Ризкьи-кьинилул маэшат абад буллай

diet_2Вай гьантрай 80 шинал юбилей кIицI ларгунни республикалул шяраваллил хозяйство лядуккавриву хъунмасса бутIа бивхьусса, ГьунчIукьатIрал шяравасса, МахIаммадлул арс Чавтараев Раминнул. Увну ур Рамин жулла республикалий цIаларгсса инженер-гидротехник, тай шиннардий гидростанцияртту буллалисса давурттаву агьамсса гьурттушиву дурсса Чавтараев МахIаммадлул ва ПатIимал (Фатьмал) кулпатраву мукьилчинсса оьрчIну октябрьданул 28-нний 1935 шинал.

Шиккува кIицI лаган, инженернал пишалул кIулшивуртту МахIаммадлул 1930-1935 шиннардий Москавлив Щинал хозяйствалул институтраву ккалай ларсун дур. Тай диркIун дур республика укунми пишакартурах яла мюхтажсса шинну. Институт къуртал баврицIун МахIаммадгу тIайла увккун ур Дагъусттаннайн. Шикку «Дагсельэлектролий» ва инженернал къуллугърай ивтун ур. Хасъсса кIулшивурттугу дусса, цалла даврих хъунмасса гъирагу бусса жагьилсса пишакар тай шиннардий Ахттав, Бущихъав, Ккулув, ГьунчIукьатIув ва цаймигу зунттал щархъаву гидростанцияртту буллалисса давурттаву гьуртту хъанай, даву канилух дуклан диркIун дур.
ЧIал къавхьуну ва ивтун ур кIанттул промышленностьрал наркомну, мунияр махъ зий ивкIун ур Лакрал райондалул ГПУ-лул вакилну, яла – Аьндиял округрайгу.
Раминнул къуртал бувну бур МахIачкъалаллал Лениннул цIанийсса 1-мур школа. Дуклай ивкIун ур хъинну хIарачат буллай, муницIун циняв оьрчIан кунма, ттуплий уккангу хъинну ххирасса бивкIун бур.
Школа къуртал бувсса 1955 шинал Рамин дуклан увххун ур Дагъусттаннал шяраваллил хозяйствалул институтравун зоотехникнал пишакартал хIадур байсса факультетрайн. Шагьрулий хъуна хьусса, миккусса оьрмулул багьу-бизу бакъа къакIулсса чIава жагьилнал шяраваллил кIанттуцIун бавхIумур пиша язи бугьаврилгу цилла багьана-савав диркIун дур. Тани хъуними жагьилтураву хъинну сийлий диркIун дур хьхьирулт ябуллай, миннухух машхул шаву. Хьхьирултрах лагаврил Раминнуву чантI учин бувну бур цалва оьрму бахIин нясив хьусса пишакаршиврухсса гъира.
Ва дуклакисса шиннардий Дагъусттаннал шяраваллил хозяйствалул институтраву дарсру дихьлай бивкIун бур цIаларгсса аьлимтал-педагогтал: М.М Жамбулатов, Ф.С. Шпилев, Я.И. Проханов, М.М Зубаиров.
Дуклакиссаксса хIаллай Рамин цимилагу гьуртту хьуну ур хансса аьрщив гъай тIий, ми дугьлагьисса билаятрал хъунисса давурттавух. Ца ххуллух «целиналий» ва зий ивкIун ур жаткалий ши ттихIлай. Му ппурттуву 360 гектар шилул ттирхIуну, СССР-данул ХIукуматрал чулуха ванан «Освоение целинных земель» тIисса медаль дуллуну дур.
