Лакку мазгу, миллатрал тарихгу лахьхьаву мурадрай

yun_6Август зурул 1-нний Гъумучиял лицейрачIасса интернатрал къатраву тIивтIунни шагьрурдай хъуни хьусса оьрчIансса лагерь «Кази-Кумух – 2015».

Зулайхат Тахакьаева
Ва хъинсса даврил сиптачиталгу хьунни шагьрурдай зий, ялапар хъанахъисса
лакрал жагьилтал: лагерьданул программалул каялувчи ва автор ур Гъумучиял лицей къуртал бувсса Илияс Къапиев (цIанакул Илияс ур ДГУ-рал аспирантурагу къуртал бувну, филологиялул элмурдал кандидатнал диссертация дуру­ччин хIадур хъанай); Дагъусттаннал тарихрал ва географиялул сообществалул каялувчи Зураб ХIажиев (аьлимчу Владилен ХIажиевлул арснал Тамерланнул арс); «Лакку билаят» КПЦ-лул (культурно-просветительский центр) хъунама, Лакрал театрданул жагьилсса актер Нураттин Юсупов (лакрал шаэр Нураттин Юсуповлул арснал арс). Проектрал спонсор бур фонд «Гъази-Гъумучи» (хъунама, райондалул азарханалул хъунама хIакин АьбдурахIим Дибиров). Проектрал агьаммур мурад бур шагьрурдай бугу-бувну, хъуни хъанахъисса оьрчIан лакку маз лахьхьин баву, ми буттал улклул авадансса тарихращал, аьдатирттащал ва миллат­рал магьирлугърал ирсиращал кIул баву, ватандалух ччаву дуну тарбия баву.
Лагерь тIитIаврин хас дурсса линейкалий райондалул администрациялул бакIчи Абакар Къюннуевлул, оьрчIахь Лакрал цIанихсса тарихрал яла яргми чIапIая буслай, кIицI лавгуна Гъази-Гъумучиял ханлугърал хъунмасса бияла бивкIшиву Дагъусттаннал политикалул стройрайн бакъасса, зунттал кIанттул экономикалул тагьарданийнгу. Гьамин, Гъази-Гъумукух бивхьуну бивкIшиву «шелковый путь».
Жулва ппухълуннал мяърипат тарбия давриву вай хъунисса аькьил­турал агьамсса кIану бувгьушиврий чIурчIав дуллай, бувсуна Гъази-Гъумучату бувксса машгьурсса лакрая – щалва Ухссавнил Ккавкказнал рувхIанийсса лидер Щайх Жамалуттиннуя; аьраб элму хьхьичIунну лархьхьусса аьлимчу, астроном ХIасан Гузуновлуя; аьлимчу-энциклопедист Аьли Къаяевлуя.
КIицI лавгуна цикссагу ттуршукурдал кьюлтIшивуртту циву кIучI хьусса Гъумучиял мизитирттай мивун букIлакIими хIайран хъанайнма бушиву.
АвцIуна Лакрал миллатрал лавгмур бакъасса ттизаманнул тарихгу авадансса бушиву исват буллалисса, ппухълуннал язими аьдатру гихуннай дачин дурну, райондалул цIа-кьини бюхттул дурминнал цIардайгу: Амир Амаев, МухIаммад Дандамаев, Мурад Къажлаев, Апанни Чалавиев, Гъази Ххинчалов, Муса Маннаров ва цаймигу. Бувсуна Хъун дяъвилуву лакрал дурсса виричушивурттая ва захIматрая.
Райондалул бакIчи Юсуп МахIаммадовлул ва щалва лакрал жяматрал цIания барчаллагь увкуна лагерьданул сакиншинначитурахь ва оьрчIру лагерьданийн бувцуну бувкIсса нитти-буттахъахь. КIицI лавгуна ва хъинсса сипталун райондалул администрациялул чулуха гихунмайгу кумаг бикIантIишиву.
АьбдурахIим Дибировлул цалва ихтилатраву кIицI лавгуна шагьрулий увсса цува, чIивинийва буттал ва ниттил ниттихъал увцуну, Гъумук хъуна хьушиву, цалва яла чаннами ва марцIми асардугу лакку улклуцIун бавхIусса бушиву. «Лагерь хасну Лакрал вирдакIну хьусса Гъази-Гъумук тIитIавугу шагьрурдай бувсса оьрчIру цачIунмай бансса, миннан лакку маз ла­хьхьин бансса, миннал лакку улклул тIабиаьтрая, аьрщи-чария, гьаварая нахIала бансса ниятрайссар, — увкуна ванал.
