Къутандалийсса Кьубиял школалун 65 шин

foto2_10Тай архсса 1950-1951-ку шиннардий Гъумучиял педучилище бизан бувссар Сергокъалалийн. Мукьилчинмур курсирай ккалансса Лакрал ва Ккуллал райондалул оьрчIру тIайла бувкссар Щурагьсса 1-мур Дагъусттаннал педучилищалувун. Мура шинал му къуртал бувсса Кьубатусса 4 оьрчI, – Ссугъул арс Иту, Мирзал арс Аьвдуллагь,
Мусал арс АьлихIажи ва вай мукъурттил заллу Аьвдул-Вагьаблул арс Оьмахан, тIайла увкссар Дагъусттаннал кIулшиву дулаврил министерствалул Дагъусттаннал районнайн муаьллимталну: Иту – ЦIуссалаккуйн, Аьвдуллагь – Бархъаллал шяравун, — АьлихIажи – Гьуйннал шяравун, Оьмахан – Кьубиял шяравун.

1944 шинал Кьубиял шярава 10 къуш бивзун бивкIссар Львовскаллал 2-3-мур номердайсса къутандалийн. ЧIал къавхьуну гикку тIивтIуссар, зунттаву шяравусса школалул филиал хIисаврай, байбихьулул школа. Му школалул бакI дугьангу тIайла увккунав на. Школалун аьркин хьунсса кьай-кьуйгу ларсун, август зурул 10-нний 1951 шинал колхозрал «Полуторкалий» увкIра гьан увсса кIанттайн. Ивну хъирив кьинива увкра кIирагу шяравух, ласав сияхIрайн дуклан аьркин­сса оьрчIал аьдад. ХIадур бай классрава байбивхьуну, 4-мур классравун бияннин, 14 оьрчI-душ бур. Ми муниннин занай бивкIун бия чIаххувсса Львовскаллал 1-мур номерданийсса къумукьнал школалийн, 3 км манзилданийсса ххуллугу битлай. ОьрчIругу хIадур бувну, луглан ивкIра школа тIитIинсса къатрах. 1944 шинал немец бизан бувну гьан бувсса къатраву бур мадарасса поллугу дусса, ялув черепицалул магъигу дусса колхозрал контора. Му ппурттуву Лаккуя увкIун ия колхозрал председатель АьвдурахIманов Аьвдулхаликь. Булав ганахьхьун аьрза, конторалул ца чулухсса бутIа дуклансса оьрчIахьхьун итабакьи тIий. Му кьинива ттул мурад щаллу хьуна. ОьрчIру хIадурну бур, класс бишинсса къатта хьунни. Утти аьркинну бия оьрчIру щябитансса партардалссагу бан. Миннул хъирив занансса чIунгу дакъая, дунугу, машина бакъая, арцугу дакъая. Ттун кIулссия колхозрал складраву тахта-тIама душиву. Лажиндаравух мах даркьуну тIиссакссагу, уттигу гьан багьуна председательначIан. «Цаппара партарду дувансса тахталийн тамахIрай увкIссияв», — куну, хьхьичI авцIура. Аьпа баннав цал, Аьвдулхаликьлул, тийн-шийн бакъа, му цIанава чивчуна распоряжение.
Утти увкра тIаннул усттартурал хъирив. Гава Аьвдулхаликьлул тIайла унна ххуйсса тIаннул усттар зузисса кIанайн. Немецная дирсса гьарахъал­ттал плотник-механикну ур оьрус миллатрал инсан Иван. Мунал ду­къавайссарагу дакъая. Иваннухьхьун дулав тахтагу, партардал суратгу. Цувагу, колхозравунгу увххун, колхозникну зий ия. Иваннул 10 гьантта хьуна партарду дуллай. Хъиннура ххуйсса, лакьайсса-тIитIайсса, шан-шама оьрчIгу щяитан шай­сса, 4 парта дуруна ганал. ЧIун дакъая сир буккансса, кIяланна дишав классраву.
