Ххал диргьунни Республикалул БакIчинал Рисала

Лакрал райондалул активращал Дагъусттан Республикалул БакIчинал Рисала ххал дигьлагьисса батIаву хьунни ларгсса хамискьини администрациялул актовый залдануву. Муний гьуртту хьунни райондалул хъуними, депутатътал, идарарттал каялувчитал.

Цала докладраву райондалул бакIчи Юсуп МахIаммадов авцIунни гьарза-гьартану Рисалалуву БакIчинал кIицI лавгсса ца­ппара масъаларттай.
— Зун дакIнийссар цукун­сса тагьарданий бивкIссарив Да­гъусттан 90-ку шиннардий: цалий къабацIаву, къача-къучшивуртту, коррупция, терактру, инсантал бацлацаву, диннал дянивсса питнарду – республикалий низам дишин къабюхълай, Дагъусттаннал ялун дирну дия сайки граждан дяъви байбишинуксса нигьачIаву. Дагьну дия экономика, яларай хьуну дия магьирлугъ ва ду­ккаву.
Органнащал цачIуну жущава бювхъуссар низам дишин, терроризмалуяр ххув хьун, лагь дан аьмсса преступность. «Низам дакъа­сса дяъвирдал» чIумуватугу бувккун, Дагъусттан цIакьну хьхьичIунмай най буссар.
Цаппарасса паччахIлугърал къуллугъру бия кулпатирттайх, тухумирттайх бавчIуну. Вай суаллал дазу рирщуссар, цанчирча Республикалул БакIчи Рамазан АьбдуллатIипов министртал, укунмасса паччахIлугърал зузалт кунма, букьангу бувну, бигу-битлай уну тIий. Мунил бусласиссар Дагъус­ттаннай закон ва низам цIакь хьуну душиврия.
2016 шинал хьусса яла агьам­сса ишну Республикалул БакIчинал кIицI лавгунни «Единая Россия» партия ххув хьу­сса бувчIавуртту. БувчIавурттал сакиншинна лавайсса даражалий хьусса районнавух хьхьичIххуттай жуламур районгу дур. Мукунсса хIасиллу хьусса, шяраваллал бакIчиталгу, бувчIавурттал комиссиярттал членталгу цайнна хъуннасса жаваблувшинна ларсун зий бивкIун тIийри.
Райондалулгу, шяраваллалгу депутатътал, хъунмурчIин, бур лайкьсса инсантал. Амма чIявумур чIумал миннан кIулну къабикIай цуми суаллу райондалул администрациялул щаллу байссарив, цуми кIантту-кIанттурдайва щаллу байссарив. Мунийн бувну, депутатътурал собраниялул хъунаманахь тавакъю бавияв, администрациялул зузалтрал кумаграйну миннащал кIанттул цилакаялувшиндарал даву дачин даврицIун бавхIусса семинарду бувара куну. Гьай-гьай, райондалул шяраваллаву шиннардий салкьи хьусса буруккинтту бур, инвесторталгу, жяматгу кIункIу бувну щаллу бан багьлагьисса. ЧIявуссаннан пикри бур чIаххувсса районнай шяраваллан социал-экономикалул давурттан жуннанияр гьарзасса арцу итадакьлакьиссар тIисса. Къаитадакьлакьиссар. Ларгсса ва нани­сса шинал бюджет ххал буллали­сса анализрал кка­ккан бунни зун­ттал кIанттайсса чIяруми районнан ца инсаннан диллай душиву 1700-2000 къуруш арцул, жула райондалун тIурча, дирссар 2500 къ., ва ми дарчIуну дуссар шяраваллайх. Финансовый отделданухь цIуххин багьлай бур, циванни цайми районнан 1700-2000 къуруш диял хъанахъисса, жунна тIурча 2500 къуруш диял къахъанахъисса, хIатта райондалул фондравагума ца­ппарасса шяраваллан 1690 къуруш ялун ххи дуллай бунува. Багьлай бур бюджетрал арцу мюнпатну ишла дуллансса, кIанттул бюджетравун дучIаймур ххи дуллансса чаранну ляхълан. Бювхъуннихха ШавкIуллал ва Ккурккуллал шяраваллал бакIчитураща кIанттул бюджетравун ратIлатIисса налогру 300 процентрал биттур дан.
