин даврийн багьайсса Указрайн чул бивщуну.
ДР-лул МВД-лул УГИБДД-лул ххуллурдал ялув бацIайсса группалул каялувчи Жавраил Саидовлул бувсунни Зунттал территориал округравун дагьлагьисса районнай 2016 шинал август зурул 1-ннийн цукунсса тагьар дуссарив. Микку хьуну дусса дур 47 ДТП, ми апатIирттаву ивкIуну ур 14 инсан, захIматсса цIунцIияртту хьуну дур 60 инсаннан.
Яла чIярусса ДТП хьуну ду­сса дур Лаващиял райондалий – микку хьуну дусса дур 23 ДТП, ми апатIру сававну ивкIуну ур 7 инсан, 34 инсаннан хьуну дусса дур цIунцIияртту. Гумбетуллал райондалий хьуну дусса дур 5 ДТП, 4 ДТП хьуну дусса дур Ахъушиял райондалий, 4 ДТП – Гергебиллал райондалий. Вайми районнай хьуну дусса дур кIи-кIира ягу ца-ца ДТП.
КIицI лавгунни, цайми районнах бурувгун, Лакрал ва Ккуллал районнайсса ххуллурдал тагьар оькки­сса дакъашиву.
ДТП-рдайну яла чIявусса апатIру хъанай бусса бур ххуллул­ссаннан, хъунмурчIин оьрчIан. Гьашинусса шинал 7 зурул дянив хьусса авариярттал анализ дуркун, хъунмурчIин оьрчIан апатIру хъанай бусса бур инсантал чIявусса батIайсса кIанттурдай, масалдаран, кIулшиву дулаврил ва магьирлугърал идарарттал лагма-ялттусса кIанттурдай, ххуллурдай дишин аьркинсса кIанттурдай дайгьузанну, огражденияртту дакъашиврийн бувну, ххуллул разметка, хьхьувайсса чани ва ххуллу ла­хъансса лишанну дакъашиврийн бувну. Микку ванал аьй дунни, муниципалитетирттай дакъасса, ххуллурдал идарарттайгу. КIицI лавгунни ххуллурдацIух къатри ягу цайми объектру бусса инсантал баччибакъулну бушиву ххуллийх нанисса инсантурал мюхчаншиву дуруччаврил ялув. Циксса чагъарду чичларчагу районнал администрациярттал бакIчитурайн, ххуллулссаннал мюхчаншиву дуруччинсса шартIру дузал дара, тротуарду ва ххуллу ла­хъайсса кIантту бувара, хьхьувайсса чани буцара тIий, хаснува кIулшиву дулаврил идарарттай, му масъалалух къулагъас дуллай бакъар, увкунни ванал. КIицI лавгунни Зунттал территориал округравун дагьлагьисса районнал ххуллурдайсса тагьар ххуй даншиврул чара бакъа дан аьркинсса давуртту.
Ххуллурдай мюхчаншиву дуруччин «Дагавтодор» агентствалул ци чаранну ляхълай буссарив бувсунни ва идаралул отделданул каялувчи Замир ХIажиевлул. Ванал кIицI лавгунни ххуллурдай апатIру хъунмурчIин хъанай бушиву водительтал хIан хIарчIун бушиврийну, бущи, скорость лахъ дуллай бушиврийну. Дур районну гужсса гъараллу ларчIун махъ зия хьусса ххуллурду бакьин бан шиннардий техника гьан къадуллалисса, ми ххуллурду цин лайкьсса даражалийн буцин дагьайссаксса арцу бюджетрава итадакьлай бунува, увкунни ванал.
Бувсунни махъсса 10 шинал лажиндарай республикалий ялапар хъанахъисса инсантурал аьдад лахъ хьушиву 410 азара инсаннал ва му лархъун дусса дур 3 млн. 15 азара инсаннайн. СияхIрайн ларсъсса транспорт ххи хьуну дусса дур 440 азарда единицалул ва хIакьинусса кьининин республикалий сияхIрайн ларсъсса дусса дур 670 автотранспорт. Амма, миграциялул процесс, коммерциялуха зузисса ва гъинттул чIумал бигьалаган букIлакIисса инсантурал автотранспорт хIисав дурну, республикалийсса автотранспорт шамлий ххи хъанай ду­сса дур. Автотранспорт гьарзасса кIанттай апатIругу чIявусса хъанай бур. Яла чIявусса апатIру хъанай бур оьрчIан. ДТП-рттаву апатI хьуну бур 244 оьрчIан, 16 шинал оьрмулувун бияннинсса. Миннава 33 ивкIуну ур усса кIанттайва. ДТП-рдаву апатIру хьусса оьрчIал шанма бутIул кIива бутIа бур 7 шинайн бияннинсса оьрчIру.
