Институтрал даража лахъ бавриву хъуннасса хъар лархъссар

Ххаллилсса лаккучу, Аьрасатнал лайкь хьусса экономист, 40-нния лирчусса шиннардий СССР-нул Элмурдал академиялул Сибирнал отделениялий ивкIсса Шурпаев ХIажи Кьасимлул арс. Ватандалия архну ялапар хъанай ивкIун, бюхъай, чIявучин къакIулну икIангу, амма ваная бавссагу бикIантIиссар. Уттигъанну ХIажи дунияллия лавгунни.

Андриана Аьбдуллаева
ХIажи Кьасимовичлул оьр­мулул ва захIматрал ххуллия ккалай, хъисвагу махIаттал къавхьура ванал бюхъу-гьунарданий. Шурпаевхъал агьлу-авладраясса инсан къабюхъайва цамур куццуйсса икIан.
Увну ур ХIажи 1934 шинал. Хъуна хьуну ур детдомрай. Шикку усса чIумалва ХIажинан хиял бивкIун бур мусил медальданий школагу къуртал бувну, ччимур институтравун уххансса.

Цала дакIниймунийн иян хIарачатгу бувну бур. Къуртал бувну бур школагу мусил медальданий, экзаменну къадуллуна увххун ур Москавуллал финансирттал ва экономикалул институтравун. Институт къуртал байхту, ва гьан увну ур зун Новосибирскалийн. ЦIубутIуй областьрал администрациялий зий ивкIун ур.
1972 шинал академик Михаил Лаврентьев областьрал каялувчитурайн увккун ур ххуйсса финансист аьркин агьлай.

Областьрал исполкомрал председательналгу ванан ХIажи маслихIат увну ур.
Укун тIайла авцIуну ур ХIажи СССР-нул элмурдал академиялул Сибирнал отделениялийн. Шикку ва зий ивкIун ур цал планово-финансовый управлениялул хъунаманал хъиривчуну, яла материально-технический дузалшиннарал управлениялул хъунаману. Ва бивкIун бур хъуннасса жаваблувшинна дусса къуллугъ. ХIажинал канилух най диркIун дур институтирттансса гьарица оборудование.

1986 шинал ва ивтун ур Сибирнал отделениялул хъунаманал аьмсса масъаларттаха зузисса хъиривчуну. 1997-ку шиная байбивхьуну ХIажинайн тапшур бувну бур экономикалул ва финансирттал масъалартту.
АрхIал зий бивкIминнал бусласимунийн бувну, ХIажи Кьасимовичлул хъунмасса захIмат бивхьуну бур цува зузисса отделениялул иш бачин бан, даража лавай бан.

Билаятрай хъанахъисса дахха­нашивурттацIун бавхIуну, вайннал отделениялийгу захIматсса чIунну диркIун дур. ХIа­жи Кьасимовичлул мудангу захI­матшивурттава буккансса чаран лякъайсса бивкIун бур. Ва хIурматрай дакIнийн утлай бур архIал зий бивкIми.

Владимир Шумный, академик:
– ХIажи Кьасимович ия захIмат ххирасса, аькьилсса, дакI хъинсса. Ия цала цува увгьусса, ссавур дусса. Ттун ва тачIав ссибивзун, щия-унугу рязи акъа, аьй-бювкьу буллай къаккавкссар.
ВанацIун бавхIусса гьарица лахIза тIааьнсса, чаннасса бур. Ва дунияллия лагаву жул институтран хъинну асар хьунни.

Ренад Сагдеев, академик:
– ХIажи кунасса инсанная ца-кIива ххуттайну бусан захIматри. Дунияллия лавгунни ттул хьхьичIунсса дус. Ва ия цила икIайкунсса ккавкказ миллатрал чув, вайннан хасъсса хасиятру дусса: уздансса, сивсусса, кьянкьасса, тIалавшинна дусса, архIала дакIгу хъинсса. хIалгу бавкьусса.
ХIажи Кьасимовичлуйн бу­чIиссар Сибирнал отделениялул яла хьхьичIунма финансирттал министр учингу. Ва ия лавайсса даражалул пишакар.

