КIулшиву дулаврил зузалтрал августрайсса конференция

35image_13Августрал 25-нний Ккуллал райондалий Ваччавсса Аьрасатнал халкьуннал культуралул центрданул залдануву хьунни райондалул кIулшиву дулаврил зузалтрал дуккаврил шин дайдишиннин хьхьичI мудан бувайсса конференция.

ХIажимурад ХIусайнов
Конференциялий гьуртту хъанай бия учительтал, оьрчIал багъирдал, шяраваллал администрациярттал бакIчитал, идарарттал хъуними, Ккуллал райондалул бакIчи Сулайманов Саэд, КIулшиву дулаврил управлениялул бакIчи ХIаммакIуева Альбина, ДР-лул КIулшиву дулаврил ва элмулул министерствалул вакил Базаев Алим-Паша.
[pullquote]2016-2017-ку ду­ккаврил шинал райондалий зунтIиссар 23 кIулшиву дулаврил идара: 8 – дянивмур,
5 – гьанумур,
1 – байбихьулул школа, 4 – оьрчIал багъ, 5 – оьрчIан ххи­сса кIулшиву дулай­сса идара. Утти дайдихьлахьи­сса ду­ккаврил шинал школалий бикIан тIий бур 116 класс-комплект, 900-нния ливчусса оьрчIру хIисавну. [/pullquote]Конференция тIивтIуна Сулайманов Саэдлул. Ванал барча бувна конференциялийн бавтIми ялун нанисса цIусса дуккаврил шинащал, чIа увкуна гьарца иширттаву хьхьичIуннайшивуртту. Яла дакIнийн дирчуна ларгсса шинал ахиратравун лавгсса учительтурал цIарду: Ккулатусса Буржунов Мямма, Кьубиев Рамазан, 2-мур ЦIувкIратусса Сапижуллаев АбутIалиб, Мяъсудов Шамил, ЦIущарниятусса АхIмадов Шяпиуллагь, ЧIятусса Аьбдуллаева ПатIимат.
Хъирив махъ лавхъсса ХIамма­кIуева Альбинал чIа увкуна цIусса дуккаврил шинаву ххуйсса кка­ккияртту, дуклаки оьрчIан, учительтуран цIуллушиву ва кулпатирттаву тIайлабацIуртту.
— Гьарца дуккаврил шинаву дикIай цин лархьхьусса дахханашивуртту. Жува хIакьину гьану бизлазиссару ялун дучIанмур кьинилул.
КIулшиву дулаврил чулухунмайсса цала пикри кIицI буллай, августрал 23-нний МахIач­къалалив хьусса конференциялий Дагъусттаннал БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлул кIицI бувна:
«Гьанусса кIулшиву дулаврил ва мяърипат лахьхьин даврил давурттив дикIан багьлагьиссар циняв кIулшиву дулайсса идарарттай ва школардай»; «Школардайн чара бакъа зана дитан багьлагьиссар каних дувайсса давур­тту. Му хъанахъиссар яла агьаммур аспектну профориентациялул»; «КIулшиву дулаву дикIан аьркинссар Дагъусттаннал циняв амбициялул проектирдал лагрулий»; «Гьарца инсаннал оьрмулул кьинирдаву оьр­мулул ца тIимуну дикIан багьлагьиссар луттирду ккалаккаву, миллатирттал аьдатру лахьлахьаву»; «Школа буван багьлагьиссар дуклаки оьрчIал ва нитти-буттал цIуллу-сагъшиву цIакь дувайсса кIануну»; «Дуклаки оьрчIаву патриотизм хIасул дуваншиврул учительтал цив­ппа бикIан багьлагьи­ссар патриотъталну»; «Гьарца кIулшиву дулайсса учреждениялуву кадрар­ттал политика щурун аьркин­ссар», — куну.
Жувагу хIакьину жям дуллалиссару ларгсса дуккаврил шинал жущара ци къархьуну диркIун дурив хIисавравун ларсун, вания гихуннай гай чан дулланшиврул. 2016-2017-ку дуккаврил шинал райондалий зунтIиссар 23 кIулшиву дулаврил идара: 8 – дянивмур, 5 – гьанумур,1 – байбихьулул школа, 4 – оьрчIал багъ, 5 – ххи­сса оьрчIан кIулшиву дулай­сса идара. Утти дайдихьлахьи­сса ду­ккаврил шинал школалий бикIан тIий бур 116 класс-комплект, 900-нния ливчусса оьрчIру хIисавну. Амма хIайпсса затну хъанай бур вай дукIунияр чансса оьрчIру бушиву.