Ххуллурдай апатIру чан шаву мурадрай, ДР-лул КIулшиву дулаврил министерствалун багьлай бур дуклаки оьрчIан ххуллурдай мюхчаншиву дуруччин лахьхьин баврихсса къулагъас хъунна дан. Автокружокирттансса, БДД (безопасность дорожного движения) тIисса дарсирдансса ссятру ххи дан. НигьачIинува личIлай бур пассажиртал буххайсса транспортралмур масъалагу. Пассажиртал ххилаххисса транспортращал хъана­хъисса ДТП-ртту лапра нигьачIисса дур, цанчирча микку апатIрахьхьун чIявусса инсантал бириллай бур.
Ванал ихтилатрая махъ чIявусса бия ванахьхьун буллалисса суаллу.
ЦIущарнил шяраваллил администрациялул бакIчи Кьурбанов МахIаммадлул суал бия Хъурхърал шярава ЦIущарнив нанисса ххуллийсса ламул хIакъираву. Ва ламу нигьачIисса тагьарданий хьуну дур цаппарасса шинну. Гьашину тIурча гъилахъан лачIлачIисса гъараллал ламу лапва зия бувну бусса бур. Цамур ххуллу бансса сантгу дакъасса дур. Цамур кIанттайх бихьлахьи­сса ххуллугу гъараллал зия буллай, машинарттан нигьачIисса тагьар хIасул хъанай дусса дур.
Мукунма лекьавайсса тагьарданий шинну хьусса СумбатIлия Ккулув нанисса ххуллийсса ламул ва Хъюйннал ламул хIакъираву бувсунни кIивагу ламу буллай байбишин­сса проектру хIадурну душиву, амма буллаймур та байбишинтIиссарив ттигу кIулну бакъар.
Ккуллал райондалул ххуллурдал идаралул каялувчи ТIутIилаев Аьбдулхаликьлул бувсунни бюджетрава ххуллурдан ккаккан дурну итадакьлакьисса арцу лап чансса душиву. ТIабиаьтрал шартIру захIматсса райондалий шяраваллавунсса ххуллурду цин лавхьхьусса тагьарданий бугьан ми арцу диял хъанай дакъашиву. Гьашину тIурча, чIярусса гъараллугу ларчIун, шяраваллавунсса ххуллурду хъиннува зия хьуну бушиву. Ххуллурдал идаралул зузалт мюрщисса харжирдах, мигума къабуллай барзру хьуну бухьурчагу, бигьалагай гьантрайгума буклай зий бивкIшиву.
Лакрал райондалий ххуллурдай мюхчаншиву дуруччин дуллалисса давурттая бувсунни райондалул администрациялул бакIчинал хъиривчу Амсар Къажлаевлул. ЦIусса шин дайдирхьуния шинмай 7 зурул дянив Лакрал райондалий хьуну дур 2 ДТП, миннуву цIунцIия хьуну дур 2 инсаннан. Ца апатI хьуну бур автомобильданул технический тагьар ххуйсса дакъашиврийн бувну, кIилчинмур иш хьуну бур водитель хIан хIарчIун ушиврийн бувну. Ванал кIицI лавгунни ДТП-рду хъанай душиву ххуллурдай огражденияртту дакъашиврийн бувну. Райондалул ОГИБДД-лул ва ххуллурдал идаралул зузалт ялув бавцIуну буссар ххуллурдайсса тагьарданул. Райондалийсса автомобильный ххуллурду бусса бур 344, 6 км., миннува 74 км. республикалул агьамшиву дусса, 270 км. райондалул агьамшиву дусса ва 89 км. хозяйствардал вивсса дур.
ХъунмурчIин апатIру школалул оьрмулувусса оьрчIан хъанай бухьувкун, хIакьинусса кьининин кIулшиву дулаврил лагма-ялттусса кIанттурдай бувну бур ххуллу лахъайсса 9 кIану, ххуллу лахъай­сса 6 кIанттай дирхьуну дур хъа­хъисса лишанну, ххуллу лахъай­сса 3 кIанай дирхьуну дур «Пешеходный переход» тIисса лишанну. Шяраваллал администрациярттал бакIчитурайн тапшур бувну бур ххуллу лахъайсса кIанттурдай лишанну дишин.