Ва усса кIану бикIайва марцIну, лазилавкьуну. Низам ххирасса ия. Ванал областьрал хъуниминнащал, казначействалущал, налогирттал службалущал ххуйсса дахIавуртту душиврий бувну, жул отделениялул цинявппа масъалартту бигьану щаллу шайва.

ХIажи Кьасимович ия ля­личIисса журалул инсан. Махъсса шиннардий цала буттал шяравун Гъумукун гьансса, кIикку яхьусса буттал къатлувун уххан­сса хияллай икIайва.
Елена Разум, Лазерданул физикалул институтрал директорнал хъиривмур:
– ХIажи ия ттул учительгу, насихIатчигу. Ттул пишалул ххуллий ванал агьамсса кIану бувгьуссар.
Ва ия цаятурагу, цайминнаягу тIалавшинна дусса каялувчи. Ттунма хъунмасса бахтти хьушиврун ккалли бара 16 шинал лажиндарай ванащал архIал, ванал каялувшиннаралу зун кьисмат шаву. ВанацIа жун чIявусса, оьрмулулгу, элмулулгу ххуллий бучIи лякъинсса затру лавхьхьуссар.

ХIажи Кьасимович ия инсаннан кумаг бан, чIарав ацIан ччисса. Кумаггу байва инсаннал даражалух къаурувгун. Мажал бакъашиврух къаурувгун, гьарнащал хьунаакьинсса, ганах вичIи дишинсса чIун лякъайва. Инсаннал масъала щаллу бан, буруккин буккан бан хIарачат байва.
Любовь Кольцова, отделданул хъунмур:

– ХIажи Кьасимович ия лавайсса даражалул пишакар.
Ва ия каялувчинал, сакиншинначинал гьунар бусса гьарзатраву усттарсса адамина. Аьм­сса маз лякъайва элмулун арцу итадакьлакьисса хIукуматрал органнащал.
Ва каялувчину усса чIумал Академгородокрай ляличIисса марцIшиву, лазилакьаву дикIай­ва.
Детдомрай хъуна хьусса оьрчIаву яхьуну дия цала миллатрал, лакрал, культура ва менталитет.
ХIажинаву дия чумартсса тIуллу. Ва ия инсаншиврул бутIа буллусса, гьарнан кумаг бан, чIарав ацIан хIадурсса, зузалтрай дакI цIуцIисса аякьа ду­сса каялувчи. Ци масъалалущал гъан хьурчагу, бакIрая гьан къабувну, щаллу бан хIарачат байва.

Владимир Алексеенко, управлениялул хъунама:
– На 35 шинал лажиндарай зий ивкIссара ХIажи Кьасимовичлущал. Цал ванал хъиривчуну уссияв. Яла ХIажинал цува Президиумравун лавгун, на цала кIанай ивтунав. Цалчинсса гьантрайва цала аякьалийн лавсун, ттун даву лахьхьин дуллай ия.

Ва ия аькьилсса, ялун нанимур бувчIлачIисса каялувчи. Яла захIматмур тагьарданувагу уккан кIула, захIматсса ма­съалартту щаллу бансса чарангу лякъайва. Дия гьарица чулухасса кIулшивуртту. Ванаща академикнащал ва генералнащалгу, правительствалувусса къуллугъчитуращал ва личIи-личIисса министерстварттал зузалтращалгу миннал даражалий гъалгъа тIун бюхъайва.
ХIажи ия инсантал ххира­сса, иш багьний чIарав ацIан хIадурсса. Инсантурал ваначIансса хIурматгу хъунма­сса бикIайва.

ХIажинал чIюлу байва цумурцагу мажлис. ВаначIан ивсса тямада цама къаикIайва, ванал цIу буну, усттарну махъ лахъайва, авурну къавтIунгу изайва.
Мажлисрайсса гьарнах къулагъас данссагу чIун лякъайва.
Цинявппа ккавкказ миллат­рал инсантуран кунма, ванангу хъамал ххирая.
ХIажи кулпатравугу авкьу­сса, рахIатсса ия. Ва жун мудан дакIний икIантIиссар.