Школа хIадур бавриву ххуй­сса кумаг бувссия хьхьичI гьантрайва уборщицану бивтун бивкIсса Сарижатлул. Классрал къаттагу, жанахIру мунил кIийла кьатIухгу, вихгу керажрай кIяла бувну, чIавахьулттайх, нузкьун­ттайх, полданийх сиргу бувккун, классраха лащан бувуна. Ивангу багьа ласун ан къавхьуна: «Вай ттула чулухасса пишкашри цIуну тIитIлатIисса школалул оьрчIан», — увкуну. Га ххуй­сса адамина гукун къаитайссарча увкуну, ссуттил ялавай нанийни, дурцIу дикI, яттил нис ларсун дуллуссия ганан. Хъинну ххари хьуна цувагу.
ХIасил, сентябрьданул 1-нний школагу тIитIав. Зун ивкIра 2 сменалий.
Ба-бакI гьарца оьрчIал ва нитти-буттахъал хасиятругу кIул хьувкун, давугу мадара бигьа хьуна.
ХIакьину кунма, яруннал хьхьичI бавцIунма бур ца укун­сса ишгу. Цалчинмур сменалий, цалчинмур дарсирай ура. Цайва бияла бакъа, ца оьрчI ххяв­ххунни ттучIана: «Оьмахан Вагьабович, тиккун, тиккун»! – тIий, чIавахьулттичIан увцунна. Махъмигу лагма лавгунни. Ургарчан: гьарахъалттал хьхьичI дарцIуну дур аьравагу, танилу бавхIусса варанигу – я ттун, ягу оьрчIан суратирттай бакъа къаккавксса. Сагъсса варани ххал шайхту, дарсгу кьадиртун, лавгссияв та ккаккан, оьрчIругу бувцуну. Буруглай буру тачIав ххал къавхьусса хIайвандалух. ЧIавахьулттийх ттун варани ккаккан буллай ивкIсса оьрчI, хъиннува гъан хьуну, тамаша буллай ур таний. Му ппурттуву варанттул, чIямпирив цирив къакIулсса кIалтта дуртунни оьрчIайн. ОьрчIайгу, варан­ттуйгу хъунна хъяхъавугу дурну, дарсирайн зана хьуссияв.
ЧIиви-хъунсса бюхъу би­кIайва ттул тани музыкалул чулухунмай. Бищайссия скрипка, мандолина, гармун. Балайлул дарсирдай музыкалухун оьрчIалгу балай учин байссия, цала-цалалугу, хорданийгу.
Интнийн бувксса апрель барз бур. Числогу дакIний къалирчIунни. КIилчинмур сменалий ура дарс дихьлай. Дарс къуртал шавайсса чIумал, кьутIгу увкуну, увххунни Лакрал райондалул исполкомрал председатель ХIалин Батиров. Дарс къуртал хьунцIагу аглан хьуну, оьрчIащал цIухху-бусулийн агьунни. Яла, гайгу итабавкьуну, ХIалин ттул даврия цIухлан ивкIунни. Ххал бувунни журналлугу, дарсирдал планнугу. ОНО-райгу муьаллимнугу зий ивкIсса ХIалин Батырович, на бихьлахьисса захIматгу чIалай, рязину лавгуна. Га хасну ттучIан увкIунгу акъая. Райондалул колхозирттал ризкьилул, ризкьичитурал тагьар ххал дуллай занайнма бикIайва. Колхозрал конторагу школалул чулухва бухьукун, школалухгу ябитан дакIнийн багьну бия. Га шинал августрай хьусса муаьллимтурал совещаниялий ттул цIагу ххуй чулий кIицI ларгуна.
