ЗахIматрал лавай увма

IMG_8260Вай махъсса шиннардий ччя-ччяни ЦIуссалакрал райондалул агьалинащал хьунабакьлай, вайннал буруккинттугу чIалай, жу мудангу дакI цIий бикIайссияв ЦIуссалакрал агьулданун, та буллугъсса аьрщигу кьадиртун, кьянатсса аьрщарайн бизан багьуннихха, шиккусса оьрму нирхиравун багьаннин циксса ккакканавав, циксса захIмат бан багьанавав вай инсантуран тIий. Амма оьрмул оьрмулухун аьрщараха зий захIмат буллалисса
ЦIуссалакрал агьулданул хIалли-хIаллих тIий ва аьрщигу тIутIайх дичин дуллан бивкIунни.
Уттигъанну жул аьрххи багьунни цIуминалийсса ЦIуссачIурттащиял шяравасса АхIмадов АхIмадлучIан. Аргъиравусса ванал багъ ккаккайхту, дакI дарцIунни цIуссалакрал ва аьрщигу вирин дизан дантIишиврий.

yun_7ЦIуссаминалийн хьхьичIва-хьхьичI бивзминнавасса ца ур АхIмад АхIмадов. Бусса оьрмулий шяраваллил хозяйствалуха, ризкьи-кьинилуха зузисса АхIмадлул хIакьинусса кьини цIуминалийсса лакрал щархъаву цалчинсса багъ бюхъангу бувну, ккаккан бунни цинявннан захIмат булларчан «цIил аьрщарайгу» багъругу ххяххан бувну, бакIлахъиягу ласун шайшиву.
АхIмадхъаннийн наниний архниява итталун багьлай бия щюллишиврувун бахьлавгсса вайннал къатри. Дарвазалувух буххайхту ишттахI бутлай бия хIаят дахьлаган дурну зурчIай тIисса личIи-личIисса журалул тIутIул къюмайрдал. Багъраву тIурча дакъассарагу журалул ахъулсса дакъая.
«Ва багъраву бакъассар кIива мурхь ца питомникрая лавсъсса. Вайннул хъирив излай, на увкссара Дагъусттаннай буцири питомникирттавух. Гьай-гьай, вай укун сантирай бувгьуну, бакIлахъия ласуншиврул, ттун чIярусса шиннардий шяраваллил хозяйствалуву зий лавхьхьумургу бучIи лявкъунни. Ттул ххаллилсса, чIярусса бакIлахъия ласайсса багъ-бахча буссия кьадиртмур миналийгу, тти тайннуя гъалгъа тIий дакI зия дуллай пайда бакъар. Утти хIарачат буллан багьлай бур шиккугу тукуннасса хозяйствагу, багъ-бахчагу буван. Ттунма аьрщараха зун ххирану, шикку хъанахъисса захIматгу хIисав хъанан къабикIай, гьарица хъя увкусса къуплил, парх диркIсса уртту-тIутIул ххари уллан икIара», — тIий ур АхIмад, цалва багъраву­сса гьарца мурхьираягу ххарину буслай.
Мяйжаннугу, АхIмадлул багъраву дакъассарагу ахъулсса дакъар, шикку бур мукьва-ххюва журалул гьивчул, хъюртул, кякандалул, цIулитул, ччунаврал, гьивхьхьул, бигьлил мурхьру ва чIявусса журалул вацIлул ахъулссаннул къатIри. ХIасил, АхIмадлул багъраву учин бюхъанссар алжан бия куну. Ва кIиришиву дусса, бугъ багьсса чIумал ишттахI багьсса, зума дюхлул дансса ахъулссагу дуркуну, ххютулу рахIатну, неъматрай щяикIан бюхълай бия. Ччан бикIарча инсаннаща цалла карунних цанма алжан хIасул бан бюхъайшиву чIалай бия.
Ца багъ-бахчалийну гьашиву къадурну, ацIаву къакIулсса АхIмад архIала дачин дурну ур ризкьи-кьинилул хозяйствагу.
Диялсса ризкьилул хозяйство диркIун дур ванал гийхсса ЦIу­ссачIурттащиял шяравугу. Цуксса захIмат бан багьлай бивкIнугу, цIуминалийгу ванаща ябуван бювхъуну бур цала ризкьи-кьини. Ванал бивкIун бур 20-сса оьл, 70-80 цIуку, чIявусса аьнакIив, индюшкарду. Утти махъсса шинал цува къашавай шаврийн бувну, хозяйство чIири дан багьаврия хIайп тIий ур.