Хъуннасса къулагъас Респуб­ликалул БакIчинал ялагу дунни 2016 шинал социал-экономика хьхьичIуннай шаврих. Аграрданул сектор хьхьичIунмай хьуссар запад­рал баян бувсса санкциярду сававну. Республикалул БакIчи хьхьичI бихьлай ур жучIара ххяххан дурмунийну, жучIара хьун дурмунийну жуйнува жува бакI буклансса мурадру. Республикалул БакIчинал сиптарду чулийн буккан баву мурад­рай, махъсса шиннардий чIаланну хьхьичIунмай хьуссар багъру бугьаву. Ттигъанну на дуллай уссияв райондалул шяраваллил хозяйствалия дучIаймунил анализ. Агарда жучIава сияхIрайсса бакIурдил ва миннул дучIаймунил аьдад хIисав дарча, дучIан багьлай бур 10 миллиард къурушрал, дучIаймур тIурча дур 1 миллиардая лирчусса. Мунил тIутIиссар шяраваллил хозяйствалул производствалуву сияхI да­къашиврия. Цаппарасса шяраваллаву, циняв цачIун бавтIун зун аьркинсса кIанттай, аьрщи дачIин къабюхълай, ми СПК-рдацIун цIакь къадурну лирчIун дур. Цивппагу зун ччай бакъар, зун ччисса уккар­чагу, аьрщи мусийн кIура даллай дур. Цирив ца баччибакъулшиву дур жувура, гьарзад хIадурнура паччахIлугърал дуллуну ччай бур ягу, цамур райондалия цу-унугу увкIун, жухлува зий ччай бур. Му чун нанисса ишри, нувщи, калан, къур, чIикIунтIа жучIара ххяххан дурну, даххангума бюхълай бунува, сайки 90 процент инсантурал бур чIаххувсса районная бувкIсса инсантураща машан ласлай, дусса кIапIикI миннух харж дуллай. ДакI дарцIуну ура зул дянив нажагьссавагу акъашиврий зура ххяххан дурсса ахъулссаннуй ва ахънил­ссанний дуланмагъ хъанахъисса.
Республикалул БакIчи ва базилухгу оьвтIий ур дагъусттанлувтурайн, цIу дуккан дуллалияра зула шяраваллурду, зузи дуллалияра аьрщи тIий, зунттавур марцIсса продукция ххяххайсса тIий. Умуд бур, Республикалул БакIчинал оьвчавугу кьамул дурну, райондалул шяраваллу хьхьичIуннай дан жущава бюхъаймур булланссару жува тIисса.
КIулшиву дулаврил ялув
Республикалул БакIчинал кIицI лавгунни дуккаву – му жула билаят хьхьичIунмай шаврил ца хьхьичIунсса ххуллуну ккаклай бушиву. Махъсса шиннардий хъуннасса даву дурссар кIулшиву дулавриву низам дишин, цIана щалла къулагъас кIулшивурттал даражалух дур. Школалул итабакьлан аьркинссар цала ватандалун бучIи лякъинсса инсантал. Миллат­рал хьхьичIунмайшиврул гьанусса бутIану хъанахъиссар кIулшиву дулаву ва культура. Ххуй чулиннай­сса дахханашивуртту хьун дан бювхъунни жущара ЕГЭ дулавриву. Утти хьхьичI бавцIусса масъала бур кIулшивурттал даража ххуй баву.
Республикалул бюджет ссу­ссукьуну бухьурчагу, классру биял къахъанай, кIива-шанма сменалий дарсирдайн занай бушиву хIисавравун лавсун, буллай бур кIулшиву дулаврил идарартту. Жущавагу бювхъунни буллай бачIину ливчIсса Гъумучиял школалул давуртту цIу дуккан дансса 60 млн. арцул итабакьин бан.