КIира шинавату кIийва Кьубавсса школалий кIантту хьуну, на кIикку дарс дихьлан ивкIссияв. Къутандалийсса школалийн тIайла увкссия Аьвдуллагь Мирзаев. Навагу лавгссияв школа ганайн тапшур бан, ттула оьрчIахьгу, нитти-буттахъахьгу барчаллагьгу учин. Аьвдуллагьлуяр махъ аривсса школалий 6 шинал мутталий (1956-1962) лайкьсса захIмат бивхьуссар АьлихIажи Аьлиевлул. Ванал цалва оьрмулул хъунмур бутIа хас бувссар оьрчIан элму ла_хьхьин дуллай. ХIалалгу дурссар «Дагъусттаннал лайкь хьусса муаьллим» тIисса цIа. Ванал хъирив гилусса школалий зун лавг­ссар муниннин кIийва Кьубав дарс дихьлай бивкIсса Мусаева-Шагьидалаева ПатIимат. Лас къутандалий заместительну зий уну, цуппагу рязину лавгссар 1962 шинал гиккун. Га школалий зийгу 38 шин дурссар ПатIиматлул (аьпа баннав цил). Ванил ляличIийссава захIмат бивхьуссар, Кьубав бикIу, гилу къутандалий бикIу, оьрчIал ва нитти-буттахъал дянив дуккаврил ва тарбиялул даву гьаз дуллай.
Къутандалийсса Кьубиял шяравалугу хъун хъанай, оьрчIругу гьарза хъанан бивкIукун, аьркин хъанан бивкIссар мунин лавхьхьусса учкъулагу бан. 1980-1990-ку шиннардий Кьубиял колхоз райондалийсса колхозирттал вив хьхьичIххуттай най дикIайва. Председательнугу уссия ххуйсса сакиншинначи Аьбдуразакьов Шамил. Ванал цала бакIрайнласу бувну, ххуйсса учкъулагу, клубгу щаллу бувну, зузи бувссия колхозрал харжирацIух.
1987 шинал Дагъусттаннал пединститут къуртал бувсса Кьубатусса МахIаммадов Залимхан тIайла увккун уссия зун чIаххувсса къумукьнал учкъулданийн. Кьубиял къутандалий­сса оьрчIал нитти-буттахъал тIалав увссар жагьилсса педагог-муаьллим цала учкъулданий зун.
2000-ку шинал учкъулагу кьамул бувну, директорнугу зун ивкIссар Залимхан. ХIарачат ххисса зузалаща бювхъуссар мура шинавува учкъула дянивмур даражалийн кIура баен бан. Миккува хIала увхссар интернат тIитIинсса чаранну ляхълайгу. Лагма-ялттусса къутаннайхгу уклай, хьунаакьлай нитти-буттахъащалгу, хIадур бувну базагу, Залимхан МухIаммадовичлул 2001 шинал тIивтIуссар интернат.
Навагу угьара хьуну, занангу захIмат хъанай буну, баш­ттана бахт бухлаганнин, ттуятува тарих байбивхьусса учкъулданух цал уттигу ябитан гьанна куну, лавгра цаппара зурдардил хьхьичI. Му кьинигу дия 8-мур майрал кьини. Федерал ххуллугу кьабивтун, кIура бавру жулла къутандалул чулийнмай. Шяраваллил тиягу, шиягу цIусса къат­ригу дур хьуну. Ххюл бивчуну, ххуллугу кьану, саргъунну бур. Архниява, ляличIинува итталун багьлай, чIалай бур цIусса чIюлусса учкъула.
ХIакьинумур учкъулданучIан бияннин хьунабавкьунни 65 шинал хьхьичIсса школагу – навагу зий, оьрчIругу ккалай бивкIсса. Гиву хIакьину яхъанай бур та чIумал колхозраву хъунмасса захIмат буллай ивкIсса Сагидов Насибуллагьлул арснал кулпат.