Уттисса чIумал ххуй­сса кIул­шиву дулавуну хъанай бур гьанусса кIулшиву ласаврищал, тарбия дусса, аьмсса инсаниятрал кьанунну дурчIлачIисса ва гай дуруччайсса. КIулшиву дулаврил идаралул даврин кьимат бищавуну хъанай дур хIукуматрал ккаккан дурсса кIулшиву дулав­рил программартту оьрчIал ла­хьхьаву. КIулшиву дулаврил шамилчинсса шачIануну хъанай бавчуссар лахъми классирттаву дуклакисса оьрчIан профилданул касму лахьхьиннинсса цамур касмугу лахьхьин дуллалаву. Мугу хъанай бур гьарца таксса оьрчIал кIункIу тIаврих ва пагьмулух бурувгсса давуну. Ларгсса дуккаврил шинал мукунсса касмурду хьунни 67 дуклаки оьрчI. Ми лахьлай бивкIссар слесарь-автомеханик ва цифрардал оборудованиярттал мастертал шай­сса касмурду. Ларгсса дуккаврил шин къуртал дунни 922 оьрчIал. Дянивсса кIулшиву ларсъссар 66 дуклаки оьрчIал, миннаватугу 14-ннал ларсъссар медаллу.
Уттисса анаварну даххана хъанахъисса дунияллий техникалул хъиннува хьхьичIунсса кIану бугьлагьисса чIумал, кIулшиву ласласисса оьрчI икIан багьлай ур ня ччяни щурущи дуван бю­хъайсса, тIирхъасса, шаблондалий ба­къа­сса цала пикри оьрмулуву бачин буван бюхълахъисса инсан. Мукунсса оьрчI тарбия уваншиврул учительтурангу аьркинну бур цаламур кIулшивугу гьарта-гьарза дуллан. Ларгсса дуккаврил шинал райондалиясса 235 дуклаки оьрчI гьуртту хьуссар личIи-личIисса олимпиадарттай. Амма кIицI буван ччива, вай оьрчIавату цавагу оьрчI гьуртту къавхьунни республикалул этапрай, ца лакку мазрал ва литературалул олимпиадалий личIаннин. Ванил бусласи­ссар жула учительтурал хьхьарашиврия. Мунияту цIана кIулшиву дулавриву хъунмасса кIану бугьлай бур информатикалул. Гьашинусса дуккаврил шинал дайдихьулийва учительтуран аьркинссар электрон зумунусса дневник ва журнал бачин буван. Мукунма дарс дихьлахьиний ишла буллан аьркин­ссар интерактив доскарду ва проекторду.
Школалийн бияннин­сса оьр­чIан тарбия дулавриву, гай школалийн хIадур бавриву хъунма­сса кIану бугьлай бур оьрчIал багъирдал. Федерал стандартрайн бувну миккусса ва школалул дянивсса тапаватшиву ци дур учирча, ми­кку тарбия буллали­сса оьрчIал дянив цукунчIавсса аттестация ва экзаменну дакъа­ссар. Шиккугу, тIалавшиннарду оьрчIая да­къахьурчагу, вай тарбия буллалисса тарбиячитурая, педагогтурая ххисса дуссар. Мунийн бувну, сентябрь зуруй дикIантIиссар циняв оьрчIал багъирдаву зузисса тарбиячитурал дянивсса олимпиадартту ва аттестацияртту.
Жула райондалий оьрчIал багъирдаву тарбия хъанай бур 236 оьрчI. Мукунма 6 дянивмур даражалул школалий кутIасса чIумуйнусса тарбия лахьлай бивкIссар 3-6 шинавун бияннинсса 20 оьрчI. ОьрчIал багъирдал тарбиячитал, оьрчIру хъинну ххуйну гьуртту шай конкурсирттавух. Ттул умуд бур, хIатта вайннал давурттавугу диялда­къашивуртту дикIайхьурчагу, жула оьрчIан зунттал халкьуннал аьдатру лахьхьин дуллай цила багьай­сса тарбия дулун­ссар тIисса.
Жула яла хъунмур аваданшиву инсанталли. ХIакьину райондалийсса школарттай зий ур 224 педогог.Вайннавату 78% учительтурал лахъсса кIулшиву ларсъсса бур, 40 (17%) учительнан дуллуну дур лахъмур квалификациялул категория, цалчинмур квалификациялул категория дур 50% педагогтурал. Оьрмулул хъуни хъанай бур жучIава зузисса педагогталгу, миннал 40% бур 50 шинава ливчусса. Бур жучIанма зун бучIан ччисса жагьилсса учительталгу. Ларгсса дуккаврил шинал кьамул уварду 16 жагьилсса учитель. Вара даву дуллан тIий буру гьашинумур дуккаврил шиналгу. Ларгсса шинал 60 учительнал гьаз дур­ссар цала кIулшиву ва квалификация».