«Ччаннай авцIуну махъгу хIакиннал ттун цукунчIавсса давуртту дуллан къабучIи бувна, амма ттуща цукунчIав мукунсса оьрмулуцIун акьин бюхълай бакъая. Хъиннува захIмат хъанахъисса хъуни ризкьигу букьан бувну, кроликирттал хозяйство дачин дансса пикри хьуна», — тIий буслай ур АхIмад, жунгу цала жура-журасса кроликру ккаккан буллай.
Кроликирттал хозяйство дачин дансса аьрщигу арендалий ларсун, АхIмад унгу-унгуну зий айивхьуну ур муниха. Му хозяйство цурдагу дирхьуну дур ххуллул зуманицIсса кIанттурдай ЦIуссачIурттащиял шяраву. Ххуллуву, хозяйствалучIан кIурабаяйсса кIанттурдай лархъун дур «Сагъсса кроликру ва кроликирттал дикI» тIисса ула, миккува чивчуну бур цIухху-бусу бувансса номергу.
Кроликирттаха зунсса пикри цукун багьуна куну цIувххукун, шихун изаннингу, гихмур шяравугу цачIава Дагъусттаннай щичIакIуй къабивкIсса кроликру, нутрирду, андатрарду, норкарду бивкIшиву, миннущал зузаврил опыт цалва хъунмасса бушиву буслай ур. Мукуннасса хозяйство дачин дурну икIайсса ивкIун ур ванал ппу Борисгу. Ванал цалва ябувсса андатрардал, нутрирдал бурчурдая кьяпри буруххайсса бивкIун бур. Хъун дяъвилул инвалид, захIматрал кьадру кIулсса Борислуя ирсирай бивну бур шяраваллил хозяйствалуха зунсса гъира-шавкь ванал арснайн АхIмадлуйнгу. Борис цувагу шяраваллил жяматран бусравсса адамина ивкIун ур. Дяъвилия зана хьуну махъ ЦIуссалакрал райондалул халкьуннал судияну зий ивкIун ур. АхIмадлулмур захIматрал ххуллу тIурча байбивхьуну бур Каспийскаллал «Дагдизель» заводрая. Шикку захIмат ххирасса, цалла даву кIанийн дуртун дайсса АхIмад укунасса зузалая, цехрал хъунаманал къуллугърайн ияннин лавхъун ур. Заводрая махъ ва ивкIун ур ЦIуссачIурттахь «Дагестан» тIисса хIанттил совхозрал хъунама инженерну, шяраваллил хозяйствалул управлениялул хъунама инженерну. Бизан буллалисса чIумал, шяраваллил жяматрал тавакъюрайн бувну, ва гьан увну ур ЦIуссачIурттащиял шяраваллил участокрал хъунаману. Чув, ци къуллугърай зий, цуксса мажал бакъа ухьурчагу, АхIмад мудангу хъуннасса хозяйство дачин дурну икIайсса ивкIун ур.
ЦIанасса ванал хозяйство хьхьичIрасса шиннардий кунна хъуннасса дакъахьурчагу, шикку бур 100-хъайсса кроликру, бур цанмасса аьнакIи, ажари, къазру-урдакру. Бур хозяйствалул къаралданийсса кIива ккаччи ва ччиту. Вай цинявгу, хIатта ккаччи, ччитугума, хъинну куннащал кув бавкьусса бур. Шиккун бувкIцири тамаша буллан бикIай ккаччил ва ччитул бавкьусса тIуркIурдай. КIирайра къатраву цанма-цанмасса хIужрарду бувну, мюрщими ва хъуними кунная кув личIи бувну ябуллай ур кроликру АхIмад. Шичча арх дакъасса аьрщарай дургьуну дур кроликирттан дичлансса люцерна.
«Кроликирттая хайр цукун ласлан ччай ура?» — куну цIувххукун, АхIмадлул жун ккаккан дунни чансса хIаллава кроликрал дикIуя дукрарду дуллай, ххуллул зуманицI зунтIисса кафелул къатри. Ши­ккугу цала зумувну кафелул лагма-ялттусса кIанттурду щюллишиврувун багьлаган бувну бия. Куннил хъирив кув кьюкьрайх бувгьуну бия мамарттул, манталукьрал ва цаймигу вацIлул ахъулссаннул ва уртту-тIутIул къатIри. Бажар бусса АхIмад, захIматшивурттахьхьун ва хьхьара дуклакисса цIуллу-сагъшиврухьхьун рай къабуллуну, ссавния дичиннин къаавцIуну, цала маэшат цува буллай, жагьилминнангу эбрат ккаккан дуллай зий ур. ХIарачатран барачат учайссар жула, АхIмадлул ужагърайгу тачIав барачат чан хъанай бакъар.