Муданма къулагъасралусса буруккин бур агьалинал медициналул дузалшинна
Хаснува шяраваллил кIанттай. Ва аралуву жучIара хьуссар ххуй чулиннайсса дахханашивуртту. Райондалун дуллунни ттизаманнул цифровой флюорографиялул оборудование. Тти жула агьалинаща бюхъантIиссар чIярусса цIуцIавуртту райондалийра ххал дуллан. ХIакьину жучIава зий бу­ссар захIматсса журалул операциярду бан бюхъайсса хIакинтал.

Рисалалуву ялагу къулагъас дурну дур Дагъусттаннал халкьуннал аьдатру ва магьирлугъ ядаврих
Махъсса шиннардий цаппара шаттирду лавсъссар магьирлугърал идарарттал материал-техникалул база ххуй бансса. Щала республикалий кунма, жула райондалийгу тIитIлай буссар Аьрасатнал халкьуннал аслийсса культуралул центрду. Мукунсса центрду гьарца шяраву тIитIин тапшур бувну буссар шяраваллал бакIчитурайн. Махъсса шиннардий цIакь хьуссар райондалул магьирлугърал къатлулмургу база. Къулагъас дакъа къалирчIунни райондалул магьирлугърал къатта капитальнайну бакьин бан кумаг бувара тIисса Культуралул министерствалийн­сса жул оьвчаву. ЧIал къархьуну дайдишинтIиссар ми давуртту.

Туризм хьхьичIуннай даврия
Жула райондалий чIярусса дур тарихрал, архитектуралул, диндалул ва тIабиаьтрал гьайкаллу. Бур чIиви хIаж бан лагайсса кIанттурдугу. Вай цимурца жущара бюхъантIиссар ишла дан туризм хьхьичIуннай даншиврул. ЖучIанма мониторинг дан бувкIун буссия туризмалул организациярттал вакилтал, гай жула кIанттурдай дакI даркьуну лавгунни. ЧIал бакъа райондалийн бучIан аьркинссар туристурал группарду, мунийн бувну жагьилтурал иширтталсса буллалисса туризмалул отделданун багьлай бур хIадуршиннарал давуртту дан, маршрутругу ккаккан дурну, ми кIанттурдай дишин аьркинсса лишанну хIадур дан.

Дагъусттаннал жагьилтурал багьу-бизулул тагьар
Райондалий бувчIавурттал компания наниссаксса хIаллай жу хIарачат барду испольнительный властьрал органнаву ва депутатътурал корпусраву жагьилтал гьарза бан. Жагьилтурал политикалуву дуллалисса давуртту Жагьилтурал иширттал министерствалул ххуй чулиннай кIицI лаглай духьурчагу, жунма аьркинну бур жагьилтал ватан ххирану, буттахъал аьдатру дуручлай, цала ихтиярду кIулну тарбия баврихсса къулагъас хъунна дан. Ялун нанисса ник жула гьунар бусса дур, мунийн бувну жагьилтурал иширтталсса буллалисса отделданун багьлай бур ми райондалий дуллалисса мероприятиярттавун бюхъайссаксса кIункIу буллан.
Хъуннасса къулагъас райондалий дуллай буссар спорт хьхьи­чIунмай баврихгу. Жула спортсментурал хьхьичIунсса кIанттурду бугьайссар зональныйсса ва рес­публикалул бяст-ччаллай. Райондалий аьдатравун дагьну ду­ссар волейболданул ва футболданул, лачIунбуккаврил турнирду. Ляхълай буссару спортшколардал материал-техникалул база цIакь бансса чаранну. Спонсортурал кумаграцIух Хъурхърал шяраву бувссар футболданий буккайсса майдан, мукунмасса майдан бувну къуртал шавай буссар Щардал шяравугу. Июнь зуруйннин бувну къуртал бантIиссар Гъумукгу футболданий буккайсса чIивисса майдан. Спорткомитетрал хьхьичI бавцIусса мурад хъанахъиссар бюхъайссаксса агьлу спортрахун машхул баву.

Аьрасатнал Федерациялул Президент В.В. Путиннул Указрайн бувну, 2017 шин жула билаятрай баян бувссар Экологиялул шинну
Администрациялул ххал диргьуну дуссар райондалий Экологиялул шинан хас дурну дансса давурттал сияхI. Дан чIярусса давур­тту дур: ччюрк дичайсса кIанттурду цин лавхьхьусса кIанттурдайн буцин, щинал дузалшинна дан ва чIярусса цаймигу. Гьарцагу шяраваллил аьркинссар ххал дигьин цалла дансса давурттал планну, лякъин ми давуртту чулийн дуккан дансса каширду.
Республикалул БакIчинал Рисала хъанахъиссар программалийну­сса документну, мунил гьанулийну жунма аьркинссар, кIанттул цилакаялувшиндарал даврил хIасиллу дурну, ми биттур дансса мурадру чIалачIи бан.
Докладрая махъ Юсуп Ма­хIаммадовлул шяраваллал бакIчитал буржлув бунни Респуб­ликалул Рисала ххал дигьин кIантту-кIанттурдайгу.
ХIадур бувссар
Зулайхат Тахакьаевал