ЦIусса школданул хIаятрачIан гъан хьусса чIумал, ттул хьунийн бувккунни, на ккавккун, Аьлиханова Ашрапи, Совет заманнай оьллал фермалий хьхьичIунсса дояркану зий бивкIсса инсан. «Ашрапий, ина школалучIа бурахха, муаьллимнувагу бакъарав?» — куну суал бав хъярчирай. «Бура. Амма оьрчIахь дарс дихьлай бакъара, оьллахь дихьлай бура», — кунни ганилгу мукунма хъярчирай. Ххал барча, школалул оьллаха къуллугъ буллай бусса бия. Директор Залимханнул, ххуйсса пикригу бувну, танива лавсун бур марцIсса гьаннарал чIаваоьллу. Миннунсса хIадуршиннагу дурну, дояркагу бивтун бур. ХIакьину интернатрайсса оьрчIан, базаллувун къалавгнува, дур цала оьллая дукIлакIисса накI, нагь, нис.
Школалул хьхьичI дацIан дурну дур Дагъусттаннайн ххявхсса къачагътуращал талай жан харж дурсса ва Виричунал цIа ларсъсса Берцинаев МахIаммадлул гьайкал.
КьутIгу куну, увхра му­аьллимтурал къатлувун. Гиву уттизаманнул техникалул средстварду ххал хьувкун, на мадара ташвиш хьунав. Итталу дарцIуна 1951-ку шин: Иваннул дурсса шан-шама щяикIайсса 4 парта, чулий дагьувкун, экьилагайсса щекьирал ккуппив, доскалул чIарав дацIан дурсса кюрщантру дичай щют ва мукунна цайми-цаймигу затру. Ттул хьхьичIун бувккуна Аьбдуразакьова Гулзара. Цинна ххира­сса даврий зий ванил гьашину 28 шин хъанай дур. «Ттун хъис личIи бакъассар ттула къаттарив, школарив. Ялагума дакI школалийн оьрчIачIан кIункIу тIун дикIай», — тIий бур лавай­сса категориялул педагог Гулзара, ихтилатрайн багьсса чIумал. На ганищал гъалгъа тIиссаксса хIаллай бувххунни директорнал хъиривчу, дуккаврилсса буллалисса Аьйшат Башировна. Ганил бусласаврийн бувну, школалий хIакьину зий ур 22 муаьл­лим. Лахъсса категориялул муаьллимтал бур: МахIаммадов Залимхан, Мусаева-Сунгъурова Басират, Рамазанов АбутIалиб, Татаров Назим, Аьбдуразакьова Абризат. Категория бакъа­ссагу акъар цаягу. Дагъусттаннал Республикалул кIулшиву дулаврил отличниктал бур: Аьбдуразакьова Абризат, Аьбдуразакьова Гулзара, Сунгъурова Басират, Шабанова Аьйшат.
Буршиятусса Рамазанов Абу­тIалиблул 43 шин хъанай дур педагогнал даврий зий, миннува дачIи – къутандалийсса Кьубиял школалий зий.
2010-ку шиная шихунмай шикку зий бур, оьрус мазрал ва литературалул дарсру дихьлай, къумукь миллатрал инсан Жакавова Мая. Хъинну хIурматрайгу бур.
Республикалий хъанахъисса олимпиадарттай чIумуя-чIумуйн хьхьичIунсса кIанттурду бугьлай бур школалул оьрчIал.
2013-2014 шиннардий школалий 4 медалист увккун ур.
Гьашину 14 шин хъанай дур къутандалийсса школалучIа интернат тIивтIуну. ТIивтIуния шихунмай, шиккусса дуки-хIачIиялулсса, аьркинмунил­сса буллай, зий бур Аьбдуразакьова Саният, Исупаева Ххажи, Аьлибагова Роза, ГьитIинаева ПатIимат, Исяева Нарузат, ГьитIинаева Мани, Бадира.
Дяркъусса кIинтнил чIумал бякъакъин, хьхьугу-кьинигу, жард къакуну, зий бур пачру лахъулт: МахIаммадов Сани, Сагидов МахIаммад, Аьлиханов ОьмархIажи. Хъинну рязину бур интернатрал оьрчIругу нитти-буттахъулгу шупир Аьлиханов ОьмархIажиная.
Оьмахан Вагьабов,
ш. Кьуби