Школардай дарс дихьлахьи­сса учительнал, оьрчIал оьрмулуву бакъагу, цукунсса кIану бугьлагьиссарив жяматрал оьрмулуву гьарта-гьарзану кIицI бувна цала докладраву Сулайманов Саэдлул. Ванал доклад бия «КIулшиву – му хъанахъиссар Ккуллал райондалул социал-экономикалул хъит учаврил стратегиялул ресурсну» тIисса. Такну кIицI бувна укун­сса затру.
— Жяматрал тIайлабацIу бав­хIуну буссар муданмагу кIул­шивруцIун, культуралуцIун, инсаннал дакIнил тагьардануцIун, ялун нанисса никиран Ватан ххирашивруцIун. Жула республикалий мудангу кIулшиву ласаву хIисав дуллай бивкIссар ва дуллайнма буссар яла агьаммур социал-экономикалул политикалун. Жува дуккаврил шин дайдишиннин цаппара гьантрал хьхьичI батIару ва аьдатравун дагьсса августрайсса совещаниялийн. Ва хьунабакьаву хьун­ссар тIисса умуд бур цIусса пикрирду бусласисса ва райондалул кIулшиву дулаврил давурттив ххуй дувансса нижатрайсса ихтилатругу бусса.
90-ку шиннардия махъ райондалийсса дуклаки оьрчIру кIи­лийну чан хьуну бур. Ччайнугу, къаччайнугу, «оптимиза­ция» тIисса махъ ишла бу­ллан багьлай бур. Мува лагрулуву махъсса 5 шинал мутталий оьрчIал багъирдавун заназисса мюрщулт ххи хьуну бур, 190-нния 250-ннин бивну бур. ОьрчIал багъирдавусса кIанттах ялугьлагьисса 150 оьрчI ур. Вай ишру бавхIуну бур ХIукуматрал ниттихъан дуллалисса «Ниттил капиталдануцIун».
КIулшиву дулаврин райондалул харж дуллалиссар къачан­сса арцу. Ларгсса 2015-ку шинал харж дурссар 155 мл. арцул. Му хъанахъиссар 64% щалагу райондалул бюджетрал. Гьашинусса шинал 7 зурул лагрулий аьмну райондалул бюджетрава харж хьуну дур кIулшиву дулаврин 69,5%.
Лахъсса кIулшиву дусса ин­санначIан ияйсса цучIав акъа­ссар. Мунияту жула учительтурахь буссар хъунмасса бияла ялун нанисса ник тарбия дуван шяраваллил хозяйство ххирану, циван учирча, ччатI, дикI, ссупралийсса цаймигу дукия шяраваллил хозяйствалува най дуну тIий, — увкунни ванал.
Цала ихтилатраву Саэд ХIас­ниевичлул ялагу кIицI бувна техникалул чулуха анаварну нани­сса цIанасса оьрмулул коммуникациярттал технологиярттащал учительтал дусну бикIан багьлагьишиву, школардал сайтру ччиманал ххал буванну бикIан багьлагьишиву, школардал директортал, дарсру учительтурайх дачIавриву бакъагу, ттизаманнул менеджерталну бикIан багьлагьишиву. Мукунма ванал кIицI бувна циняв школардал директортурал дянив баян буван «Яла ххуйма директор» конкурс. КIицI бувна Ккуллал 2-мур школалул директор Мурачуев Аьбдул, Хъювхъиял школалул директор Исяева Аьйша ва Ккуллал оьрчIал багърал каялувчи Исакьова ПатIимат ялун чIалачIисса эбратрансса каялувчитал бушиву. Гьаз бувуна ванал мукунма цаймигу школалул оьрмулуцIун бавхIусса ма­съалартту.
Конференциялий цала пикрирду кIибавчIуна Ккуллал 1-мур школалул учитель Маммаев Рамазаннул, Ваччиял школалул директор Мирзоева Бажил, Ваччиял оьрчIал багърал каялувчи Чупалаева Асватлул, Ккуллал райондалул администрациялул вивсса политикалул отделданул каялувчи Хизриев Шамххаллул ва цайминналгу.
Хъирив Ккуллал райондалул бакIчинал хьхьичIунсса ккаккиярттайн лавхъсса учительтуран дуллуна администрациялул чулухасса грамотартту.