Къалпузраясса хайр ва зарал

watermelonГьантта бувккуну шагьрулул кучардаву къалпузул бувцIуну бавцIусса машинартту гьарза хъанай бур. ЧIунссарив ва ахъулсса диян, цукунну мугъаятну бикIан аьркин­сса жува, гьарца мурцIату жу ласира тIий, иттав ххяхлахисса ахъул­ссаннуя? Вай гьарзат хаснува жагьилсса ниттихъан кIулну бикIан аьркинссар.

Къалпуз цайми ахъулсса кунма хъинну аваданссар тIар антиоксидантирттал: каротин, тиамин, аскарбиновая кислота, ниацин, рибофлавин. Вайннул инсаннал оьр­му лахъи баву дакъассагу, инсан жагьилну чIалачIи аву дакъа­ссагу, инсан мурахас увайсса ур ракрал азардануя, каротиндалул ххуй дувайсса дур яруннал азарду.
Вай азардан ца къалпуз бакъа ялами ахъулссаннулгу кумаг бувай­ссар. Цайминнуву дакъасса фолиевый кислота (фолацин ягу витамин В9) гьарзану дикIайсса дур къалпузраву, цилгу инсаннал организм зузи дан, цилла кьаралданийн рутан кумаг бувайсса. Фолиевый кислоталул бурчул ранг ххуй дайсса дур, дукра лялиян дувайсса ххюттуканин кумаг байсса бур, жагьилсса ниттихъан оьрчI ттихъин буван накI дагьан дайсса дур.
Лякьлуву оьрчI бусса хъаннин хъинну ялув бавцIуну дукан аьркинну дусса дур витамин В9 ду­сса ахъул­сса. Ванил бан нанисса оьрчIал нервный система цилла кьаралданийн дуцайсса дур.
Организмалуву фолацин чан хъанарча, бюхъайсса бур ракрал дурухлурдугума хьун лякьлувусса оьрчIай. ОьрчI лякьлувусса хъамитайпалул, хаснува бан завацIун биллалисса, къалпуз букарча чIявуну кьатIув буклан багьлай щала тIааьнну къабикIайсса бур. Къалпуз цуппагу кIущалу бачин бай­сса, ччаруллив ххуйну зузи байсса ахъулсса духьувкун. Хъунххюттунгу чансса тIааьндакъашиву хIасул дайсса дур ва ахъулссаннул.
Цамур дукралущал букарча къалпуз ягу дукралул хъиривва букарча, лякьа лахъан дувайсса дур. Лякьлуву оьрчI бусса хъаннин тIааьндакъашивунияр лякьлувун къювурду дуллалаву гьарза шай­сса дур.
КъюкIлин ва ччаруллангу хъинну кумаг шайсса бур къалпузрая цувгу хъинну авадансса бунутIий магнийлул. 100 граммраву 60% гьарца кьини аьркин шай­сса магнийлул норма щаллу шайсса дур. Магний бакъа­ссагу, бусса бур къалпузраву кальций, калий, натрий, цайми витаминну ва минераллу. Магнийлул цила кьаралданийн дуцайсса дур бювчIунбишан ва нервардан аьркинмур. Магний чансса чIумал ххалаххив кьутIлатIисса кунмасса, хьхьару батIлатIисса, бухлахисса, хIал чан хъанахъисса ишру хIисав шайсса бур инсаннал организмалуву.
АрхIала магний чанну бу­сса чIумал инсаннал чурххаву, къюкIлин хъинну асар шайсса бур, нервардан зарал шайсса бур, туннурдал хIал ххуй бакъасса чулухунмай кIура баяйсса бур, къюкI хъинну ришлаши дайсса дур ва инфаркт хьун бюхъайсса бур.
Давлениялул паракьатну къабитлатисса инсантурал ялув бавцIуну ххал бан аьркинссар тIар цалла дукиялувусса магний. Магний хъинну хъинсса бур ччаруллангу – ччаруллаву чартту хьун къабитайсса бур ва бухьурча ччаруллаву къун ми буккан бувайсса бур, ттурчIардива цIу буккан бувайсса бур.
Ца къалпузраву зул чур­ххан аьркинссаксса витаминну къа­бикIайссар, мунияту аьркин­ссар гьарзатрая чан-чанну канан цилла суткалул норма щаллу хьуншиврул. Диялсса микроэлементру дунугу къалпузраву, му 85-90% щиная хьу­сса ахъулсса дур. Мунил кIирисса чIумал ххуйну мякь лиххан бувай­ссар. Къалпузраву качар бакъатIий му диабетиктурангу букан бучIи бувну бур, так чIяву къабувну, цилла кьаралданийсса. Ялагу, къалпузравусса минерал цIил ччаруллайн гужгу къабувтун, чурххал щинал ва цIил баланс ца кьаралданий дитайсса дур.
Ххюттуканил къашавайсса инсантуран чIявуну канан къабучIи буллай бур къалпуз. Лякьа зия хьуну, чурх чIярусса атилшивруцIа хьурча, му хъиншиврийн къабув­ккун, зарал хъунмасса хьун бю­хъайну тIий.
ЦIуллуну битаннав, дангу, дукангу каши ххи даннав.
Хъиривгу буссар.