Институт къуртал бувсса 1960 шинал Рамин тIайла увккун ур аривсса Лакрал райондалул зооветучастокрай зун. Хъунмур чIунгу, захIматгу Раминнул бивхьуну бур, ккавкказуллал оьру жинс цIубуккан бувну, ми ризкьилия дучIаймунил даража лахъ бавриву. ДР-лул Шяраваллил хозяйствалул министерствалий жагьилсса пишакарнал итххяххаврия, ванал буллалисса хIарачатрая цаннахь ца буслай, зума-мазрай ивкIун ур. Министерствалул тапшур бувну, ва тIайла увккун ур хъунама зоотехникнал къуллугърай зун Къизилюртуллал райондалийсса Шамхал –Янгиюртуллал шяравусса «Кизилюртовский» тIисса племптицесовхозрайн. Ва диркIун дур республикалий аьнакIал фермарду тIитIлатIисса, му отрасль хьхьичIуннай дуллалисса яла аргъиравусса чIун. Шиккугу ванал дурсса хьхьичIуннайшивурттан лайкьсса кьимат бивщуну бур министерствалий ва отрасльданул каялувчину ивкIсса Г.Д. Яковлевлул.
1962 шинал Чавтараев тIалав увну ур Дагъусттаннал элмийсса хъиривлаявурттал институтравун зун. Даврил хIал кIулсса, тапшур дурсса даву жаваблувну биттур дувайсса жагьилсса пишакар зий ивкIун ур институтрал птицеводствалул лабораториялий элмулул чIивима пишакарну. Лабораториялул каялувчину таний зий ивкIун ур Аьлиханов Абумуслим.1967 шинал ва къуллугъ тапшур бувну бур Рамин МахIаммадовичлуйн.1969 шинал ва Москавуллал областьрайсса Загорск шагьрулий дуклан увххун ур Щаллагу Союзрал научно-исследовательский ва технологический институтрал аспирантуралувун, очнайсса отделениялийн. Дуклан увххун хъунма хIал къалавгун, Рамин унгу-унгуну гьуртту хъанан ивкIун ур институтрал элмийсса хъиривлаявурттавух.
1973 шинал академик И.А. Патриклул каялувшиннаралу ххаллилну дурурччуну дур «Изучение влияния качества технических жиров из мясного и костного сырья на результаты выращивания бройлеров» тIисса кандидатнал диссертация. Вания мукьах, Дагъусттаннал НИИСХ-равун зана хьуну, зун ивкIун ур свиноводствалул ва птицеводствалул лабораториялуву.
1977 шиная хIакьинунин Рамин зий ур институтраву ризкьи-кьинилул отделданий. Шикку личIи-личIисса шиннардий цимивагу жаваблувсса къуллугъирттай зий ивкIун ур.
Цува зузиссаксса хIаллай ххалдиргьуну дур чIярусса элмийсса хъиривлаявуртту.
ЦIанагу Р.М.Чавтараев Ккуллал райондалул «Аьзизовлул» СПК-лул, Гъуниннал райондалул «Согратль» ва «Чох» агрофирмардал лухIи ризкьилул жинсирал хозяйстварттал кураторну зий ур.
Мукуна ва хъанахъиссар ризкьи-кьинилул отделданул методикийсса советрал каялувчи ва Дагъусттаннал НИИСХ-рал аьлимтурал советрал вакил.
Рамин МахIаммадович ур ттуршунния лирчусса элмийсса давурттал автор.
Республикалул шяраваллил хозяйство хьхьичIуннай дуллалавриву бивхьусса хъунмасса захIматрахлу ванан дуллуну дур «ДР-лул минсельхозрал лайкь хьусса зузалал» цIа, лайкь хьуну ур мукуна хIурматрал грамотарттан ва арцуйнусса бахшиширттан.
Оьрмулул 80 шинал юбилейращал барча уллай, чIа тIий буру жула даврил уртакьнан цIуллу-цIакьшиву, дуллалимуниву тIайлабацIу ва каши-кьудрат.
МухIуттин Садикьов,
ДНИИСХ-рал хьхьичIунсса элмийсса пишакар
ХIадур бувссар
З. АьбдурахIмановал