Март зурул 11-нний ЦIуссалакрал райондалий жямат бавтIунни 1944 шинал мартрай гужрай цалла минардая бизан баврил зулмулухьхьун биривсса лакрансса гьайкалданучIан. ДакIнийн бутанну гьаманки 1944 шин хьушиву къиялул, аькьувалул ва дардирал дайдихьуну жулва лакран: дяъвилул цIараву кунна лекьа-пIякьу хьуссар 24 шяравалу, лершссар 1900 вилах, зулмулий изан увсса 6 000 инсанная 3 шинавун ливтIуссар 2 азарунничIан ивсса.
Тай шинну дакIнийн рутлатисса Ххамис Къаплановал чагъарданува: Тукъатуллал шяравасса 16 кулпатрая, циняв ливтIуну, ца инсан къаливчIуна.Оьллаурттиял шяравасса 25 кулпатрая ливчIуна 12. ЛивтIуну, кIул къавхьуну личIайва 4-5 гьантлий. Гьаттаву бишайссия чурххай хIал бусса хъаннил, бишин суру бакъа, кисай дархIуну..
Тай кьурчIисса шинну дакIнийн рутан, район ччаннай дацIан дуллай ливтIуцириннах аьпа учин бувкIун бия тамансса агьали, райондалул хъунама МахIаммадхIажи Айдиев ва Халкьуннал Мажлисрал депутат Зайнуллагь Мирзоев хьхьичIну. Бия агьалинал дянив тай шиннардий ккавкмур, бувхIумур сагъсса суратну хьхьичI бацIлай, ссавур кIюла дуклай, цаява рухсат бакъа яру мукьал бувцIуну ляхълахъисса кьурчIисса иширттал бардултгу. Ппухълу аьрай талай бунува миннал минардацIа бувсса арсру ва душру. Къатта-къушлицIа бувми, гьамин. Аьлимчу МахIаммад Кьурбиевлул къаучирчагу, «Къатта-къуш – му бур оьрмулул рувхIанийсса сакиншиндарал кIантту: ичIалу, вил агьлу-авладрал ягу миллатрал багьу-бизу, ирс, иерархия ва низам. Къатта тIисса мукъул мяъна дахIайсса диркIссар цала халкьуннацIун, (Лакку вилах ), билаятрацIун ( Лакку кIану), яхI-къириятрацIун, аьпалул ва аманатрал кьадрулуцIун».
Ппухълу яхъанай бивкIсса къатрацIа хьуминнал дард цIулаган дуллалисса бакъа цукунсса бикIанссия ихтилатругу гьайкалданучIа…Къумасса дакIурдива дурна дуаьрдугу