Ванал ихтилатрая махъ Аздар СалихIовлул бувсунни Инишиял жяматрал чулуха чIявусса оьвтIий бушиву, шяравунсса ххуллу гъараллал зия бувну, му бакьин бан­сса техника къадукIлай тамансса чIун ларгун душиву. Мунихун Амсар Къажлаевлул бувсунни шяраваллавунсса ххуллурду багьлай бушиву ххуллурдал идаралийн. Ххуллурдал идаралул зузалтрал хажру къалавсун хьуну бусса бур 8 барз. Техника дусса дур дух шаврил зузи дан къашайсса. Мукун бухьурчагу, ххуллул идаралул зузалт цащава шайсса хIарачат буллай бусса бур ххуллурду ххуйсса тагьарданийн буцин. Амма гьашинусса шинал, зунттал районнайсса тIабиаьтрал шартIру захIматсса шаврийн бувну, кIинттулгу чIявусса марххалтту бувну, гъилахъангу гъараллу чан къархьуну, ххуллурду лап зия хьуну бур. Бакьин бувну бур, трактор махъуннай гьаннин цIунилгу гъарал ларчIун, гацIана зия хъанай бусса бур.
Ккуллал райондалий ххуллурдал мюхчаншиву дуруччаву мурадрай дурсса давурттая бувсунни райондалул администрациялул бакIчинал хъиривчу МахIаммад Чариновлул. 2016 шин дайдирхьуния шинмай хIакьинусса кьининин Ккуллал райондалий хьуну дур 1 ДТП, му апатIраву водительнан цIунцIия хьуну дур. Ларгсса шинал вара чIумух бурувгун ДТП-ртту чан хьуну дур. Ххуллурдай апатIру хъанахъаврин­сса сававну ваналгу кIицI лавгунни водительтал скорость лахъ ду­ллай бушиву.
Бувсунни Мамраш – Ташкапур автомобил ххуллу гьартагу буллай, бакьин буллай бушиву ООО «АРЭМ».
Ккуллал райондалул ххуллурдал идаралул бувтIуну бур 200 тонна асфальтрал. Асфальт бакъасса ххуллурдайн бивчуну бур 500 тонна ххюлданул, бивхьуну бур 100 сигнальный тумба.
ЦIакьсса ялув бацIаву ду­сса дур пассажиртал ххилаххисса транспортрай. ЧIумуя-чIумуйн ххал дайсса дур дуклаки оьрчIру ххилаххисса автобусирттал технический тагьар. ЧIумуя-чIумуйн дайсса дур ххуллурдай мюхчаншиву дуруччинсса профилактикалул давуртту, «Контроль трезвости», «Скорость», «Ремен безопасности», «Должник», «Автобус» ва цаймигу. ОьрчIащал байсса бур «Безопасное колесо», «Внимание – дети», «Светофор» ва цаймигу бувчIин баврил давуртту.
Совещаниялул жям дуллай, Саэд Сулаймановлул увкунни:
— Жавраил Саидовлул ши­кку шяраваллал администрациярттал бакIчитурай чIярусса аьйрду дунни. Амма 131-мур федерал закондалийн бувну, шяраваллал администрациярттай чIявусса буржру бихьлай бур, амма ми давуртту дансса арцу итадакьлай ба­къар. ЦIана цIусса дуккаврил шинал хьунийн ялув бацIайсса органну байбишинтIиссар школар­ттал, детсадирттал ялтту буклай, миннул хIадуршинна ххал дуллай занай. ТIалав дуллантIиссар ми идарартту цIу дагьаврия мюхчан баву ва цаймигу тIалавшиннарду. Бургияра зува, цуми шиннардий, цукунсса шартIирдай бувну бур жула школартту. ЧIявусса бурив жучIава типовойсса школартту. Мукунма ххуллурдугу. Гьай-гьай, ххуллурдал тема – му муданмасса цIуцIи кIану бур. Жу шийн тIалав барду республикалул комиссия, цува Хучбаров уссия ший. На барчаллагьрай ура райондалул хху­ллурдал идаралул хъунаманайн. Гъилахъан сайки гьарца кьини гъараллу лачIлай дунура, хху­ллурдан арцу идакъадакьлай бунува, барзру харжру къалавсун хьуну бухьурчагу, ххуллул идаралул зузалт гьарца кьини, хIатта бигьалагай гьантрайгума, буклай, зий бия. Гихунмайгу жущава шаймур булланну, амма захIматсса зунттал районнах къулагъас ххи дан­сса ххуллурду лякъин аьркинни, – увкунни ванал.