Илияс Къапиевлул бувсуна сайки шинал лажиндарай ххалдигьлай бивкIшиву лагерьданул программа. Дагъусттаннал оьрмулуву Гъази-Гъумучиял тарихрал цуксса агьам­сса кIану бувгьуссарив буслай, Зураб ХIажиевлул кIицI лавгуна, цивппа чув ялапар хъанай бухьурчагу, Лакрал цIанихсса тарихрая хъирив нанисса никиран кIулну бикIан аьркиншиву ва «Гъази-Гъумучи» лагерьданул хьхьичI мукунсса мурадру бивхьуну бушиву.
«Гъази-Гъумучи» лагерьданул ляличIишиву Нураттин Юсуповлул кIицI лавгуна мунил щалла программа лакку маз, лакрал тарих ва аьдатру лахьхьин дансса бушиву.
1960-ку шиннардий Гъумучиял школа къуртал бувсса тарихрал элмурдал кандидат Сулайман Мусаевлул кIицI лавгуна Гъумучиял школа лакрал щархъавасса оьрчIру цачIунмай буллалисса кIулшивурттал кюруну хьушиву, хIакьину мукунма­сса кюруну Гъумучиял лагерьгу хъанахъишиву.
Лагерьданун хасну ххалдиргьусса гьарза-гьартасса программалувун бухлай бур цаппарасса клубру: «Лакку мазрал ккуран» (микку лакку мазрайсса мультфирмарду ва тIуркIурду хIаласса оьрчIан хIаз дизан­сса, гъира бутансса кьяйдардай дихьлан тIий бусса бур лакку маз ва оьрус маз архIал ишласса дарсру. Дарс дихьлан тIий ур Илияс Къапиев ва Нураттин Юсупов); «Миллатрал сахIна» — микку бихьлан тIий бур лакку мазрайсса пьесардавасса бутIри; «Лакку кIану» — микку дихьлан тIий бур оьрчIру буттал кIанттул тарихращал, аьдатир­ттащал ва магьирлугъращал кIул буллали­сса дарсру (дарсру дихьлан тIий ур Сулайман Мусаев).
ОьрчIру дунияллийх цIа ларг­сса бархъаллал тIахIунттащал кIул баншиврул гиха учIан ан тIий ур му касму кIулсса усттар.
ОьрчIру буцлан тIий бур ла­кку улклул тарихрал гьай­ка­ллачIан ва цIанихсса кIан­ттурдайн экскурсиялийн, тIа­биаьтрай бигьалаган. Ми ялагу гьурттуну бикIан тIий бур личIи-личIисса спортрал тIуркIурдавугу.
Лагерь зун тIий бур август зурул 15-ннин. Бигьалаглай бур микку Дагъусттаннал ва Аьра­сатнал шагьрурдая бувкIсса 30-нния ливчусса оьрчIру. Кьинилун мукьийлла дуллан тIий бур гъили­сса дукра. Дузал бувну бур гьарца аьркинмунил.
Лагерьданул тарбиячитал ва вожатыйтал бур ниттил маз ва буттал кIану ххирасса, Лакку улк­лул бучIантIимуний дакI аьтIисса лакрал жагьилтал, цалва хушрай уква зун бувкIсса.
Шиккува кIицI бан, 90-ку шиннардийва лакрал миллатрал буруккинтталсса буллалисса «Гъази-Гъумучи» дастталугърал батIавурттайгу, тания шихунмай чIярусса цаймигу лакрал батIавурттай «Илчи» кказитрал цимилвагу сукку бувссар Лаккуй ва журалул лагерь тIитIаврийн багьайсса суал. Амма масъала чулийн къабувккуна. ХIакьину миллатрал кIулши чантI увкусса лакрал жагьилтурал сипталийну, ахиргу, ва пикри дузрайн бувккунни. Барчаллагь хьуннав миннан! Хъиндайдихьу хьуннав! Цалчинсса даву цукун хьувивав тIий кIихIуллану бикIайхха. Мунияту гьашину хIал ккаккан тIисса кунна ца смена дакъа зун тIий дакъасса дур. Цалва хьхьичI бивхьусса мурадру бакIуйн буккарча, гихунмай лагерь шанна-мукьра сменалийгу зузи бан дакIний бур сакиншинначитал. ТIайлабацIу баннав!
Лагерьданул даврия бусанну гихунмайгу.